Gihisgotan niining panira ang usa ka tipong panglinggwistika sa ilalom sa banayng Awstronesyo.
Para sa mga pinulongan nga gigamit sa Pilipinas, padayon sa Mga Pinulongan sa Pilipinas.
Ang Mga Pinulongang Pilipinhon mao ang tipong panglinggwistika sa ilalom sa banayng Awstronesyo nga gisugyot nila R. David Paul Zorc (1986) ug Robert Blust (1991; 2005; 2019), ug labot niining tipona ang mga lumadnong pinulongan sa Pilipinas ug sa amihanang bahin sa Sulawesi—liban na lang sa Pinulongang Sama-Badyaw ug pipila ka pinulongan sa Palawan. Bisan pa man og duol ra ang Pilipinas sa pagkatag sa mga Awstronesyanhong gikan sa Formosa (Taiwan), wala kaayoy maingong pagkadaiya sa mga 150 ka mga Pinulongang Pilipinhon; usa ka butang nga gituohang nahitabo tungod sa pagpawala sa pagkadaiya sa pagkatag sa mga ginikanang pinulongan sa mga kasamtangang pinulongang Pilipinhon.
Basaha sad ang: Pinulongang Proto-Philippine
Usa sa pinakaunang husay nga pag-ila sa usa ka tipong "Pilipinhon" base sa mga taling sumbanon mao ang pagmatang-matang ni Frank Blake pagka 1906; kung diin giila niya ang tipon isip usa ka bahin sa ilalom sa sangang Malayo-Polynesian (MP), nga sa atong mga panahona, giila pa isip usa ka banayng panglinggwistik. Ang nakaapan lang ni Blake kay giila niya isip lakip sa usa ka tipong Pilipinhon ang tanang mga pinulongang gilitok sa sulod sa Pilipinas. Human niining pagkamatang-matanga, nisunod ang mga formal nga lantuging nagpaluyo sa usa ka pihong "Proto-Philippines" nila Matthew Charles pagka-1974, Teodoro Llamzon pagka-1996 ug 1975, ug Llamzon ug Teresita Martin pagka-1976. Duha ka dekada ang niagi, gihusay ug gipun-an ni Blust (1991) ang tipon base sa paglakip ni Zorc (1986) sa pinulongang Yami, ug sa mga tipong Sangiric, Minahasan, ug Gorontalo.
Gisaway ni Lawrence Reid ang sumbanong pagkatali ning tipong Pilipinhona. Nahitabo ni tungod sa mga bag-ong nakitang suliran sa pag-reconstruct sa mga ubos-banayng Pilipinhon sa sulod sa MP (Pawley, 1999; Ross, 2005). Sa usa ka bag-ong state-of-the-art nga pagmatang-matang sa mga pinulongang Pilipinhon, naghatag si Reid og daghan nga mga multidisiplinaryong lantugi batok sa mga pagkuwang sa metodolohiya ug kapakyas sa mga teorya sa mga pagpanukiduki sa pagtuon sa mga Pinulongang Pilipinhon sukad pa sa mga pagpanghulad ni Conant sa sinugdanan sa dekadang 1990. Labot niini ang pagtin-aw sa arkeyolohiyang MP (Spriggs, 2003; 2007; 2011), ug mga pagtuking Bayesian phylogeny (Gray et al, 2009) sa multiplisidad sa makaagiong pagkutayug sa pagkalahi-lahi sa mga pinulongan sa kapupud-an. Gisugyot niya nga tan-awon unta ang mga primaryang sanga sa giilang tipong Pilipinhon isip mga primaryang sanga sa ilawom sa banayng Malayo-Polynesian. Dugang pa, una na sang gisugyot ni Malcolm Ross (2005) nga ipailawom ang tipong Batanic, kung diin lakip ang mga pinulongang Yami, Itbayat, ug Ivatan, sa banayng Malayo-Polynesian isip usa ka primaryang sanga. Sa usa ka pag-ebalwar sa mga pagbag-ong-pulonganan sa mga pinulongang Pilipinhon, gitataw ni Alexander Smith (2017) nga dili lig-on ang ebidensya nga nagpamatuod nga aduna gayuy usa ka tipong Pilipinhon, ug gitapos niya nga "basin og dili lang diay sila usa ka tipon kun basin diay og natali ra sila sa mga sama nilang kabag-ohan" (Hinubad).
Gitanyag nga naggikan sa Proto-Malayo-Polonyesian, ug gikan pa gayod sa Proto-Awstronesyo, ang tipong Pilipinhon. Aduna nay pipila ka mga pagsugyot sa kon unsay nakalakip sa tipon, apan ang mga pinakabantogang sinugyot nga tipon mao ang mga consensus nga pagmatang-matang nila Blust (1991; 2005) ug Reid (2017); apan samang gilimod nila ang pagkamatuod sa usa ka tipong Pilipinhon nga base sa sumbanong pagkatali.
Nakabutang sa ilalom ang unang pagmatang-matang ni Zorc (1979). Gikan sa amihanang bahin hangtod sa habagatang bahin, maingong natunga ang tipong Pilipinhon sa duha ka primaryang sanga, ug mao kini sila ang Inamihan kun Kinordilyera ug Hinabagatan kun Sinulu (Hinubad). Angay klarohon nga wala na ni ron dawatang mga sangaha sa mga pagkamatang-matang ug mga sinabutang pagpangalan. Pananglitan, giila na ni karon ang South Extension isip tipong Tunga-tungang Linuzon ug wala na napamatud-an ang pagkalakip sa Habagatang Mangyan sa sulod sa tipong Kinordilyera; dugang pa, labing giila na karon ang tipong Bashiic, basi sa pagpangalan ni Zorc (1997), nga nakapalakip sa Yami, Ivatan, ug Itbayat.
Gikan sa amihanang bahin hangtod sa habagatang bahin, giila nga adunay 12 ka sanga ang tipong Pilipinhon (lakip na ang mga pinulongang wala pa namatang-matang)
Unang giila ang Pinulongang Klata isip lakip sa mga pinulongan sa Habagatang Mindanao, apan giila na kini ron isip usa primaryang sanga sa pinulongang banayng Pilipinhon ni Zorc (2019).
Talad sa pagtandi-tandi sa pipila ka mga piniling pinulongang Pilipinhon nga gigamit sa amihanang bahin hangtod sa habagatang bahin sa Pilipinas.Anaa sad ang Proto-Awstronesyo aron mahimong batakan.
English | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | person | house | dog | coconut | day | new | we (Palakip) | what | fire | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Proto-Awstronesyo | *əsa *isa | *duSa | *təlu | *̈Səpat | *lima | *Cau | *Rumaq | *asu | *niuR | *qaləjaw | ̈*bagəRu | *i-kita | *n-anu | *Sapuy | |
Binatanes (Bashiic) | Yinami (Tao) | ása | dóa (raroa) | tílo (tatlo) | apat (ápat) | lima | tao | vahay | chito | niyoy | araw | vayo | yaten | ango | apoy |
Inivatan | asa | dadowa | tatdo | apat | lima | tao | vahay | chito | niyoy | araw | va-yo | yaten | ango | apoy | |
Amihang Linuzon | Inilokano | maysa | dua | tallo | uppat | lima | tao | balay | aso | niog | aldaw | baro | sitayo | ania | apoy |
Inibanag | tadday | dua | tallu | appa | lima | tolay | balay | kitu | niuk | aggaw | bagu | sittam | anni | afi | |
Ginaddang | antet | addwa | tallo | appat | lima | tolay | balay | atu | ayog | aw | bawu | ikkanetam | sanenay | afuy | |
Pinangasinan | sakey | dua duara | talo talora | apat apatira | lima | too | abong | aso | niyog | ageo | balo | sikatayo | anto | pool | |
Tunga-tungang Pinilipinhon | Tinagalog | isa | dalawa | tatlo | apat | lima | tao | bahay | aso | niyog | araw | bago | tayo | ano | apoy |
Tunga-tungang Binikol | sarô | duwa | tulo | apát | lima | tawo | harong | ayam | niyog | aldaw | bàgo | kita | ano | kalayo | |
Rinconadang Binikol | əsad | darwā | tolō | əpat | lima | tawō | baləy | ayam | noyog | aldəw | bāgo | kitā | onō | kalayō | |
Winaray | usa sayo | duha | tulo | upat | lima | tawo | balay | ayam ido | lubi | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Hiniligaynon | isa | duwa | tatlo | apat | lima | tawo | balay | ido | lubi | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Inasi | usa | ruha | tuyo | upat | lima | tawo | bayay | iro | nidog | adlaw | bag-o | kita | ni-o | kayado | |
Rinomblon | isa | duha | tuyo | upat | lima | tawo | bayay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Inonhan | isya | darwa | tatlo | ap-at | lima | tawo | balay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Kinaray-a | sara | darwa | tatlo | apat | lima | taho | balay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita tatən | ano | kalayo | |
Inaklanon | isaea sambilog | daywa | tatlo | ap-at | lima | tawo | baeay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kaeayo | |
Binisaya (Sinugbuanon) | usa | duha | tulo | upat | lima | tawo | balay | iro | lubi | adlaw | bag-o | kita | unsa | kalayo | |
Tinausug | isa hambuuk | duwa | tu | upat | lima | tau | bay | iru' | niyug | adlaw | ba-gu | kitaniyu | unu | kayu | |
Dinanao | Minaranao | isa | dowa | t'lo | phat | lima | taw | walay | aso | neyog | gawi'e | bago | tano | tonaa | apoy |
Habagatang Minindanao (Bilic) | Tiniboli | sotu | lewu | tlu | fat | lima | tau | gunu | ohu | lefo | kdaw | lomi | tekuy | tedu | ofih |
Minahasan | Tinombulu (Minahasa) | esa | zua rua | telu | epat | lima | tou | walé | asu | po'po' | endo | weru | kai kita | apa | api |
Sinangir | Sinangir | sembau esa' | darua | tatelu | epa' | lima | tau | balé | kapuna' | bango' | elo | wuhu | kité | tawé | putung |
Ginorontalo-Minongondow | Ginorontalo | tuwewu | duluwo | totolu | opato | limo | tawu | bele | 'apula | bongo | dulahu | bohu | 'ito | wolo | tulu |
Minongondow | inta' | dua | tolu | opat | lima | intau | baloi | ungku' | bango' | singgai | mobagu | kita | onda | tulu' |
This article uses material from the Wikipedia Sinugboanong Binisaya article Mga Pinulongang Pilipinhon, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ang sulod magamit ubos sa CC BY-SA 4.0 gawas kon giingong dili. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Sinugboanong Binisaya (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.