Τόμυρις: βασίλισσα των Μασσαγετών

Η Τόμυρις (λέγεται επίσης Θόμυρις, Τομρίς) ήταν βασίλισσα των Μασσαγετών. Οι Μασσαγέτες ήταν μια ομοσπονδία αρχαίων νομαδικών Ιρανικών λαών, αποτελούμενη από ποιμένες-νομάδες, στη κεντρική Ασία ανατολικά της Κασπίας θάλασσας. Σήμερα αυτή η περιοχή ανήκει στο Τουρμενιστάν, Αφγανιστάν, δυτικό Ουζμπεκιστάν και νότιο Καζακστάν. Οι Μασσαγέτες είχαν πολλά κοινά με τους Σκύθες.

Τόμυρις
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	6ος αιώνας π.Χ. Κεντρική Ασία
Θάνατος	6ος αιώνας π.Χ. Κεντρική Ασία
Εθνικότητα	Μασσαγέτες
Χώρα πολιτογράφησης	Μασσαγέτες
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ηγεμόνας στρατιωτικός ηγέτης
Οικογένεια
Τέκνα	Spargapises
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	κυβερνώσα βασίλισσα
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η Τόμυρις ηγήθηκε του στρατού της, αμυνόμενη κατά των επιθέσεων του Κύρου του Μεγάλου, βασιλιά της Περσικής αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, τον οποίο νίκησε και σκότωσε σε μάχη το 530 π.χ. (αν και αυτό κατά τον Ηρόδοτο ήταν μια από τις πολλές εκδοχές θανάτου του Κύρου του Μέγα). Την Τόμυρι, εκτός από τον Ηρόδοτο, μνημονεύουν και οι Στράβων, Πoλύαινoς και Κασσιόδωρος.

Το επίλεκτο σώμα του στρατού των Μεσσαγετών ήταν οι Σάκες, τοξότες ιππείς. Οι Σάκες ήταν πολύ αποτελεσματικοί στη μάχη, διότι διέθεταν ταχύτητα και μπορούσαν να σκοτώσουν από απόσταση τους εχθρούς. Τα άλογα των Σακών έφεραν ελαφρά πανοπλία, καθώς και οι αναβάτες τοξότες.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες Ελλήνων ιστορικών, ο Κύρος αφού υπέταξε τους Βαβυλώνιους, θέλησε να υποτάξει και τους Μασσαγέτες. Κατά τον Ηρόδοτο, ζήτησε σε γάμο την Τόμυρι, αλλά αυτή απέρριψε την πρότασή του. Ο Κύρος προήλασε, πέρασε τον ποταμό Άραξη και, κατά συμβουλήν του Κροίσου, που μετά την αιχμαλωσία του ήταν πια σύμβουλος του Κύρου, έστησε παγίδα στους Μασσαγέτες ως ακολούθως: οι Πέρσες άφησαν πίσω τους ένα φαινομενικά εγκαταλελειμμένο στρατόπεδο, το οποίο θα περιείχε πολύ κρασί. Το κρασί στην πραγματικότητα περιείχε χασίς και γάλα φοράδας που είχε υποστεί ζύμωση. Οι ποιμενικοί Μασσαγέτες, οι οποίοι δεν είχαν συνηθίσει να πίνουν κρασί, όταν θα το έπιναν θα έπεφταν σε λήθαργο. Και έτσι έγινε. Οι Πέρσες επιτέθηκαν ενώ οι αντίπαλοι τους ήταν ανίκανοι και έτσι, νικώντας της δυνάμεις των Μεσσαγετών συνέλαβαν τον γιο της βασίλισσας, Σπαργαπίση, ο οποίος ήταν αρχηγός του στρατεύματος εκείνου των Μασσαγετών. Η Τόμυρις έστειλε μήνυμα στον Κύρο κατηγορώντας τον για δολιότητα και ζητώντας του να αποχωρήσει από την χώρα της και να του αποδώσει τον γιο της. Απείλησε δε ότι, αν δεν τα έκανε αυτά ο Κύρος, θα τον χόρταινε αίμα.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Σπαργαπίσης, όταν συνήλθε από την μέθη και είδε την καταστροφή του στρατού του, ζήτησε από τον Κύρο να του λύσει τα δεσμά και αμέσως αυτοκτόνησε.

Η Τόμυρις επιτέθηκε τότε με όλες τις δυνάμεις της στον Κύρο. Στη μάχη που ακολούθησε, οι Μασσαγέτες επικράτησαν, και οι Πέρσες ηττήθηκαν με μεγάλες απώλειες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Κύρος σκοτώθηκε και η Τόμυρις βρήκε το πτώμα του, το αποκεφάλισε και στη συνέχεια τον σταύρωσε. Λέγεται ότι το κεφάλι του Κύρου το έβαλε σε ένα ασκό γεμάτο με ανθρώπινο αίμα λέγοντας : "Αιχμαλώτισες τον γιο μου με δόλο, μου ρήμαξες την ζωή αν και σε νίκησα. Όπως σε απείλησα, θα σε χορτάσω αίμα".

• Ηρόδοτος, Κλειώ, 204-215
• Νικολετσέα Γεωργία, Η γυναίκα στον Ηρόδοτο:Μυθοπλασία και Πραγματικότητα, εκδόσεις: Το δόντι, Πάτρα 2018, ISBN 9789609772921.
• Δεληγιώργης, Κωνσταντίνος, Γυναικείες μορφές στον Ηρόδοτο: λογοτεχνική διάπλαση και επιδράσεις, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), Σχολή Φιλοσοφική, Τμήμα Φιλολογίας, Αθήνα 2015, (διδακτορική διατριβή)