کاخ صاحبقرانیه: اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران

پس از پایان حکومت قاجاریان و براندازی آن توسط رضا شاه، این مکان به‌عنوان دفتر کار محمدرضا شاه پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. این کاخ، در منطقهٔ نیاوران و در مجموعهٔ فرهنگی و تاریخی نیاوران واقع است.

کاخ صاحبقرانیه
نام	کاخ صاحبقرانیه
کشور	ایران
استان	استان تهران
شهرستان	تهران
اطلاعات اثر
نوع بنا	کاخ
کاربری	کاخ
کاربری کنونی	موزه
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار
بانی اثر	ناصرالدین‌شاه
مالک فعلی اثر	سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۴۱۹
تاریخ ثبت ملی	۱۱ بهمن ۱۳۳۴
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	بله
وبگاه	www.niavaranmu.ir
کاخ صاحبقرانیه روی نقشه تهران ۳۵°۴۸′۳۷″شمالی ۵۱°۲۸′۱۸″شرقی / ۳۵٫۸۱۰۳۸۳°شمالی ۵۱٫۴۷۱۵۲۸°شرقی / 35.810383; 51.471528

ناصرالدین‌شاه در سال ۱۲۲۹ ه‍.ش دستور داد کاخ نیاوران را در دو طبقه شامل شاه‌نشین، کرسی‌خانه، حمام، تالار آینه و ۵۰–۴۰ دستگاه خانه هر کدام شامل ۴ اتاق و یک ایوان برای زنان حرمسرایش بسازند. ناصرالدین شاه در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب‌قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقرانیه» نام نهاد.

تالار آینه (جهان‌نما) با تابلوهای نقاشی گران‌بها و اشیاء بسیار نفیس تزئین شدند. آینه‌کاری‌های تالار اصلی آن در زمان ناصرالدین‌شاه آغاز شد و در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار به پایان رسید. تالار آینه دارای چهار اتاق است: اتاق منشی دفتر شاه (آخرین منشی دفتر شاه هرمز قریب بود)، اتاق هدایا، اتاق دندانپزشکی و سرویس بهداشتی.

طبقهٔ زیرین این کاخ، حوض‌خانه نام دارد که در زمان ناصرالدین‌شاه، ورودی حرمسرایش بوده و در کنار صاحبقرانیه، ساختمانی با ۴۰ اتاق قرار داشته که حرمسرای شاه بوده که آن ساختمان به دستور رضاشاه پهلوی تخریب شد. حوض‌خانه در زمان محمدرضاشاه به محل برگزاری جشن‌های غیررسمی پهلوی تبدیل شد. حوض در وسط بنا قرار دارد و اطراف آن را مبلمان فراگرفته‌است. یک جار و چند تابلوی نقاشی، از جمله تابلوی حوض‌خانهٔ صاحبقرانیه اثر کمال‌الملک در این فضا به چشم می‌خورد. سقف‌های چوبی منقوش این بخش، متعلق به قرن ۱۳ هـ.ش. بوده و از شیراز آورده شدند. حوض‌خانه به لحاظ معماری و تزئیناتی چون گچ‌بری‌ها، ارسی‌های فاخر و آثار موجود در آن، از زیباترین بخش‌های کاخ است.

پس از ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید.

در دوران رضاشاه این کاخ برای برگزاری مراسم ازدواج فوزیه و محمدرضا پهلوی بازسازی شد، اما به‌علت سرمای شدید آن سال، مراسم در مکان دیگری برگزار گردید.

در دوران محمدرضاشاه، فرح پهلوی تغییراتی اساسی در قسمت‌های داخلی بنا و دکوراسیون آن ایجاد کرد و طبقهٔ اول یعنی حوض‌خانه برای پذیرایی میهمانان و طبقهٔ دوم به‌عنوان دفتر کار محمدرضا پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. از دیگر اتاق‌های این کاخ می‌توان اتاق‌های استراحت نیمروزی شاه، اتاق مذاکرات جنگی شاه (با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آکوستیک)، اتاق مذاکرات خصوصی، انتظار سفرا، منشی، هدایا، دندانپزشکی و اتاق استراحت محمدرضاشاه را نام برد. همهٔ درها و پنجره‌های چوبی این بنا به‌شکل اُرُسی بوده و با شیشه‌های رنگی تزئین شده‌است. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ از این کاخ به‌عنوان دفتر کار شاه استفاده می‌شده‌است.

مجموعهٔ قهوه تلخ به کارگردانی مهران مدیری، سریال تلویزیونی کوچک جنگلی و فیلم‌های سینمایی شازده احتجاب، سلطان صاحبقران، دلشدگان و کمال‌الملک در این کاخ فیلم‌برداری شده‌اند.

در حال حاضر قسمت اصلی کاخ صاحبقرانیه و طبقهٔ زیرین آن (حوض‌خانه) در حال مرمت است و قابل بازدید نیست. پس از زمین‌لرزهٔ تهران در سال ۱۳۹۹ نیز، قسمتی از این کاخ آسیب جزئی دیده‌است.

بسیاری از منابع و کارشناسان، گودبرداری‌های غیراصولی و نشست زمین را علت اصلی آسیب‌دیدگی این کاخ عنوان کرده‌اند.

• کاخ نیاوران
• موزه جهان‌نما
• کاخ سلطنت‌آباد
• قصر قاجار
• کاخ گلستان
• شمس‌العماره
• کاخ فرح‌آباد
• قصر یاقوت
• عمارت کلاه‌فرنگی عشرت‌آباد