Nyalifu, bee nyɛrifu (Guinea Worm Disease), nyɛla nyili doro. Salinima kɔbirila doro ŋɔ di yi niŋ ka be nyu ko shɛli baŋkansi (ban mali nyiya gala) ni be dini.
Yaɣ sheli | nematode infection, parasitic helminthiasis infectious disease, filariasis, neglected tropical disease, Dɔriti |
---|---|
Dini be shɛli | human leg |
N tahi | Nyili |
Health specialty | infectious diseases, helminthology, tropical medicine |
Drug or therapy used for treatment | thiabendazole |
Disease transmission process | Water Pollution |
ICD-9-CM | 125.7 |
NCI Thesaurus ID | C84677 |
Di yii na tuugi n gbaagi nira, di nahingbana bɛ yir’ palo. Yuuni nyaaŋa, waɣilima ni puhi nyaribari ŋɔ nuu zuɣu; zaŋ gbaagi o nutali mini o kpuŋkpaŋguwa sunsuuni. Dizooya ka di lahi ni toogi m puhi o gbaya zuɣu; zaŋ miri o napoŋkpuɣula shee. Paɣ’ nyiya n-nyɛ ban tahiri waɣilima ŋɔ na, ka di chɛ ka bar’ ŋɔ wumdi biisim pam on ningbiŋ ni. Dakulo biɛla nyaaŋa, baŋkansi ŋɔ ni puhi yi o ningbiŋ ni na. Lala saha ŋɔ yi paagi, chandi ni niŋ tom pam n ti bari ŋɔ. Nyɛrifu doro pala din kuri niriba yiriŋyiriŋ.
Hali ni woyo, ninsalnima ko ka baŋdiba mi ka Nyɛrifu gbaara vuhurisi puuni. Di yi yɛn buɣusi, Nyɛrifu bankaŋ yɛlim bɛla millimeter 1-2 sunsuuni. Be yi be n-ti kurigi zaa, paɣ’ bankaŋsi waɣalim bɛla centimeter 60-100 sunsuuni. Bankaŋ dabba bi miriti lala waɣalim. Be gala nyavili toogi paari dakulo diba ata di yi niŋ ka di ka sal’ ningbiŋ ni. Amaa bankansi tu ni bɛ vali gala ŋɔ pɔi ka saha ŋɔ naanyi paagi. Gala ŋɔ yi waɣi, di zuya ŋɔ ni toogi m be bankaŋ ŋɔ ni kamani chira anahi. Din zuɣu, doro ŋɔ yi yɛn nyɛ naba n zani tingbaŋ ni, shee ka di lɔhiri niriba yuuni kam. Di nahingbana din yɛn puhi ningbiŋ ni ni biisim shɛli ŋa ni ʒiri na ka di mali baŋdi ni doro ŋɔ luya.
Di vienyɛla taɣibu zaa kuli nyɛmi ka di daŋ baŋ di yɛla di piligu saha. Lala baŋsim ŋɔ yi niŋ tabata, din pahi nyɛmi ka di gu bari ŋɔ ka o di zaŋ o yum maa m-miri konyurim shee. Din nyaaŋa, di tuya ka di milisi niriba ko vielli nyubu ka tɛri ko shɛŋa din nini palo daɣi. Kotɛrigu yi ka yoma, tani bee chinchini ni toogi n zani di zaani. Tim din yuli booni temefos tuhiri kuri nyili zuya ko bɛri puuni. Tim na kani din taɣiri niri ka doro ŋɔ ku toogi n gbaagi o. Dakulo bihi yi gari, dini toogi n zaŋ manchinsi dɔɣu n vilivili bankaŋ nɔ ka niŋ balimbalim n voogi o yina. Yuma din doli ŋa yihibu ŋɔ nyaaŋa nyɛla dinni toogi yaligi ka waɣi zunzuya. Bɛrim mini biisim gba ni yuugi bari ŋɔ ni chira ashɛm ka naan yi zo.
Yuuni 2013 puuni, niriba 148 n daa yi palo ni bɛ kobi doro ŋɔ Africa tiŋgbana anahi ni. Yuuni 1986 konko puuni, bɛ laasabu daa yiɣisila miliyɔŋ 3.5. Africa tiŋgbana daa laɣimla pishi (20). Tiŋ shɛli dini yam pam n nyɛ South Sudan. Alaafei baŋdiba buɣisiya ni bankansi doriti ni zaa, nyɛrifu n ŋmani din yɛn zo biɛhiguni pumpɔŋɔ. Kurimbuni saha zaa, ti yaanima daa pun mi nyerifu doro ŋɔ yɛla. Di taarihi bɛ Egypt alaafei kundi shɛli bɛni booni Ebers Papyrus ni la. Kundi ŋɔ daa bɛni mi yuuma 1550 nyaaŋa ka bɛ naan yi dɔɣi anabi Isa. Silimiinsi boonila nyɛrifu “dracunculiasis”. Yuli maa yila Latin balli ban daa ʒi sunsuuni sahasha shɛli la. Di gbunni n nɣɛ “saapabih’ alobo” (affliction with little dragons) Europe nim gɔrim puuni bɛ daa nya doro ŋɔ Africa wulim luhili teeku tiŋ yuli booni Guinea yuuni 1600 nyaaŋa. Dini n chɛ ka bɛ pali yuli “Guinea Worm Disease”. Nyiya ŋɔ zuliya shaŋa gba bɛni n tiri bɛnkɔbiri doriti, amaa bɛ lɔɣu lee bɛ lɔhirila ninsalinima. Doriti pubu ni, nyɛrifu pahila dori shaŋa niriba ni na bɛ ti zaɣa pam anduniya tulim luɣa shɛhi.
This article uses material from the Wikipedia Dagbanli article Nyalifu, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Lahabali be yaɣili ŋɔ CC BY-SA 4.0 gbaa yihi bɛ yi ti a tibili Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Dagbanli (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.