Sovjetski Ratni Zločini

Iako su takve aktivnosti zabilježene i prije, prvenstveno u vrijeme građanskog rata, te u daleko manjoj mjeri, kasnije, u užem smislu se pod time prije svega smatraju zločini koje su počinili pripadnici Crvene armije i sovjetskih paravojnih formacija za vrijeme Drugog svjetskog rata. U još užem smislu se pod time podrazumijevaju zločini počinjeni nad pripadnicima njemačke nacionalnosti u Istočnoj Evropi, odnosno nad područjima Njemačke pod sovjetskom okupacijom neposredno na samom kraju rata.

Iako postoji veliki broj dokumentiranih slučajeva sovjetskih ratnih zločina, njihove razmjere je prilično teško utvrditi. Za to postoji niz razloga - od službenog odbijanja sovjetskih vlasti da prizna njihovo postojanje (što je u određenoj mjeri nakon raspada SSSR preuzela i Rusija pod Vladimirom Putinom), preko činjenice da su se jedini svjedoci i dokazi nalazili nad područjima pod sovjetskom vlašću gdje su tokom decenija uklonjeni, nepristupačnosti sovjetskih državnih arhiva, ali i haotičnih prilika, pogotovo u pozadini osovinskog fronta gdje je bilo teško razlučiti aktivnosti sovjetskih partizana od drugih paravojnih formacija. Usprkos toga, sovjetski ratni zločini, koji uz nekoliko prilično rijetkih izuzetaka (kao što je slučaj Vasilija Kononova u Latviji) nikada nisu krivično procesuirani ili osuđeni, te, dijelom i zbog toga, predstavljaju jedan od stalnih izvora antiruskog raspoloženja u javnosti mnogih istočnoevropskih postkomunističkih i post-sovjetskih država.

Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika nije priznao potpisivanje Haaške konvencije (1899. i 1907) Ruskog Carstva, te je odbio potvrditi taj dokument međunarodnog prava sve do 1955. To je uticalo na ponašanje vodstva i vojnika tokom prve polovine postojanja ove države. Prilikom pravnog utvrđivanja definicije genocida 1948. Staljinovi izaslanici izričito su zabranili termin da je ubijanje političkih zarobljenika kao oblik tog zločina. To je stvorilo situaciju u kojoj bi ratni zločini sovjetskih oružanih snaga mogli eventualno biti racionalizirani. Sovjetsko odbijanje da prizna Haške konvencije dalo je nacističkoj Njemačkoj i razlog za neljudsko postupanje prema zarobljenim sovjetskim vojnim osobama.

Poljsko–sovjetski rat

Sovjetsko-poljski rat je bio oružani sukob koji se od proljeća 1919. do jeseni 1920. vodio između obnovljene poljske države (tzv. Druga republika) na jednoj, te boljševičkih država na čelu sa Sovjetskom Rusijom na drugoj strani. Uzrok je bila borba za kontrolu zapadnih dijelova nekadašnjeg Ruskog Carstva, koje se raspalo nakon revolucije 1917. godine, odnosno krajnjih sjeveroistočnih dijelova Austro-Ugarske koja se raspala nakon poraza u prvom svjetskom ratu. Poljaci su 1920. pokrenuli veliku ofanzivu sa ciljem stvaranja pro-poljske ukrajinske države koja bi se priključila federaciji tzv. Međumorja, dok s Sovjeti htjeli pretvoriti Poljsku u novu članicu SSSR-a. U ratu je sudjelovao Josif Staljin. Usprkos ratnim zločinima i brojčanoj nadmoći, Sovjeti su izgubili rat a Poljska je osigurala granice na istoku. Procjenjuje se da je oko 60.000 ljudi poginulo na poljskoj strani.

Invazija Crvene armije na Gruziju

Crvena armija Ruske SFSR htjela je 1921. godine svrgnuti socijalističko-demokratsku vladu menjševika u Gruziji, koja je proglasila nezavisnost, te uspostaviti boljševički režim. Staljin i Grigorij Ordžonikidze organizirali su oružani ustanak iz Azerbajdžana i Armenije na graničnim područjima Gruzije. Na proteste gruzijske vlade, sovjetski ambasador je rekao da su ti incidenti "spontani ustanci armenskih komunista". Boljševici su u naselju Shulaveri osnovali svoj Gruzijski revolucionarni sovjet, koji je postao konkurentska vlada onoj u Tbilisiju. Sovjetski ambasador je formalno pozvao Crvenu armiju u pomoć, na što se ona odazvala i izvršila invaziju Gruzije, koju je pripojila SSSR-u.

Sovjetsko–kineski sukob 1929.

Manji sukob između SSSR-a i Kine izbio je 1929. godine kada su kineske snage zauzele Kinesku istočnu prugu. Nakon sovjetske intervencije, Kina je opet prihvatila zajedničku upravu pruge. Prema procjenama, ubijeno je 3.000 osoba na kineskoj, i 200 na sovjetskoj strani.

Njemačko–sovjetska invazija Poljske 1939.

 

Nakon što je Adolf Hitler, kancelar Trećeg Reicha, ponudio Staljinu Pakt Ribbentrop-Molotov, a ovaj ga prihvatio, njemačke i sovjetske snage su 1939. zajedno izvršile invaziju na Poljsku, te između sebe podijelile njen teritorij. Ta se invazija smatra okidačem Drugog svjetskog rata. Sovjetski Savez je zauzeo 52% poljskog teritorija (200.000 km²) na kojem je živjelo 13,7 miliona ljudi. Kako bi se poljski građani podčinili i suzbio svaki otpor priključenju Sovjetskom Savezu, Staljin je provodio razne deportacije, zatvaranja, ubistva i teror protiv poljskih građana. Procjenjuje se da je tokom 1939-1941. uhićeno 500.000 Poljaka, uglavnom "neprijatelja naroda" kao što su svećenici, patrioti ili intelektualci, od kojih je 65.000 smaknuto. Poljska baština i blago su pljačkani.

Zabilježeni su i drugi razni zločini, primjerice egzekucija 42 pacijenata i doktora u poljskoj vojnoj bolnici nakon bitke za Šack 28. septembra 1939. Ipak, najvećim zločinom smatra se masakr u Katinskoj šumi 1940. godine, kada je NKVD na izričitu Staljinovu naredbu uhitio najmanje 21.768 poljskih intelektualaca, filozofa i drugih pripadnika poljskog identiteta, odveo ih u Rusiju te ih tamo smaknuo na nekoliko lokacija. Ovaj zločin se danas smatra činom genocida. SSSR je dugo vremena krivnju za Katyn prebacivao na naciste, te je tek Mihail Gorbačov 1990. priznao istinu kada je objavio tajne sovjetske dokumente javnosti.

Nakon premještanja granice prema zapadu, Poljska je izgubila dio istočnog teritorija na račun sovjetske Bjelorusije, Ukrajine i Litvanije, te je 1.240.000 Poljaka, koji su živjeli istočno od rijeke Bug, sporazumom preseljeno sa tih područja od 1944. do 1953.

Finska

 

Sovjetske snage su 1939. godine bombardirale Mainilu te optužili Fince za taj čin. Ta operacija pod lažnom zastavom došla je kao izgovor da Staljin naredi invaziju Finske, kako bi velik dio ili cijelu državu uključio u sastav SSSR-a. Iako je izgubila dio teritorija na jugu i istoku, Finska se zahvaljujući žilavom otporu uspijela obraniti. Tokom 1941-1944, sovjetski partizani ulazili su duboko u finski teritorij i napadali sela i gradova. Oko 3.500 finskih ratnih zarobljenika zarobljeno je od Crvene armije. Njihova smrtnost procjenjuje se na 40%. Većina smrti pripisuje se gladi, hladnoći i nasilnim prijevozom zarobljenika. Nakon aneksije dijela finske Karelije, oko 420.000 Finaca protjerano je sa tih područja.

Zbog ove invazije, SSSR je simbolično izbačen iz Lige naroda 1939.

Sovjetska aneksija baltičkih država

 

Prema Paktu Ribbentrop-Molotov, SSSR-u su ostavljene Baltičke države Estonija, Litvanija i Latvija. Iako je Moskva uvjeravala te države da poštuje njihovu neozavisnost, 1940. godine je izvršila invaziju kojom je anketirala ta područja. Kao i kod Poljske, i ovdje je SSSR provodio politiku represije stanovnika kako bi spriječio bilo kakav otpor sovjetskoj vlasti. Estonci, Litvanci i Latvijci su uhićeni, deportirani u gulage ili raseljeni prema Sibiru, a katkad i smaknuti bez ikakvog suđenja. Samo u martu 1949, deportirano je 90.000 baltičkih državljana. Prisilno raseljeno osoba iz Latvije je 1940. gdoine bilo 42.000, uglavnom farmera koji su se bunili protiv kolektivizacije. Cijele porodice su raseljene u Amur, Irkutsk, Omsk, Tomsk i Novosibirsk doživotno. Neke porodice su odvedene i do 9.000 km daleko od svoje domovine. To je činilo 2 % ukupnog stanovništva te republike. Od toga je bilo 10.990 djece mlađe od 16 godina. Žene i djeca su činili 73 % deportiranih. Iste godine, 22.326 osoba prisilno je raseljeno iz Estonije, što je predstavljalo 2,5 % stanovništva te republike, a 29.923 iz Litvanije u Sibir. Prema službenim podacima, najmanje 120.000 ljudi deportirano je iz Litvanije.

Sovjetska aneksija Besarabije i Sjeverne Bukovine

Prema Paktu, Sovjetski Savez je imao na raspolaganju invaziju Besarabije i Bukovine, što je i učinio. Rumunska vlada povukla je vojsku usred invazije Crvene armije, čime se područje površine 50.762 km², na kojem je živjelo 3.776.309 stanovnika, priključilo SSSR-u. Kao i kod Poljske i Baltika, i na ovom teritoriju provođena su masovna uhićenja, teror i deportacije kako bi se suzbio bilo kakav otpor priključenju SSSR-u. Prema nekim procjenama, smaknuto je i do 90.000 osoba ove regije.

Njemačka

 

Treći Reich je 1941. izvršio invaziju na SSSR te izvršio masovne ratne zločine. Prilikom reorganiziranja, sovjetske snage su krenule u protivnapad i zauzele istočni dio Njemačke, te ujedno oslobađale evropske države od njemačke vlasti, ali su ih zamijenili sovjetskim satelitskim državama. Nakon završetka rata, sovjetske snage izvršile su nekoliko ratnih zločina protiv njemačkih civila. Njemački grad Königsberg etnički je očišćen od 300.000 Nijemaca te preimenovan u Kalinjingrad i pripojen Rusiji. Pri tome desili su se razni ratni zločini, kao što je pokolj u Nemmersdorfu u kojem je ubijeno na desetke njemačkih civila, među njima i žena. Grad Demmin, sa svojom historijskom jezgrom je zapaljen, a sovjetske snage dopustile su mještanima da ga ugase tek nakon što je gorio nekoliko uzastopnih dana. Dana 30. januara 1945, prilikom evakuacije njemačkih civila i ranjenih sa baltičke luke Gdynia, sovjetska ratna mornarica je uz pomoć torpeda potopila brod Wilhelm Gustloff te je tako 9.343 osoba, uključujući i hiljade djece izgubilo živote. Nakon bitke za Berlin, sovjetske snage izvršile su masovnu pljačku trgovina, domova, ureda te krađu umjetnina i kulturnih djela. Prema nekim procjenama, i do milion umjetnina ukradeno je do 1948. Vršila su se i masovna silovanja: prema procjenama, samo u Berlinu silovano je između 95.000 i 130.000 žena, u rasponu starosti od 8 do 80 godina. U nekim slučajevima, i po deset sovjetskih vojnika izmjenjivalo se u silovanju jedne žene.

Jugoslavija

Iako sovjetske snage nisu izvršile invaziju Jugoslavije, došli su na poziv kako bi pomogli Titovim partizanima u rubnim oslobodilačkim akcijama u Srbiji, poglavito u bitci za Beograd. Ipak, sovjetske snage vršile su pljačke i silovanja: zabilježen je 121 slučaj silovanja, od kojih je 111 uključivao i ubistvo, te 1.204 slučajeva pljačke mještana.

Kina

SSSR je 1945. godine objavio rat Japanu i izvršio invaziju marionetske države Mandžukuo. Pri tome zabilježeni su slučajevi silovanja i pljačke mještana. Sovjetske snage zauzele su i južni Sahalin, koji je do tada bio dio Japana, te provodile rusifikaciju područja.

Mađarska

 

Premijer Mađarske Mátyás Rákosi, sovjetska marioneta, je od 1948. primjenjivao bezobzirne staljinističke metode terora protiv vlastitih sunarodnjaka u partiji, te provodio masovne progone, hapšenja i ubijanja, pa i komunista. Ipak, nakon Staljinove smrti, položaj čela države 1953. preuzeo je umjereniji Imre Nagy, ali je pod pritiskom staljinista dvije godine kasnije morao odstupiti. Iako je tokom ljeta 1956. Rákosi smijenjen s položaja generalnog sekretara, njegova brutalna vladavina ostavila je veliko nezadovoljstvo među narodom, koje je doseglo kritičnu tačku 23. oktobra 1956. kada su izbile velike demonstracije u Budimpešti. Nagy tako opet postaje premijer i sastavlja vladu, objavljuje da država napušta Varšavski pakt, proglašava neutralnost, traži zaštitu UN-a, te započinje političke reforme. Sovjetske snage nakon toga kreću u napad na Budimpeštu te nakon višednevne borbe guši otpor ustanika. Borbe vode do brojnih ljudskih žrtava, teškog razaranja zgrada i domova (materijalna šteta od 22 milijarde forinti) dok su vođe pobune, među njima i Nagy, osuđeni na smrt. Oko 111.000 ljudi pobjeglo je iz države u Austriju.

Čehoslovačka

Alexander Dubček, glavni tajnik Komunističke partije Čehoslovačke, tražio je reforme države kako bi uveo "socijalizam sa ljudskim licem", pokret koji je 1968. prerastao u "Praško proljeće". Uvodio je reforme pravnog sistema, garanciju slobode ljudskih prava i novi sistem ekonomskog planiranja. Nijedan njegov cilj nije tražio kraj komunizma u državi, ali je sovjetski vođa Leonid Brežnjev svejedno negativno gledao na te reforme te ih smatrao prijetnjom sovjetskom sistemu u Istočnom bloku, te naredio invaziju Čehoslovačke. Varšavski pakt napao je Čehoslovačku sa svih strana, nakon čega su reforme poništene, a Dubček 1969. smijenjen. Oko 92.000 izbjeglica pobjeglo je iz Čehoslovačke do 31. oktobra 1968, od čega je oko 8.000 otišlo u SAD, Kanadu ili Australiju.

Vojni obruč i zaoštravanje sloboda pogubno je uticalo i na češku kulturu, te prekinuo kreativni zamah češke i slovačke kinematografije koja je 1960-ih postigla uspjeh u svjetskim kinima (Vera Chytilova, Štefan Uher, Jiří Menzel, Miloš Forman i drugi).

Afganistan

 

Sovjetsko-afganistanski rat bio je devetogodišnji rat između Sovjetskog Saveza i anti-sovjetskih snaga koje su se borile protiv afganistanske marksističke vlade. Sovjetski Savez podržavao je vladu dok su pobunjenici dobijali pomoć iz mnogih zemalja, uključujući i Sjedinjene Američke Države i Pakistan, koji su se bojali da bi SSSR mogao izbiti do Perzijskog zaliva. Zbog velikog otpora mudžahedina, koji su se žilavo borili protiv sovjetske invazije, rat u Afganistanu odužio se godinama te doveo do smrti najmanje milion mjesnog stanovništva te do pet miliona raseljenih ili izbjeglica. Najkontroverznije djelovanje sovjetskih snaga bila je upotreba mina PFM-1 koje su zbog svog oblika igračaka navodno privlačile afganistansku djecu koja su zbog toga masovno stradavala ili bi eksplozijske naprave dovele do gubitaka ruku ili nogu. Glasine da je mina dizajnirana upravo iz tih razloga savremeni stručnjaci odbacuju, s obzirom da se njen dizajn ne razlikuje od američke mine BLU-43 i bio je uvjetovan aerodinamikom. Do kraja rata, zabilježeno je 1,2 miliona afganistanskih invalida.

Sovjetsko masovno bombardiranje uništilo je sisteme navodnjavanja, ključnih za afganistansku poljoprivredu u toj pustinjskoj klimi. Preko polovine zemljoradnika doživjelo je do 1985. bombardiranje svojih usijeva na poljima, a preko četvrtine njihovih sistema navodnjavanja je uništeno dok su stoku strijeljali ili sovjetske ili vladine snage. Nakon rata, država je ostala prekrivena nagaznim minama, čiji se broj procjenjuje na između 10 i 16 miliona. Sociolog Helen Fein navodi da su sovjetski zločini "depopulacija, masakr, namjernog ozljeđivanja i raseljavanja afganistanske djece, prima facie za optužbu zločina genocida", iako oko ovog slučaja nema dogovora historičara.

Naučnici Mohammad Kakar, W. Michael Reisman i Charles Norchi vjeruju da je Sovjetski Savez kriv za genocid u Afganistanu. Vojska Sovjetskog Saveza ubila je veliki broj Afganistanaca kako bi suzbila njihov otpor. Sovjetske snage i njihovi punomoćnici ubili su do 2 miliona Afganistanaca. U jednom značajnom incidentu, sovjetska vojska izvršila je masovna ubistva civila u ljeto 1980. Da bi odvojili mudžahedine od lokalnog stanovništva i eliminisali njihovu podršku, sovjetska vojska ubila je i odvezla civile i koristila taktiku "spaljene zemlje" kako bi spriječila njihov povratak. Koristili su zamke, mine i hemijske supstance širom zemlje. Sovjetska vojska je bezobzirno ubijala borce i civile. Provincije Nangarhar, Ghazni, Lagham, Kunar, Zabul, Qandahar, Badakhshan, Lowgar, Paktia i Paktika bile su svjedoci opsežnih programa depopulacije od strane sovjetskih snaga.

Sovjetske snage su otimale afganistanske žene, te se u novembru 1980. dogodio veliki broj takvih incidenata u različitim dijelovima zemlje, uglavnom u regijama Laghman i Kama. Sovjetski vojnici, kao i agenti KhAD-a, otimali su mlade žene iz grada Kabula i područja Darula Amana i Khair Khane, u blizini sovjetskih garnizona, uglavnom da ih siluju. Žene koje su odvedene i silovane od strane ruskih vojnika, njihove porodice su ih smatrale "obespravljenim" ako bi se vratile kući. Dezerteri iz sovjetske vojske 1984. također su potvrdili zločine sovjetskih trupa nad afganistanskim ženama i djecom, navodeći da su žene u Afganistanu silovane. Silovanja afganistanskih žena sovjetskim trupama bilo je uobičajeno i 11,8 posto sovjetskih ratnih zločinaca u Afganistanu osuđeno je za krivično djelo silovanja. U Sovjetskom Savezu došlo je do protivljenja medijima za prikazivanje ruskih "ratnih heroja" kao "ubica", "agresora", "silovatelja" i "narkomana".

Azerbejdžan

 

Crni januar (azerski: Qara Yanvar), takođe poznat kao "Crna subota" ili "Januarski masakr", bio je nasilni napad u Bakuu 19. i 20. januara 1990. godine od strane Crvene armije, u skladu sa vanrednim stanjem tokom raspada Sovjetskog Saveza.

U rezoluciji od 22. januara 1990. godine, Skupština Azerbejdžanske SSR-a izjavila je da je dekret Predsjedništva SSSR-a od 19. januara, kojim se nameće vanredna vladavina u Bakuu i vojnom raspoređivanju, čin agresije. Crni januar je povezan sa ponovnim rođenjem Azerbejdžanske Republike. To je bila jedna od prilika u doba "glasnosti" i "perestrojke" u kojoj je SSSR koristio silu protiv disidenata.

Film

• Žena u Berlinu (2008) (njemački: Anonyma - Eine Frau in Berlin) opisuje masovne seksualne napade koje su počinili sovjetski vojnici u sovjetskoj zoni okupirane Njemačke. Film se zasniva na dnevniku (njemački: Eine Frau in Berlin) Marte Hillers.
• Admiral (2008), film opisuje ruski građanski rat, "Crvene vojnike" i mornare koji su počinili brojne masakre bivših pripadnika korpusa carske ruske mornarice.
• Zvijer rata (1988) (engleski: The Beast of War), film prikazuje sovjetsko-afganistanski rat, opisuje ratne zločine Crvene armije protiv civilnog stanovništva i potragu Paštuna za osvetom.
• Rat Charlieja Wilsona (2007), (engleski: Charlie Wilson's War), film prikazuje sovjetsko-afganistanski rat, optužuje Sovjetsku državu za sistematski genocid nad afganistanskim civilima. Sovjetske snage ne ostavljaju nikoga živog, čak ubijaju i stoku kako bi izgladnjeli afganistanski narod.
• Katyń (2007), film opisuje masakr u Katinju očima njegovih žrtava i decenijsku borbu njihovih porodica da nauče istinu.

Književna djela

• Pruske noći (1974), pjesma Aleksandra Solženjicina.

Umjetnost

• Jerzy Bohdan Szumczyk, tadašnji 26-godišnji student poljske umjetnosti, 12. oktobra 2013. podigao je pokretnu statuu pored sovjetskog spomenika iz Drugog svjetskog rata u poljskom gradu Gdańsku. Kip je prikazivao sovjetskog vojnika koji pokušava silovati trudnu ženu; vučući joj kosu jednom rukom dok joj drugom rukom gura pištolj u usta. Poljske vlasti su uklonile umjetničko djelo jer je podignuto bez službene dozvole. Ovaj čin Szumczyka izazvao je ljutu reakciju ruskog ambasadora u Poljskoj.

• Ruski ratni zločini
• Masakr u Nemmersdorfu
• NKVD-ovi masakri zarobljenika
• Prisilno raseljavanje u Sovjetskom Savezu
• Crveni teror
• Velika čistka
• Waffen SS

Knjige