ایل شکاک: یک ایل کُردتبار

محل زندگی مردم ایل شکاک شهرستان‌های ارومیه و سلماس می‌باشد که در سال‌های اخیر بیشتر یکجانشین شده‌اند. مردم ایل شکاک به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند.

 

نام ایل شکاک برای اولین بار در کتب خطی ایزدی مربوط به سال ۱۲۰۷ میلادی ذکر شده‌است، جایی که آنها به عنوان یکی از قبایل وابسته به پیر سینی دارانی، که یک قدیس ایزدی است که در دین ایزدی به عنوان پروردگار دریا معرفی می‌شود، ذکر شده‌است.

در شرفنامه بدلیسی دو بار از آنها یاد شده‌است. اول، در باب امارت بوتان، به عنوان یکی از چهار طایفه ساکن فینیک. دوم، در باب امارت ایوبیان حصن کیفا.

در دفتر عثمانی قرن شانزدهم، از آنها در مناطق بیریجیک، کاهتا، جوم، سوروچ و راوندان نام برده شده و «تایفه ای اکراد شیکاکی» نامیده شده‌است. در دفتر دیگری از آنها در منطقه Çemişgezek ترکیه فعلی یاد شده‌است.

از قبیله‌های شکاک می‌توان به «Awdoǐ یا Evdoyî» اشاره کرد که بر اساس تاریخ شفاهی آنها آنها در قرن هفدهم از دیاربکر آمدند و در غرب دریاچه ارومیه سکونت گزیدند، که باعث آواره شدن ایل دنبلی شد.

کارداری و عبدویی دو تیره ایل شکاک هستند. در بین ایل شکاک دو دسته دیگر از طوایف کرد زندگی می‌کنند که در بین تیره‌های دوگانه شکاک‌ها جای نمی‌گیرند؛ ولی با آن‌ها بوده و هستند. دسته اول کرمانج‌ها و دیگری سادات.

تیره کارداری از ۱۲ طایفه تشکیل شده‌است که عبارتند از:

• پزاقا کارداری
• کچلی
• مامدی کاردار
• بوتی
• پاچیک
• خدری
• خلیفی
• دلان
• فنک
• گورک
• شقاقی
• نیسانی

مردم این طایفه‌ها در شهرستان سلماس منطقه شپیران سلماس، انزل ارومیه بخش مرکزی ارومیه، صومای و برادوست سکونت دارند. عمر خان شریفی ریاست این تیره را پس از مرگ اسماعیل آقا بر عهده داشت.

تیره عبدوی از ۹ طایفه تشکیل شده‌است که عبارتند از:

• اطمانی
• پزاقا عبدوی
• دِری
• هناره
• چرکویی
• شکری
• مامدی عبدویی
• نعمتی
• ایوری

مردم این تیره نیز در دهستان کردوان^{[نیازمند منبع]} و بخش مرکزی سلماس صومای ارومیه شپیران و اطراف شهرهای ارومیه وسلماس ساکن می‌باشند.

• کرمانج‌ها

منظور از کرمانج در اینجا غیر از اصطلاح کلی است که به گویش شمالی کردی گفته می‌شود بلکه منظور بخشی از مردم ایل شکاک گفته می‌شود.

• سادات

سادات که به شیخ‌های کرد شکاک گفته می‌شود و در نزد مردم از احترام خاصی برخوردارند. محل سکونت عمده آن‌ها در شهرستان سلماس و روستاهای برقزن، شنتال‌ها، حاجی جفان، سید آوا، تمر آوا، دراب، خورخورا، کوزه‌رش، ودر بخش صومای برادوست در روستاهای خرگوش، کورانه، زنگه کان، سوره بان، شیخان، حصار و مافران زندگی می‌کنند.

در حال حاضر باتوجه به ریشه کنی جریانات ارباب رعیتی یا قدرت قومی و قبیله گری چیزی تحت عنوان ارباب در اقوام کرد به شکل سابق وجود ندارد و صرفاً چند رئیس عشیره بصورت مستشار یا نیروی نظامی در مناطق کردنشین برای کنترل مناطق مرزی توسط دولت‌های مرکزی انتخاب می‌شوند و بیشتر جنبه میانجی گری برای حل منازعات را دارند.

مردم ایل شکاک به اقتضای دامپروری سابقشان بیشتر آمیخته‌ای است از گوشت و دیگر چیزها. معروفترین غذاهای گوشتی آنها «ساوارا»، «مِخْلُ»، «بِرْیان»، «قَیسی»، «شاکبابْ»، «کفْتُک»، «پَزپُلُو» و «خُرُش» است.

«ساوارا» غذایی است از گوشت و بلغور و روغن، «مخل» از گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی و گوشت ومرغ و تخم‌مرغ و روغن، «پردپلو» از آرد و برنج و گوشت و آلوچه، «قلسیل» از گوشت بره و سیر ماست و روغن «خُرش» از گوشت و بادمجان و لوبیا و سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی.

خوراک «بریان» بره‌ای است که در شکمش برنج و لپه و کره می‌گذارند و آن را روی تخته‌سنگی که داخل تنور گذاشته‌اند می‌گذارند تا خوب سرخ شود، «کفتک» یا همان «کوفته» و «شاکباب» و «شوربه» به ترتیب کباب شامی و آبگوشت است. خوراک‌های غیر گوشتی آنها نیز عبارت‌اند از «گرا» (آش)، «هک رون» (نیمرو)، مردم ایل بسیار خوش‌خوراک بوده و ب غذا و نحوه پخت صحیح بسیار اهمیت داده‌است.

• اسماعیل سمکو
• امیرخان لب زیرین
• عمرخان شریفی
• عبدالرحمان قاسملو
• یحیی خان چهریق

• بیگ زاده
• ایل پنیانشین
• ایل جلالی
• ایل میلان
• ایل هرکی

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Shekak (tribe)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۳.

1. ایل شکاک