فەرموودەناسی یان زانستی فەرموودە (بە عەرەبی: علم الحدیث، زانستی حەدیس) ئەو زانستەیە کە گرنگی بە فەرموودەکانی پێغەمبەری ئیسلام دەدات.
فەرموودەکان بەپێی بەهێزی و لاوازی یان دروستی و هەڵبەستراو جیادەکاتەوە. بنەمای جیاکردنەوەی فەرموودەکان بەپێی یاسا، باری دەروونی، زیرەکی و ڕاستگۆیی ئەو کەسەیە کە فەرموودەیەک دەگێڕێتەوە.
سەرەتاکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئیمامی شافعی لەهەردوو کتێبی (الرسالة، والأم). پاش ئەویش ئیمامی موسلیم لە کتێبەکەیدا هەندێک یاسای باسکردووە. پاش ئەویش ئیمامی ئەبو داودی سەجستانی و دوای ئەویش ئیمامی ترمزی. چەندین زانای تر نووسراوی تایبەت بەم زانستە نووسیوەتەوە.
لەساڵانی نیوەی یەکەمی سەدەی چوارەمی کۆچی یەکەم کتێبی تایبەت بەڕێسا و زاراوەکانی ئەو زانستە نووسرایەوە.
متن المنظمومة البيقونية
بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ
أبدأُ بالحمدِ مُصَلِّياً على | مُحمَّدٍ خَيِر نبيْ أُرسِلا | |
وذِي مِنَ أقسَامِ الحديث عدَّة | وكُلُّ واحدٍ أتى وحدَّه | |
أوَّلُها الصحيحُ) وهوَ ما اتَّصَلْ | إسنادُهُ ولْم يُشَذّ أو يُعلّ | |
يَرْويهِ عَدْلٌ ضَابِطٌ عَنْ مِثْلِهِ | مُعْتَمَدٌ في ضَبْطِهِ ونَقْلِهِ | |
وَ الَحسَنُ) الَمعْرُوفُ طُرْقاً وغَدَتْ | رِجَالُهُ لا كالصّحيحِ اشْتَهَرَتْ | |
وكُلُّ ما عَنْ رُتبةِ الُحسْنِ قَصْر | فَهْوَ الضعيفُ) وهوَ أقْسَاماً كُثُرْ | |
وما أُضيفَ للنبي الَمرْفوعُ | ما لتَابِعٍ هُوَ المقْطوعُ | |
وَ الُمسْنَدُ) الُمتَّصِلُ الإسنادِ مِنْ | رَاويهِ حتَّى الُمصْطفى ولْم يَبِنْ | |
ومَا بِسَمْعِ كُلِّ رَاوٍ يَتَّصِلْ | إسْنَادُهُ للمُصْطَفى فَـ الُمتَّصِلْ) | |
مُسَلْسَلٌ) قُلْ مَا عَلَى وَصْفٍ أتَى | مِثْلُ أمَا والله أنْبأنِي الفَتى | |
كذَاكَ قَدْ حَدَّثَنِيهِ قائِماً | أوْ بَعْدَ أنْ حَدَّثَنِي تَبَسَّمَا | |
عَزيزٌ) مَروِيُّ اثنَيِن أوْ ثَلاثهْ | مَشْهورٌ) مَرْوِيُّ فَوْقَ ما ثَلاثَهْ | |
مَعَنْعَنٌ) كَعَن سَعيدٍ عَنْ كَرَمْ | وَمُبهَمٌ) مَا فيهِ رَاوٍ لْم يُسَمْ | |
وكُلُّ مَا قَلَّت رِجَالُهُ عَلا | وضِدُّهُ ذَاكَ الذِي قَدْ نَزَلا | |
ومَا أضَفْتَهُ إلى الأصْحَابِ مِنْ | قَوْلٍ وفعْلٍ فهْوَ مَوْقُوفٌ) زُكِنْ | |
وَمُرْسلٌ) مِنهُ الصَّحَابُّي سَقَطْ | وقُلْ غَريبٌ) ما رَوَى رَاوٍ فَقَطْ | |
وكلُّ مَا لْم يَتَّصِلْ بِحَالِ | إسْنَادُهُ مُنْقَطِعُ) الأوْصَالِ | |
والُمعْضَلُ) السَّاقِطُ مِنْهُ اثْنَانِ | ومَا أتى مُدَلَّساً) نَوعَانِ | |
الأوَّل الإسْقاطُ للشَّيخِ وأنْ | يَنْقُلَ مَّمنْ فَوْقَهُ بعَنْ وأنْ | |
والثَّانِ لا يُسْقِطُهُ لكنْ يَصِفْ | أوْصَافَهُ بما بهِ لا يَنْعَرِفْ | |
ومَا يَخالِفُ ثِقةٌ فيهِ الَملا | فَـالشَّاذُّ) و الَمقْلوبُ) قِسْمَانِ تَلا | |
إبْدَالُ راوٍ ما بِرَاوٍ قِسْمُ | وقَلْبُ إسْنَادٍ لمتنٍ قِسْمُ | |
وَ الفَرَدُ) ما قَيَّدْتَهُ بثِقَةِ | أوْ جْمعٍ أوْ قَصِر على روايةِ | |
ومَا بعِلَّةٍ غُمُوضٍ أوْ خَفَا | مُعَلَّلٌ) عِنْدَهُمُ قَدْ عُرِفَا | |
وذُو اخْتِلافِ سنَدٍ أو مَتْنِ | مُضْطربٌ) عِنْدَ أهْلِ الفَنِّ | |
وَ الُمدْرَجاتُ) في الحديثِ ما أتَتْ | مِنْ بَعْضِ ألفاظِ الرُّوَاةِ اتَّصَلَتْ | |
ومَا رَوى كلُّ قَرِينٍ عنْ أخهْ | مُدَبَّجٌ) فَاعْرِفْهُ حَقًّا وانْتَخِهْ | |
مُتَّفِقٌ لَفْظاً وخطاً مُتَّفقْ) | وضِدُّهُ فيما ذَكَرْنَا الُمفْتِرقْ) | |
مُؤْتَلِفٌ) مُتَّفِقُ الخطِّ فَقَطْ | وضِدُّهُ مُختَلِفٌ) فَاخْشَ الغَلَطْ | |
والُمنْكَرُ) الفَردُ بهِ رَاوٍ غَدَا | تَعْدِيلُهُ لا يْحمِلُ التَّفَرُّدَا | |
مَتُروكُهُ) مَا وَاحِدٌ بهِ انفَردْ | وأجَمعُوا لضَعْفِه فَهُوَ كَرَدّ | |
والكذِبُ الُمخْتَلَقُ المصنُوعُ | علَى النَّبيِّ فذَلِكَ الموْضُوعُ) | |
وقَدْ أتَتْ كالَجوْهَرِ المكْنُونِ | سَمَّيْتُهَا: مَنْظُومَةَ البَيْقُوني | |
فَوْقَ الثَّلاثيَن بأرْبَعٍ أتَتْ | أقْسامُهَا ثمَّ بخيٍر خُتِمَتْ |
دیاری دەربەندیخانی لەزانستی فەرموودە
خوایە بەناوی پڕ میهر و سۆزت | وادەست پێدەکات بەندەی دڵسۆزت | |
سوپاس لە بۆ تۆ، دروودیش لەسەر | گەورەی نێراوان و سەروەر | |
چەندین جۆر حەدیس وا لەم هۆنراوە | پێناسەش بۆ گشت جۆرێ هێنراوە | |
یەکەم (صحیح)ە، زنجیرەی مەوصول | کە نابێ (شاذ) بێ، وە نابێ (معلول) | |
ڕاویەکانیش هەموو بە پارێز | (عادل و ضابط) بیرتیژ و بەڕێز | |
بیرتیژی ڕاوی حەدیسی (حسن) | کەمتر لە ڕاوی (صحیح)ی پەسەن | |
کەمتر لەپلەی (حسن)ی شەریف | گەلێک جۆری هەن، ناسراو بە (ضعیف) | |
پاڵدراو بۆ لای حەزرەت (مرفوع)ە | بۆ لای تابیعیش، بڵێ (مقطوع)ە | |
گەر بچڕانیش نەبوو لەسەنەد | هەتاکو حەزرەت، پێی بڵێ (مسند) | |
(متصل) واتە: هەتا پێغەمبەر | ڕاوی لە ڕاوی بیستیبێت خەبەر | |
(مسلسل) بڵێ: لەسیفەتێکا | ڕاوی هاوبەشن، یا وتەیێکا | |
وەک: پێدەکەنی، یان ڕاوەستا بوو | یاخود شتێکی لەناو دەستا بوو | |
ڕاوی حەدیسی (عزیز) دوو یان سێ | بۆ (مشهور) دەبێ زیاتر بێ لە سێ | |
لە ڕیوایەتا گەر وترا: (عن، عن) | تۆ بەو حەدیسە بڵێ: (معنعن) | |
(مبهم)یش لە بۆ حەدیسێک ناوە | یەک ڕاوییان ناو نەبراوە | |
وتە و کرداری بە هاوەڵ مەعروف | فەرمودەناسان پێی دەڵێن (موقوف) | |
(مرسل) هاوەڵی تیا لابراوە | یەک ڕاوی هەبوو، (غریب)ی ناوە | |
(منقطع) ئەگەر زنجیرەی ڕاوی | بچڕانی تیابوو، وەهایە ناوی | |
(معضل)یش بڵێ حەدیسێ وایە | بە تەرتیب دوو کەس لێی لابرایە | |
(مدلس) دەڵێن: ئەویش دوو جۆرە | وا دەیانهێنم هەردووک بە نۆرە | |
یەکەم ئەوەیە کە شێخ لاببرێ | حەدیس لە ژوور ئەو ڕیوایەت بکرێ | |
بە (عن) یاخود (أن)، دووەمیش باسی | شێخ وەها دەکا، ڕەنگە نەیناسی | |
پێی بڵێ (شاذ)ە گەر کەسێ (موثوق) | بێنێ، موخالیف بۆ خەڵکێ (مرموق) | |
(مقلوب)یش کەوا هاتووە ناوی | واتە: گۆڕینی ڕاوی بە ڕاوی | |
یاخود بێ ڕشتەی حەدیسێ بێنێ | بە حەدیسێکی تری بلکێنێ | |
هەر حەدیسێکیش کە تەنها کەسێ | متمانەدار بێ، یاخود هەر کەسێ | |
یان خەڵکی شارێ بێن و بیهێنن | زانایان بە (فرد) ناوی دەهێنن | |
ئەگەر نەخۆش بوو، بەڵام شاراوە | بڵێ: (معلل)، وەکو زاراوە | |
جیاوازی لە دەق یان لە زنجیرە | دەڵێن (مضطرب)، چوون ناجێگیرە | |
(مدرج) گەر وتەی ڕاوی بهێنرێ | لەگەڵ حەدیسێک تێهەڵکێش بکرێ | |
ڕیوایەی حەدیس لەنێوان دوو کەس | کەوا هاوڕێ بن، (مدبج)ە، و بەس | |
لە ڕاوی تەنیا گەر وەرنەگیرا | بڵێ (منکر)ە و بابێ لە بیرا | |
حەدیسی (متروک) بڵێ بە ئاسان | ناسراوە لەلای فەرموودەناسان | |
هێنراوە لە لای تەنها یەک ڕاوی | یەکدەنگن لەسەر (ضعیف)ی ناوی | |
درۆی هەڵبەستراو بەدەم پێغەمبەر | پێی دەڵێن (موضوع) با هەتبێ خەبەر | |
لە (٣٦) بەیتا تەواو بوو (دیاری | دەربەندیخانی) موحتاج بە باری |
زاراوە | ڕوونکردنەوەی زاراوە |
---|---|
الحديث | بریتییە لەوتە و کردار و سیفەتی پێغەمبەر یان هاوەڵان یان شوێنکەوتووان. |
الخبر | هەندێک فەرموویانە: بەمانای فەرموودە دێت، هەندێکیش فەرموویانە: تەنها بۆ وتە و کرداری هاوەڵان و شوێنکەوتووان بەکاردێت، هەندێکی تریش دەڵێن: هەموو فەرموودەیەک خەبەرە، نەک بە پێچەوانەوە. |
الأثر | واتە: فەرموودەی پێغەمبەری ئیسلام یان یەکێک لەهاوەڵان، بەڵامزانایانی خۆراسان پێیان وایە: کە الخبر بۆ فەرموودەی پێغەمبەرە و أثریش بۆ هاوەڵانە. |
علم الحديث رواية | ئەو زانستەیە کەباس لە گێڕانەوە و چۆنیەتی خوێندنەوە و نووسینەوەی فەرموودە دەکات. |
علم الحديث دراية | بریتییە لەکۆمەڵێک زانیاری و ڕێسایەک کە بەهۆیانەوە سیفەتی دەقی فەرموودە و ڕشتەی گێڕانەوەکەی دەزانرێت. |
المتن | دەقی فەرموودەیە، ئەو وشە و ڕستانەی کە فەرموودەکەیان پێکهێناوە. |
السند | ڕشتەی ناوی ئەو کەسانەیە کە لە گێڕانەوەی فەرموودەدا بە شوێن یەکدا هاتوون. |
إسناد | واتە: دانەپاڵی فەرموودە بۆ لای خاوەنەکەی. |
أحوال السند | سیفەتەکانی ڕشتەی گێڕانەوەی فەرموودەیەک دیاری دەکات، وەکو: ئایا پچڕانی تێدایە یان نا، ئایا هەندێک لەکەسەکانی فاسق و تۆمەتی درۆکردنیان دراوەتەپاڵ یان نا، ئایا شتیان زوو لەبیردەچێتەوە... هتد. |
أحوال المتن | سیفەتەکانی دەقی فەرموودەیەک دیاری دەکات، ئایادەقەکەی پاڵدراوەتە پاڵ پێغەمبەر یان هاوەڵەکانی یان ڕاستە یان نائاساییە... هتد. |
المسنِد | ئەو کەسەیە کە فەرموودەیەک بە ڕشتەی گێڕانەوەکەیەوە دەگێڕێتەوە، ئیتر ئایا شارەزایی هەیە لەبارەیەوە یان تەنها دەیگێڕێتەوە. |
المحدث | ئەو کەسەیە لە فەرموودەیەک بە ڕشتەی گێڕانەوەکەیەوە دەگێڕێتەوە، و شارەزایی لەبارەی دەقی زۆربەی فەرموودەکان و دادپەروەری نادادپەروەری کەسەکانی سەردەمی خۆی هەیە. |
الحافظ | ئەو کەسەیە کە ئەوەی دەیزانێت زیاترە لەوەی کە نایزانێت با لە هەر چینێک بێت، و خەریکی زانستی فەرموودەیە. |
الحجة | کەسی (الحافظ)ە، بەڵام لەڕووی بیرتیژی و وریاییەوە لەجیاکردنەوەی دەق و ڕشتەی گێڕانەوەی فەرموودەکاندا زۆر بەهێزە. |
الحاكم | ئەو کەسەیە کە ئاگای لە هەموو فەرموودەکان هەیە، لەوانەیە تەنها کەمێکی لەدەست دەربچێت. |
أمير المؤمنين في الحديث | باڵاترین سیفەتە بۆ ئەو کەسانەی کە بە فەرموودەوە خەریکن، بەجۆرێک ئەوەندە بیرتیژە و قووڵ بووەتەوە لە زانستی فەرموودەدا. |
جۆرەکانی فەرموودە زیاتر لە ٦٠ جۆرە لەهەندێک سەرچاوەدا و ئەمەش هەندێک لەجۆرەکانی فەرموودەیە:
و چەندانی تریش...
This article uses material from the Wikipedia Soranî / کوردی article فەرموودەناسی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ناوەرۆک لەبەردەستە لەژێر CC BY-SA 4.0دا، مەگەر پێچەوانەی وترابێ. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Soranî / کوردی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.