Ізраіль Мацвеевіч Басаў

гг. Бацька мастака Мацвея Басава.

 

 

 

Нарадзіўся 7 кастрычніка 1918 года ў г. Мсціславе Магілёўскай губерні ў сям'і краўца Мацвея Мошавіча Басава і Марыі Рыгораўны (Шыфрыной). Па самавольству чыноўнікаў пры ўзнаўленні ў 1950 годзе пасведчання аб нараджэнні імя па бацьку было зменена на «Мордухавіч», што ўсталявалася потым у дакументах і публікацыях. Акрамя Ізраіля, у сям'і быў яшчэ старэйшы сын (1913) Беньямін, у будучым — мастак-графік. З 1926 года вучыўся ў 9-гадовай яўрэйскай школе ў Мсціславе, але ў 1935 годзе быў вымушаны спыніць навучанне з прычыны хваробы.

У 1935—1941 гадах працаваў рэтушорам фатаграфіі ў арцелі «Путь Октября» (руск.). У 1939 годзе спрабаваў паступіць у Віцебскае мастацкае вучылішча, дзе вучыўся брат, але не вытрымаў уступны іспыт з-за недахопу школьнай адукацыі. З пачаткам вайны, у 1941 годзе быў эвакуіраваны ў г. Янгіюль ва Узбекістане.

У 1942—1943 гадах праходзіў вайсковую службу ў працоўнай арміі ў г. Паўлаўскі Пасад, адкуль дэмабілізаваўся з-за хваробы і вярнуўся ў Янгіюль. У 1943—1944 гадах працаваў мастаком-выканаўцам у Янгіюльскім драматычным тэатры. У 1944 годзе разам з бацькамі вярнуўся ў Мсціслаў.

У 1944—1947 гадах час ад часу працаваў як мастак-выканаўца ў Мсціславе, потым у Мінску (дзе ў прыватнасці маляваў нумары на аўтамашыны). У 1947 годзе абраў шлюб з Бэлай Закб, з якой ён быў знаёмы з даваенных часоў. Па пераездзе ў Мінск жыў у бараку на вуліцы Чырвонаармейскай. У гэтым жа годзе нарадзіў сын Барыс.

У 1947 годзе паступіў у Мінскае мастацкае вучылішча на аддзяленне «мастак-педагог» (сярод выкладчыкаў — Іван Ахрэмчык, Хаім Ліўшыц, Віталь Цвірка). На апошнім курсе ў 1951 годзе быў выключаны «за космапалітызм», але дзякуючы абароне з боку студэнтаў, прадстаўнік НКУС вырашаў яго пакінуць.

У 1949 годзе пасля аўтамабільнай аварыі памёр бацька, і дабрабыт сям'і рэзка пагоршыўся. У 1950 годзе нарадзіўся сын Мацвей.

У 1951 годзе паступіў на працу ў Беларускае аддзяленне Цэнтральных мастацкіх майстэрняў Мастацкага фонду СССР (з 1967 года — Мастацка-вытворчы камбінат Мастацкага фонду БССР), дзе амаль да сярэдзіны 1960-х, маляваў на заказ партрэты савецкіх правадыроў. З 1953 года пачаў браць удзел у выстаўках. У 1959 годзе быў прыняты ў Саюз мастакоў БССР. У гэтым жа годзе пераехаў у новы дом на вуліцы Жданава.

У 1968 годзе ў сувязі з яго 50-годдзем, кіраўніцтва Саюза мастакоў прапанавала яму правесці закрытую персанальную выстаўку без удзелу гледачоў і прэсы, але прапанова была адхілена мастаком, а ў 1972 годзе ў выніку рэарганізацыі звольнены з камбінату ў ліку іншых мастакоў і з гэтага часу нідзе на службе больш не лічыўся.

З-за адмоўнага стаўлення да яго творчасці выстаўкома ён праз даволі цяглы час (з 1975 да 1988 год) амаль не меў магчымасці прымаць удзел у выстаўках у Мінску. Яго ліст са скаргай у Міністэрства культуры СССР у 1978 годзе не вырашыў пытання. У гэты перыяд ён некалькі разоў выстаўляўся ў Вільні (1972, 1975) і Кіеве (1975, 1982). У самы плённы перыяд сваёй творчасці ён быў пазбаўлены магчымасці быць экспанаваным на радзіме. Толькі пасля другога звароту ў Міністэрства культуры ў 1987 годзе яму вярнулі права выстаўляцца ў Мінску.

1992 год быў пераломным: поспех у выстаўках галерэі «Брама» ў Маскве і ў Мінску (куратар — Ларыса Фінкельштэйн), а таксама запрашэнне пятнаццаці яго палотнаў у Іерусалім (пасля паказу слайдаў на Міжнародным мастацтвазнаўчым кангрэсе).

Памер у Мінску 4 жніўня 1994 года. Пахаваны на Чыжоўскіх могілках. Большасць твораў знаходзіцца ва ўласнасці сям'і мастака.

Па заканчэнні вучылішча Басаў быў захоплены жывапісам Роберта Фалька і Поля Сэзана, якіх ён вывучаў і пераасэнсоўваў. Гэта непасрэдным чынам адбілася на яго творчасці — ён доўга заставаўся пад значным уплывам менавіта гэтых мастакоў. Усё сваё жыццё ён паўтараў, што вельмі хацеў быць падобным да Фалька, але з гэтага мала што атрымлівалася.

Перыяд пераменаў у мастацтве Басава адбыўся паміж 1966 і 1967 гадамі. На змену натурным краявідаў прыходзяць работы спачатку нібы наўмысна рознастылёвыя, але якія крок за крокам кшталтуюць тую пазнавальную манеру, якая будзе ўласцівая мастаку на доўгія гады. У гэты ўмоўны пераходны перыяд трапляюць «Дом з чырвоным дахам» (1966), «Партрэт жонкі» (1967), «Спатканне» (1967), «Мелодыя» (1967), «Дзяўчына з гета» (1967). Ва ўсіх гэтых работах адчуваецца прынцыповае захапленне мастака французскім жывапісам, але гэта толькі першае павярхоўнае ўражанне, бо перадусім Басаў ставіў сабе іншыя мэты.

Усім яго жывапісным палотнам папярэднічалі малюнкі — завершаныя і самакаштоўныя кампазіцыі з амаль скульптурнай лепкай аб'ёмаў, упэўненай шырокай контур-лініяй-мазком, з асаблівай выразнасцю вялікіх паўзаў на аркушы.

За дваццаць гадоў (1953—1973) яго згадалі двойчы ў агульных аглядах, а ў наступныя пятнаццаць (1973—1988) ён зусім сышоў з мастацкай арэны і пра яго ніхто не згадваў. У канцы 80-х мастак і сам стаў адмаўляцца ад розных прапаноў новых дылераў. Ён марыў аб сваёй персанальнай выставе ў Маскве, Іерусаліме, Нью-Ёрку, але пайшоў з жыцця, не дачакаўшыся ніводнай сваёй персанальнай выстаўкі.

У 1996 годзе, за два гады пасля смерці мастака, адбылася першая яго персанальная выстаўка ў Мінску ў Нацыянальным мастацкім музеі, быў надрукаваны каталог пры падтрымцы фонду Сораса. У 2002 годзе рэйтынгавым цэнтрам Прафесійнага Саюза мастакоў у Маскве быў выдадзены сертыфікат аб прысваенні І. Басаву катэгорыі 2–А (Мастак–прафесіянал высокага класа з ярка выяўленай індывідуальнасцю).

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — 480 с. іл.
• Ізраіль Басаў. Каталог твораў жывапісу. Мінск, Праектная студыя А. Зіменка і З. Бяліцкага, 1996.
• Лазука Б. А. Гісторыя беларускага мастацтва. Том 2. Мінск, "Беларусь", 2007
• Харэўскі С. В. Гісторыя мастацтва і дойлідства Беларусі. Вільня, Еўрапейскі гуманітарны універсытэт, 2007
• Художники советской Белоруссии. Союз художников БССР. Минск, изд. "Беларусь", 1976.

• Израиль Басов. Живопись. Графика. (Сайт творчасці мастака) Архівавана 4 сакавіка 2016.
• Ларыса Фінкельштэйн. Контур у прасторы. Ізраіль Басаў Архівавана 4 сакавіка 2016.
• Лариса Финкельштейн. Парадоксы судьбы Израиля Басова (руск.)
• Лариса Финкельштейн. Художник и время. Журнал Мишпоха. № 14 2004 год (руск.)
• Ігар Духан. NUNC STANS Ізраіля Басава
• Барыс Крэпак. «Бег» скрозь уласныя «час-прастору»
• Сяргей Харэўскі. Ізраіль Басаў. Успамін Архівавана 2 студзеня 2013.
• Мацвей Басаў пра Ізраіля Басава. Альманах «pARTisan»
• Барыс Крэпак. «Ізраіль Басаў: вечны шлях, які не мае канца...» пачатак
• Барыс Крэпак. «Ізраіль Басаў: вечны шлях, які не мае канца...» працяг