ذ: یازدهمین حرف الفبای فارسی
ذ نویسه یازدهم در دبیرهٔ فارسی و حرف نهم در دبیرهٔ عربی است.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شكل حرف | ||||
|---|---|---|---|---|
| جدا | آغازی | میانی | پایانی | |
| ذ | ذ | ـذ | ـذ | |
نام این نویسه «ذال» است.
صدای آن در واگفت فارسی امروز همانند «ز» است؛ ولی در عربی گونه‌ای از «ز» واگفت می‌شود. در گویش نخستین فارسی دری واگفتش /ð/
مانند ذال عربی یا th در They انگلیسی بود. دگویشوامروزین فارسی دری ز نویسهٔ ذال کمابیش کم‌رنگ‌تر شده و ذال کمابیش در همهٔ واژگان فارسی (یعنی غیرعربی) با دال جایگزین شده‌است.
شیوهٔ همه‌گیر برای جدا کردن «دال» و «ذال» در گویش نخستین فارسی این بوده‌است که زمانی پیش از آن نویسهٔ ساکن بود آن را دال نوشته و می‌خواندند و هنگامی که پیش از آن نویسهٔ صامت بوده‌است آن را ذال نوشته و می‌خواندند. برای نمونه کتاب کشف‌المحجوب سجستانی که هانری کربن آن را با نگهداری همه‌گیر ذال فارسی چاپ کرده با این سخن آغاز می‌شود: «چیزی در آفریذگار دور کنذ تا بذان نشان آفریذه بوذ بدرست و بذان آفریذه را جذائی افتذ از یک دیگر…» (در این نوشته «درست» یک واژهٔ خودسر است و کسره به در «بِدرست» مایهٔ دگرگونی دال به ذال نمی‌شود ولی دربارهٔ «بِذان» کسرهٔ ب دست‌آویز می‌شود با ذال واگفت شود).
تنها کاربردهای به‌جامانده ذال در زبان فارسی را در واژه‌هایی چون «گذشتن»، «پذیرفتن»، و «گذاردن» می‌توان دید. در زبان فارسی ذال در آغاز هیچ کلمه نیامده و در این بین «ذرخش» تنها واژه‌ای است که با ذال آغاز می‌شود.
در این نسخه بسیاری از واژگانی که امروزه با نویسهٔ «د» نوشته و تلفظ می‌شدند با «ذ» نوشته شده‌اند. به این «ذ» در گویش نحستین فارسی دری ذال معجم گفته می‌شد و واگفتی شبیه به ذال عربی یا th انگلیسی داشت.
جستارهای وابسته
پانویس
| الفبای عربی | |||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ألِف | باء | تاء | ثاء | جيم | حاء | خاء | دال | ذال | راء | زاي | سين | شين | صاد | ضاد | طاء | ظاء | عين | غين | فاء | قاف | كاف | لام | ميم | نون | هاء | واو | ياء |
| سایر شکل‌های حروف دال و ذال در عربی | |||||||||||||||||||||||||||
| ڈ | ډ | ڊ | ڌ | ڍ | ڏ | ۮ | ݙ | ||||||||||||||||||||
This article uses material from the Wikipedia فارسی article ذ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.