E-Class
Zuliya wuhibu | Parliament of Ghana |
---|---|
Tiŋa | Ghana |
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli | |
Nira zaŋti | African Parliamentary Union |
Sariyadiri baŋsim | Ghana |
Di duzuɣu shee | Osu |
Lahabaya dundɔŋ din mali dihitabili | http://www.parliament.gh |
Parliament of Ghana n-nyɛ zalikpana zalibu yaɣ'li zaŋ ti Ghana gɔmnanti.
Ghana zalikpana zalibu pili la yuuni 1850, tiŋgbani ŋɔ ni daa na be British sulinsi ni (Gold Coast). Laa yaɣili ŋɔ, din yuli booni "Legislative Council",daa kuli za mi n-ti di kpɛma n-yan zaani zalisi ka lahi mali kpamli yaa. Bɛ daa labi taɣili bini din gbaai yuuni 1916 mini 1925, amaa di kpɛma ŋɔ yaa daa na kuli zala dini pun za shɛli. Yuuni 1946, zalikpana zaɣ' palli daa zaliya ka di gbaai ni ŋu ka "Legislative Council" ŋɔ ni ni tooi lɛbi di zuɣulana ka di lahai pala di toondani ŋɔ n-yan su di yɛlli kama yaha. Lala taɣibu ŋɔ daa kuli beni mi hali ni yuuni 1951 ka bɛ daa naan yi pii ŋun yari tuuli (Speaker) - Sir Emmanuel Charles Quist.
1951 ka piibu piibu din jɛndi "universal suffrage" daa niŋ. Convention People's Party (CPP), din daa kpa yuuni 1949 ka di toondana nyɛ Kwame Nkrumah, n-daaa di lala piibu piibu ŋɔ. Paati shɛli yaha, United Gold Coast Convention (UGCC), J.B. Danquah ni daa nyɛ paati shɛli kpɛma, ŋun daa bi tooi gbubi li viɛnyɛla, ka bɛ daa sheei gi o Nkrumah nyaaŋa, ŋun daa kpe sarika yuuni 1950 ni bɛ ti vihi o, bɛ daa yooi gi o ka piigi o kpɛm zaŋ ti Government Business, ka o daa leei tiŋgbani ŋɔ Prime Minister tuuli yuuni din daa doli na.
Legislative Assembly piibu piibu din daa niŋ yuuni 1954 daa nyɛla CPP di daa lahi di nasara shɛli ni,paati ŋɔ daa di la kuɣisi pisopɔin ni yini kuɣisi kɔbigu ni dibaa anahi puuni. Paati ŋɔ daa lahi di kuɣisi pisopɔin ni yini kuɣisi kɔbigu ni dibaa anahi puuni yuuni 1956 Legislative Assembly piibu piibu ni. Bɛ daa labi taɣi Gold Coast m-boli li Ghana ka bɛ daa deei maŋsulinsi silimiin goli 6 March yuuni 1957, ka daa zaŋ "British monarch" niŋ di tooni. Legislative Assembly gba yuli daa taɣi ya boli National Assembly.
Bɛ ni daa yooi soli n-ti zalikpan' pala zalibu nyaaŋa, Ghana daa leei gɔmnanti tiŋa anashaara goli 1 July 1960, Kwame Nkrumah n-daa nyɛ tiŋgbani zuɣulana. Bɔhisi din nyɛ piibi piibu dini daa nyɛla yɛl' palli din zani ka bɛ daa pahi National Assembly members yuma anu. Bɛ daa lahi nam paati shɛli yuuni 1964. ka di daa chɛ ka, CPP ko nira daa zani National Assembly Election piibu piibu din daa niŋ yuuni 1965. Sooja gɔmnanti daa ŋmɛ n-yiɣisi Nkrumah yuuni 1966, dini n-daa kari piibu piibu yɛltɔɣa ka daa lahi nyahi National Assembly.
Tiŋgbani ŋɔ daa lahi labi yi sooja gɔmnanti ni yuuni 1969. Piibu piibu din daa niŋ anashaara goli 29 August daa nyɛla Progress Party (PP) di daa di shɛli, Kofi Abrefa Busia n-daa niŋ di zuɣulana, bɛ daa di la kuɣisi kɔbigu ni dibaa anu National Assembly kuɣisi din nyɛ kɔbigu ni pihinahi puuni 140. O daa lɛbi Prime Minister anashaara goli 3 September 1969. Bɛ daa lahi ŋmɛ n-sheei o gɔmnanti maa ŋmɛ n-di n-toli ni yuuni 1972.
Gɔmnanti din daa pahiri buta ni, din gbaai yuuni 1979 hali ni yuuni 1981, paati shɛli din daa gaŋdu National Assembly daa nyɛla People's National Party (PNP), Hilla Limann n-daa nyɛ di kpɛma, paati ŋɔ daa di la kuɣisi pisopɔin ni yini kuɣisi kɔbigu ni dibaa anahi puuni, piibu piibu din daa niŋ anashaara goli 18 June 1979. Sooja gɔmnanti ni daa kpe na yuuni 1981 nyaaŋa, bɛ niŋ piibu piibu ti yaɣi shɛŋa zaa daa nyahi ya ka bɛ daa lahi kari binshɛɣu kam din jɛndi siyaasa tali.
Sooja gɔmnanti ni daaa niŋ yuun pia ni yini nyaaŋa, 1992 referendum daa yina ni zalikpan pala. Tiŋgbani zuɣulana piibu piibu daa niŋ ya anashaara goli November ka Jerry Rawlings daa di lala piibu piibu ŋɔ, ŋun daa be tooni 1981 ŋmɛndi n-toli ni a daa naan yi ti niŋ sooja gɔmnanti. Ban daa ka nam ni daa kpaɣiri lala piibu piibu ŋɔ ni ka daa kaansi silimiin goli December piibu piibu. Di zuɣu, Rawlings' National Democratic Congress (NDC) daa di kuɣisi kɔbigu ni pihini ni awɔi 189 kuɣisi kɔbishii puuni.
Paati nima maa zaa daa kpaɣiri ya yuuni 1996 parliamentary elections ni. NDC daa di kuɣisi kɔbigu ni pihita ni ata kuɣisi kɔbishii puuni,ka wɔbigu paati New Patriotic Party (NPP) di kuɣisi pihiyɔbu. ka paa ti bihi dibaa ayi mi daa di kuɣisi dibaa ayi din daa pahi.
Yuuni 2000 piibu piibu daa miiya hali ka bɛ ti mɔŋ tiŋgbani zuɣulana Rawlings ni o din lahi labi zani. Zuɣulan' tali piibu ni,John Kufuor ŋun nyɛ wɔbigu paati nira (NPP) daa di nasara ŋun daa zani ti lɛm paati (NDC) John Atta Mills. Jintori duu kuɣisi kɔbishii maa puuni, NPP daa di la kuɣisi kɔbiga (100), ka lɛm paati (NDC) daa di kuɣisi pihiwɔi ni ayi (92). Ka paati bihi din daa pahi mi di kuɣisi din kpalim maa.
Kufuor daa lahi labi di tiŋgbani zuɣulana tali maa yuuni 2004 ka New Patriotic Party (NPP) di kuɣisi kɔbigu ni pishi ni anii 128 kuɣisi kɔbishi ni pihita puuni. Ka paati din daa duri ba naba National Democratic Congress (NDC) daa di kuɣisi pihiwɔi ni anahi 94, ka paati dibaa ayi- People's National Convention (PNC) ni Convention People's Party (CPP) - di kuɣisi anahi (4) mini (3), zaŋ doli taba. ka ʒingama zuɣu paati mi daa di kuɣu di pahi maa.
Kalinli galisim n-kuri bukaata Ghana piibu piibu ni. Tum yuuni 2012, tiŋgbani ŋɔ pirigi la piibu piibu yaɣa kɔbishii ni pisopɔin ni anu. Yuma anahi ka gɔmnanti ʒiini nam ni.
O ku tooi nyɛ jintora amaa di leei tu ka o mali binshɛŋa din ni chɛ ka o ni tooi bo jintori tali, bɛ yi ti pii so speaker di tu mi di o wuɣi o nuu ka chɛ jintori tali kuɣu shɛli o ni gbubi ka so ni tooi zani lala zaasheei ŋɔ.
Niriba ayi n-soŋdi "Speaker" (two Deputy Speakers) (First and Second Deputy Speakers), ka bɛ piiri ba tuuli jintori duu.
Talahi n-nyɛli ni bɛ yi paati koŋkɔba ni na. Saha ŋɔ Alban Kingsford Sumani Bagbin n-nyɛ speaker.
Region | NPP | NDC | PNC | CPP | Ind. | Total |
---|---|---|---|---|---|---|
Ahafo | 4 | 2 | - | - | - | 6 |
Ashanti | 44 | 3 | - | - | - | 47 |
Bono | 11 | 1 | - | - | - | 12 |
Bono East | 5 | 6 | - | - | - | 11 |
Central | 19 | 4 | - | - | - | 23 |
Eastern | 28 | 5 | - | - | - | 33 |
Greater Accra | 21 | 13 | - | - | - | 34 |
Northern | 9 | 9 | - | - | - | 18 |
North East | 3 | 3 | - | - | - | 6 |
Oti | 1 | 7 | - | - | - | 8 |
Savannah | 1 | 6 | - | - | - | 7 |
Upper East | 3 | 12 | - | - | - | 15 |
Upper West | 5 | 6 | - | - | - | 11 |
Volta | - | 18 | - | - | - | 18 |
Western | 13 | 4 | - | - | - | 17 |
Total | 169 | 106 | 0 | 0 | 0 | 275 |
Zaŋ kana yuuni 2020, jintori duu mali la "Standing Committees" ni "Select Committees" pia ni ayɔbu. Di daa lahi mali ad hoc committee.
Standing Committees: Appointments • Business • Committee of Selection • Finance • Gender and Children |
Select Committees: Communications • Constitutional, Legal and Parliamentary Affairs • Defence and Interior • Education • Employment, Social Welfare and State Enterprises |
Ad-hoc Committee:
Poverty Reduction Strategy committee
Speaker of the Legislative Assembly, and National Assembly in 1957
Name | Took office | Left office | Notes |
---|---|---|---|
Emmanuel Charles Quist | March 1951 | December 1957 |
Speakers of the National Assembly
Name | Took office | Left office | Notes |
---|---|---|---|
Augustus Molade Akiwumi | February 1958 | June 1960 | |
Joseph Richard Asiedu | July 1960 | June 1965 | |
Kofi Asante Ofori-Atta | 10 June 1965 | 24 February 1966 |
National Assembly Speaker
Name | Took office | Left office | Notes |
---|---|---|---|
Nii Amaa Ollennu | October 1969 | 13 January 1972 |
National Assembly Speaker
Name | Took office | Left office | Notes |
---|---|---|---|
Jacob Hackenbug Griffiths-Randolph | 24 September 1979 | 31 December 1981 |
Speakers of Parliament
Name | Took office | Left office | Notes |
---|---|---|---|
Daniel Francis Annan | 7 January 1993 | 6 January 2001 | |
Peter Ala Adjetey | 7 January 2001 | 6 January 2005 | |
Ebenezer Sekyi Hughes | 7 January 2005 | 6 January 2009 | |
Joyce Adeline Bamford-Addo | 7 January 2009 | 6 January 2013 | |
Edward Adjaho | 7 January 2013 | 6 January 2017 | |
Aaron Mike Oquaye | 7 January 2017 | 6 January 2021 | |
Alban Sumani Bagbin | 7 January 2021 | Incumbent |
Jintori duu taɣi ya pam yuma din gari la. Ninvuɣi kɔbigu ni pihinahi n-daa be Ghana gɔmnanti din pahiri buyi mini buta ni.
Saha ŋɔ, jintoriba galisim pahi mi n-yi kɔbishii ni chaŋ kɔbishii ni pisopɔin ni anu ni. Jintoriba pubu bu nii ka ti na mali saha ŋɔ. Bɛ yuya n-doli ŋɔ na.
This article uses material from the Wikipedia Dagbanli article Parliament of Ghana, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Lahabali be yaɣili ŋɔ CC BY-SA 4.0 gbaa yihi bɛ yi ti a tibili Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Dagbanli (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.