Pollution: Di nyɛla di yi ti niŋ ka binyeri shɛŋa din mali barina ti sala ni binkobri zaa bahi kpena tingbani puuni.

E-Class

Pollution
Pollution: Bo n-leei Nyɛli, Di Balibu, Di barina nima
Yaɣ shelienvironmental issue, unintended consequences, externality Mali niŋ
N tahipollutant Mali niŋ
Di malila tumaTingbani biɛhigu taɣimalisi, extinction Mali niŋ
Ŋun bɔhim ŋa nyɛpollution and contamination Mali niŋ
Contributing factor ofenvironmental degradation, Biodiversity loss Mali niŋ
Described at URLhttp://servicios.infoleg.gob.ar/infolegInternet/anexos/240000-244999/242082/norma.htm Mali niŋ
Handled, mitigated, or managed bypollution prevention, Pollution control Mali niŋ

Bo n-leei Nyɛli

Pollution nyɛla di yi niŋ ka binyɛri shɛŋa din mali barina n ti salinima ni binkobiri zaŋ kpena biɛhigu puuni. Lala barina binyɛra ŋɔ ka silimiinsi bolli ni “pollutants”. Di shɛŋa nyɛla din kana ka daadam nuu ka di ni, ka di nyɛla Naawuni nama m-bala. kamani silimiinsi ni boli shɛli ni “volcanic ash". “Pollution" ŋɔ ni tooi lahi nyɛ daadama gba ni ni tooi nam shɛli n-niŋ biɛhigu ni. Shɛhira kamani saɣiri, bee saɣ' shɛŋa tuun' zuɣu kara ni namdi bahiri na biɛhigu puuni. Lala “pollutants" saɣimdi ti kɔm, tingbani ni pohim viɛlim.

Niriba ni tooi kalindi silimiinsi ni boli shɛli Pollution biɛhigu puuni n-nyɛ; Pɔhim saɣimbu, Kɔm saɣimbu nti pahi tingbani saɣimbu.

Di Balibu

  1. Pɔhim saɣimbu (Air Pollution): bin'shɛŋa din tahiri pɔhim saɣimbu na biɛhigu puuni n-nyɛ Pɔhim biɛ'shɛli din paandi pɔhim zuɣu. Ka lala pɔhim biɛri ŋɔ nyɛla din yiri na lora azoosipaapunima ni (exaust pipes), tuun'zuɣu kara ni(factories), pɔhim yi ʒiɛri tamkpaɣu (dust), “pollen" nima , “ mold spores” nima, tingbani dambu ( Volcanoes) nti pahi bin'yɛra buɣim dabbu din mali yaa( wildfire). Bin'yɛri shɛŋa din paandi pɔhim zuɣu silimiinsi booni li mi “ aerosols".
  2. Kɔm saɣimbu (Water Pollution); kɔm saɣimbu nyɛla din mali barina pam zaŋ ti biɛhigu ni, Ninsalinima, tihi ni mɔri nti pahi binkɔbiri. Bin'biɛri yihi bahi biɛhigu ni ni tooi niŋ di yi niŋ ka tuun'zuɣuri (businesses) kpaari bin'biɛri m-bahiri ko'kpaŋsi ni ko'soya zuɣu bee kom puuni ka bɛ maani li bee di yi niŋ ka di nyɛla sarati n-che ka di kpe kɔm maa ni , di ni tooi tahi kɔm saɣimbu biɛhigu ni.
  3. Pukparilim saɣimbu (Agricultural Pollution);nyɛla tuun' shɛŋa ninsalnima ni tumda zaŋ jɛndi pukparilim ka di nyɛla din saɣimdi ti tiŋgbana ka lahi mali barina ti sala ni binkɔbiri zaasa.
  4. Marine Pollution;nyɛla di yi ti niŋ ka bɛ laɣim kemikals ni saɣiri ka di pam yirina tingbani puni kadi paɣi bahi teeku puuni. Saɣingu ŋɔ nyɛla din damdi tingbani.

Teeku saɣimbu niŋdimi di yi ti niŋ ka ninsalinima tumtumsa kamani pukparilim, industrial, yaɣ’ shεli saɣiri nti pahi binyεr’ shεŋa  zo n-ti lu teeku ni m-bo barina ti li. Lala saɣiri ŋɔ vaabu pihinii, kɔbigu vaabu puuni nyεla din yiri tingbanni tuma ni na dimini teeku puuni gba tɔhiri la zaa yoli.

  1. Plastic Pollution ;nyɛla di yi ti niŋ ka loba binyɛra yi laɣim kamani loba gbambihi, loba baajinima yi laɣim n-doni luɣ' shɛli biɛhigu ni ka mali barina ti salinima , tihi ni mɔri nti pahi binkɔbiri. Lobanima (plastics) din tahiri barina pula buyi zuɣu; zaɣa bihi mini zaɣa kara. loba balibu (kaman loba gbambihi loba koliti ( rubber bags) nti pahi din pahi pahi. Ti dunya ŋɔ puuni loba saɣari taribu barinanima zooya pam zaŋ kpa ti ninsalnima polo.Mɔɣuni binkɔbiri ni bɛ kpehigu shee polo ,loba saɣari pula ʒii buyi . din che ka loba zooi maa nyɛla ka dama loba ka laɣari din zuɣu n-che ka bɛ maani li pam di lan che ka niɛma gbubu kuli bɛ asima di zuɣu di tu ni ti ti niŋ ti ni yɛn niŋ shɛm n-gu ti maŋsi mini ti bingula ni mɔɣuni binkɔbiri biɛhigu shee n-zaŋ tabili ti tiŋgbani maa naŋgbanyini.

Di barina nima

Pollution bee saɣimbu balibu ni ku zooi shɛm biɛhigu ni lahi nyɛla din mali barina nima pam biɛhigu maani.

Barina nim shɛŋa din mali n-nyɛ;

Pohim saɣimbu barina nima ; Pohim saɣimbu nyɛla din mali barina nim pam biɛhigu puuni, ŋan shɛŋa n-nyɛ:

. Suhu doro kamani suhudamli

. Kɔhingu

. Vuhim yɛlimuɣira

. Nina zaɣisibu

. Nyee yiligu

. Lɔŋni zaɣisibu ni

. Nyɔkoba yɛlimuɣira

Biɛhigu ni saɣimbu barina nima ; shɛŋa n-nyɛ;

. Tingban biisim

. Sa'miri ko' tula

. Ŋarikputi saa zuɣu

. Nahingu n-ti mɔɣini binkɔbiri ni din pahi pahi.

Kom saɣimbu barina shɛŋa n-nyɛ ;

. Di tahiri kom dɔriti kamani nyiya, napɔŋtimtimli, yumaha ni din pahi

. Di nyɛla din diri kom ni binkɔbiri nyevuya

. Di saɣindi ko' yurima

Kundivihira

Tags:

Pollution Bo n-leei NyɛliPollution Di BalibuPollution Di barina nimaPollution KundivihiraPollution

🔥 Trending searches on Wiki Dagbanli:

JacksonvilleBagabaga College of EducationNorth KoreaAmerican ForkOneontaGalenaTabaduɣuGhana Senior High SchoolWaukeganNdan Yaa NaaUtahYendi MunicipalitySafayaBagabaga Training CollegeMohi mini DagbambaSulemana AbubakariJoseph Robinette BidenWest VirginiaGreeceGeorgina Theodora WoodMadinaDagbambaMiddletownTiffinShan GeorgeUkraineNew YorkYuya salimaSudanAnabi MahamaruWhitmanSalim lɔhaSolɔɣuSioux CityNew MexicoEducation RidgeÉdouard-Henri AvrilGhanaLily Edinam BotsyoeBagabaga Demonstration KG/PRIMARY/JHSKpulinyingUniversities Din Be GhanaKaabaChelsea F.CIssaJordanSweetwaterHudu YahayaKusumbuliTiaHerbert C. KodilinyeDemocratic Republic of the CongoDagbaŋ kurili saha yuyaSagnarigu Municipality🡆 More