E-Class
Pahi la | West Africa, Africa, Economic Community of West African States |
---|---|
Di pilli ni | 1957 |
Yu'maŋli | Ghana, Ghana, la République du Ghana |
Zuliya wuhibu | Ghana, Gana, G |
Yu'ŋmaa | 🇬🇭 |
Siɣili-lana yuli | Ghana Empire |
Yu'gahindili | Ghanaian |
Yɛltɔɣa din nyɛ tuma ni dini | Silmiinsili |
Tiŋgbani silima | National Anthem of Ghana |
Kali | culture of Ghana |
Taachi sabbu | Freedom and Justice, Rhyddid a Chyfiawnder |
Dunia yaɣili | Africa |
Tiŋa | Ghana |
Tinzuɣu | Ankara |
Wakati luɣili | UTC±00:00, Africa/Accra |
Be ni bee n pa kodoosheei zuɣu | Atlantic Ocean |
Located in/on physical feature | West Africa |
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli | |
Coordinates of easternmost point | |
Coordinates of northernmost point | |
Coordinates of southernmost point | |
Coordinates of westernmost point | |
Highest point | Mount Afadja |
Lowest point | Gulf of Guinea |
Din nyɛ gɔmnanti nyolini | democracy |
Office held by head of state | Ghana zuɣulana |
Tiŋgban zuɣ'lana | Nana Akufo-Addo |
Office held by head of government | Ghana zuɣulana |
Tiŋgbani zuɣ'lana | Nana Akufo-Addo |
Kpamba yaɣili | Ghana Gomnanti |
Loo zalibu yaɣa | Parliament of Ghana |
Central bank | Ghana baŋki |
Tingbani liɣiri | Ghana nima liɣiri |
Di tarisi ni | Burkina Faso, Ivory Coast, Togo |
Duhubu yaɣili | right |
Niɣilim buɣum polo puloku balishɛli | AC power plugs and sockets: British and related types, BS 1363 |
Taɣi | Dominion of Ghana, Gold Coast |
Ŋun bɔhim ŋa nyɛ | Ghana studies |
Lahabaya dundɔŋ din mali dihitabili | https://www.ghana.gov.gh/ |
Hasitagi | Ghana |
Top-level Internet domain | .gh |
Tuuta | flag of Ghana |
Coat of arms | coat of arms of Ghana |
Geography of topic | geography of Ghana |
Nahingbaŋ | free country |
Taarihi bachikpani dalinli | history of Ghana |
Open data portal | Ghana Open Data Initiative |
Bibliography | bibliography of Ghana |
Economy of topic | economy of Ghana |
Demographics of topic | Ghana daadam-biɛlim kalinli |
Mobile country code | 620 |
Tiŋgbani boligu zalikpana | +233 |
Trunk prefix | 0 |
Zuɣusaa zuɣusaa tangalimia lamba | 999, 191, 192, 193 |
GS1 tiŋgbani code | 603 |
Lansisi plati koodi | GH |
Maritime lamba kalinli | 627 |
Unicode bachinima | 🇬🇭 |
Category for maps | Category:Maps of Ghana |
Gaana (Ghana Tinzuɣu), nyɛla tingban' shɛli din be Africa wulinluhili polo, ka di do teekunima ayi shɛŋa bɛ ni boli “Gulf of Guinea” mini “Atlantic Ocean (teeku mɔɣili)” yaɣili la. Tingbani ŋɔ yi zahim, di galisim nyɛla 238,535 km2 (92,099 sq m). Zaŋ kpa Ghana wulinluhili n-nyɛ Ivory Coast tiŋgbani, Burkina Faso bela Ghana nuzaa zuɣu,Togo zaŋ kpa di wulimpuhili polo "Gulf of Guinea" mini "Atlantic Ocean (teeku mɔɣili) mi zaŋ kpa di nudirigu polo. Soninke sili puni "Ghana" gbunni nyɛla "Sapashin' Naa".
Tingbani shɛli din daa tuui be "Ghana" tiŋgbani ŋɔ puuni ʒemani piniyini la saha n-daa nyɛ Bono tingbani. Yuun' kɔbisi nyaaŋa, ka tingban' timsa kamani Dagbaŋ mini Kambɔnsi (Ashanti) tiŋgbana gba daa yina pahi. Zaŋ chaŋ yuun' kɔbisinahi nyaanga, Portugal n-ti pahi Silimiin' tiŋ' shɛŋa dabam niriba daa nyɛla ban daa kpaɣintiri lala gbansabila yaɣili ŋɔ zuɣu ni bɛ niŋdi daabiligu di ni. Lala n-daa kuli nyɛ li hali ni yuun' kɔbisinu nyaaŋa ka Britain Silimiinsi daa ti to n-di n-fa yaɣili maa fukumsi. Yuun' kɔbiga sunsuuni, yaɣa anahi; Gold Coast, Kambɔŋ Tiŋa polo, Tudu Yaɣa, n-ti pahi British Togoland daa nyɛla yaɣi kɔŋkɔba shɛŋa ŋan daa be Britain Silimiinsi sulinsi ni. Lala yaɣa ŋɔ daa nyɛla ban daa ti laɣim taba n-lee tinzuɣu m-pahi "Common Wealth" tinzuɣiri ni n-za di gama zuɣu, Silimiin' goli March dabaayɔbu dali yuuni 1957.
Ghana daadam biɛligu kalinli nyɛla bɛ ni buɣisi shɛli ka di paai miliyɔŋ pihita ni yini, ni tusa ayopɔin ni ayi ni kɔbisi wɔi ni pihinahi (31,072,940). Addiini mini zuliya gbaliŋ m-be Ghana tingbani ŋɔ ni. Zuliya kpana ŋan be Ghana puuni ni yɛri bali shɛŋa n-nyɛ: Dagbanli, Kambɔnsili , Guan, Aligbehili, Ankarasili, Zabaɣisili, Walsili, Farifarisili, Gbengbehili ni Nzemasili ka Silimiinsili lee nyɛ Gɔmnanti ni saɣi ti shɛli ni di tɔɣisiri li tuma duri mini shikuruti ni.
Ghana salo puuni, kɔbiga puuni vaabu pisopɔin ni yini ni pɔnchi ayi(71.2%) nyɛla Dolodolo Yisa nyaandoliba. Ban kpalim mi nyɛla Musulimnima ka bɛ mi nyɛ kobiga puuni vaabu pinaayopɔin ni pɔnchi ayɔbu(17.6%), ka buɣ'jamdiba mini ban kpalim la vaa pia ni yini(11%).
Ghana nyɛla tingbani shɛli din nyɛ demokiratiya tingbani. Di tiŋgbani zuɣulana n-nyɛ di toondana. Africa gbansabila tingbana puuni, Ghana n-daa nyɛ tiŋ' shɛli din daa tuui deei di maŋsulinsi Silimiinsi sani. Ghana tingbani toon' tibo la chɛmi ka di nyɛ tiŋgbani shɛli din mali yaa ni jilima pam West Africa tingbana ni. Ghana bela tiŋ' duya laɣinsi kamani Non-Aligned Movement, African Union, Economic Community of West African States (ECOWAS), Group of 24 (G24) n-ti pahi "Commonwealth of Nations".
Ghana bachi maa gbunni nyɛla Sapashinna-Naa. Kurumbunni nanima wuhiya ni Ghana daa bɛla Africa wulinluhili polo.
Vihigu wuhiya ni Ghana daa na ka din yi pa be shɛli ŋɔ amaa ka daa bela tudu polo ŋɔ hali n-ti gbaai tiŋ' shɛli bɛ ni booni Guinea la. Ghana Salima galisim daa ku ŋmanila tankpaɣu ni ku be ti ʒilɛli ni shɛm maa, lala maa zuɣu, Laribaawanima ban daa dɔli Sahara bopiɛligu maa n-niŋdi daabilim daa pali la yuli m-booni li Gold Coast.
Ghana daa bela tiŋgban' shɛŋa niriba nini ni daa tiɣi pam Bilad el-Sudan ni, andunia yuun tusawei. Vihigu wuhiya ni kurumbuna saha, Ghana daa pun beni mi. Ni Dagbamba n-daa su tudu polo maa ka Kambɔnsi mini bɛ ma bihi daa be Ghana sunsuuni ni di nyɔŋ ni.
Aŋkara (Accra) n-nye Ghana tinzuɣu.
Silimiingɔoi March dabaayɔbu dali, yuuni 1957 Gold coast (din yuli pa booni Ghana la) daa deela bɛ maŋsulinsi gbampiɛla nuuni. Ghana daa leela tingbani shɛli din pahi tinzuɣuri shɛŋa gbampiɛla ni daa mi n-su laɣiŋnu shɛli bɛ ni boli Commonwealth of Nations la, ka Dr. Kwame Nkrumah daa gari tooni n-lee tiŋgbanizuɣulana n-daa yihi Ghana yuli palo ni ka dunia zaa baŋ di yɛla.
Ghana n-daa nyɛ tuuli gbansabila tiŋgbani shɛli ban daa deei bɛ maŋsulinsi gbampiɛla nuuni. Pɔi ka gbampiɛla daa ti deei Ghana n-su, Ghana daa nyɛla tiŋgbani shɛli din daa pun mali zuliya kara kamani Zabaɣisi (Gonja) mini Dagbamba ka bɛ be Ghana tudu yaɣili polo, Kambɔnsi (Ashanti), Fantinima zaa daa malila tiŋgbana nti pahi ni tiŋ' shɛŋa din miri Teeku.
Tuuta daa nyɛla bini bɔ shɛli n-ti tiŋgbani palli ban daa na yɔli deei bɛ maŋsulinsi maa (Ghana). Ŋun daa buɣisi tuuta maa n-daa nyɛ Theodosia Salome Okoh. Tuuta maa daa mali kɔma ŋɔ di puuni; zaɣ' ʒee (red), zaɣ' dozim (gold color), zaɣ' vakahili(green) nti pahi sanŋmari' sabinli (black star) ka di be zaɣ' dozim maa sunsuuni. Zaɣ' ʒee maa zami n-ti ʒi' shɛli bɛ ni daa kpaai Ghana maŋsulinsi deebu ni la. Zaɣ' dozim maa mi zami n-ti bun' shɛli tiŋgbani maa ni ʒira ka zaɣ' vakahili maa mi za n-ti tihi ni mɔ' shɛŋa tiŋgbani maa ni mali. Saŋmari' sabinli maa mi zami n-ti daadamanima ban be tingbani maani niŋgbuŋ kom ka lahi za n-ti gbansabila zaa (Africans).
Ghana shikuru baŋsim so' chibsi pula buta zuɣu, ŋanima n-nyɛ Basic Education, Secondary cycle, ni Tertiary. Basic Education yaɣli ŋɔ niŋdila yuun' pia ni yini (di gbaala bihi ban nyɛ yuma anahi hali ni yuun' pia ni anu). Basic Education pubu ŋɔ gba yaɣa n-nyɛ kindergarten (yuma ayi), Primary school (pula buyi ka di zaa niŋdi yuma ata ata) ni Junior High (yuma ata). Junior High School ŋɔ bahigu mali zahimbu shɛli bɛ ni booni Basic Education Certificate Examination. Bia yi naagi BECE ŋɔ ka o gbana viɛla, o ni tuɣi o bɔhimbu Secondary cycle. To, bia mali piibu zaŋ chaŋ shikuru yaɣa ayi dini nyɛ Vocational Education (nuuni tuumbaŋsim) bee General education (baŋsim bɔbigu yaɣili din pa nuuni baŋsim). Senior high shikuru niŋdila yuma ata ka mali dahimbu shɛli bɛ ni booni West African School Certificate Examination (WASCE), ka di nyɛ di ni tu ni shikurubila mali di shɛhira dini viɛla ka naan yi tooi chaŋ nti niŋ University nti tuɣi o bohimbu.
Ghana kaya nyɛla balibu din laɣim bɔhimbu mini dihi tabili Ghana zuliya balibu pam. Yuuni 2010 Ghana salo kalinli lahibali wuhiya ni zuliya shɛli ban galisi n-nyɛ Kambonsi ka bɛ vaabu yiɣisi pihinahi ni ayopɔi ni pɔnchi ata (47.3), Dagbamba vaabu piiya ni ayɔbu ni pɔnchi ayobu(16.6), Aligbenima vaabu piiya ni ata ni pɔnchi awoi (13.9),Aŋunanima vaabu apoin ni pɔnchi anahi (7.4), Gurimanima yiɣisi vaabu bunu ni pɔnchi ayopɔin (5.7) nti pahi Guan zuliya ka bɛ mi yiɣisi vaabu buta ni pɔnchi ayopɔin (3.7).
There is no consensus to use Template:Wikidata list in articles. ... (This will be overwritten by ListeriaBot) ...
This article uses material from the Wikipedia Dagbanli article Ghana, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Lahabali be yaɣili ŋɔ CC BY-SA 4.0 gbaa yihi bɛ yi ti a tibili Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Dagbanli (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.