قالب شعر به شکل و ساختمان شعر گفته میشود.
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
قالب در شعر کلاسیک فارسی، شکل و ساختمان ظاهری است که قافیه به شعر میبخشد. طول هر مصرع، چیدمان هجاهای هر مصرع، تعداد بیتها، آرایش مصرعها، قافیه آرایی آنها و حتی عاطفه انتقالی شاعر به خواننده، از دیگر عاملهای تعیینکننده قالب ظاهری شعر هستند.
در شعر سپید و شعر نوی فارسی، عنصری مهمتر و عمیقتر وجود دارد با عنوان شکل درونی (شکل ذهنی). شکل ذهنی عبارت است از: محیطی که شعر در آن حرکت میکند، و پیش میرود و اشیاء و احساسها را با خود به پیش میبرد. شکل ذهنی به یک شعر یا یکپارچگی میدهد یا آن را از وحدت و استحکام درمیآورد. شکل ظاهری شامل وزن یا بیوزنی، تساوی مصرعها یا کوتاهی و بلندی آنها، قافیهها - در صورتی که قافیهای وجود داشته باشد- و صداها و حرکات ظاهری کلمه میباشد. یک شعر نو به فروتن گفت تو کون برهنه هستی درکونی ات زنم دو دیوونه هستی
به محل قرارگیری قوافی در یک شعر، قافیه آرایی آن شعر گفته میشود. برای مثال قالب مثنوی دارای قوافی مشابه در انتهای هر مصرع است و قافیه هر بیت ممکن است با قافیه دیگر بیتها تفاوت داشته باشد. لیکن در یک قصیده، قافیه در پایان تمام ابیات و همچنین انتهای مصرع اول به صورت مشابه تکرار میشود.
طول مصرعها و چیدمان هجاهای هر مصرع را در یک شعر، وزن آن شعر میگویند. هجاها در زبان فارسی به سه دسته کوتاه، بلند و کشیده تقسیم میشوند. حال اگر در دو مصرع اولا تعداد هجاها با هم برابر بوده و ثانیاً هجاهای کوتاه و بلند آنها در مقابل هم قرار داشته باشند، آن دو مصرع هم وزن نامیده میشوند. (هجای کشیده را میتوان با یک هجای کوتاه + یک هجای بلند معادل گرفت. مثال:
دردم از یارست و درمان نیز هم | دل فدای او شد و جان نیز هم |
در—د--مز—یا—رس—ت--در—مان—نیز—هم
دل—ف--دا—ی--او—ش--دو—جان—نیز—هم
قالب مستزاد، در میان قالبهای کلاسیک شعر فارسی تنها قالبی است که در آن بخشهای غیر هم وزن وجود دارد.
با وجود آنکه با چنین تعریفی بینهایت قالب شعری میتوان ارائه داد، لیکن اکثر شعرای کلاسیک پارسی گوی، تلاش کردهاند تا از قالبهای معروف شعر فارسی خارج نشوند. قالبهای کلاسیک معروف شعر فارسی به شرح زیرند:
نیما یوشیج (علی اسفندیاری) در قالب شعر کلاسیک تغییراتی ایجاد کرد و آن را به شکل شعر نو درآورد. در شعر نیمایی هجاها با هم یکسان نیست و مصرعها کوتاه و بلند است. نیز در این نوع شعر قافیهها میتوانند متفاوت باشند و نیازی به نظم و هماهنگی در قافیهبندی نیست.
احمد شاملو در شعر سپید از تقطیع استفاده کرد. وزن کلمات به این نوع شعر قالب درونی یا شکلی ذهنی میدهد و به این دلیل قالب شعر سپید از قالب شعر نیمایی متفاوت است.
آنچه دربارهٔ قالب شعر مهم است وحدت ذهنی است که چه در قالب کلاسیک و چه در قالب شعر نوی نیمایی و شعر سپید باید رعایت شود. همانقدر که شعر موزون باید از وحدتی ذهنی برخوردار باشد شعر آزاد یا بیوزن نیز باید از یکپارچگی برخوردار گردد.
قالبهای ابتکاری از شعر کوتاه:
This article uses material from the Wikipedia فارسی article قالب شعر, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.