Ссср 13-Я Армія

17 верасня 1939 года войскі Чырвонай Арміі Савецкага Саюза перайшлі савецка-польскую мяжу, пачаўся паход Чырвонай Арміі у Заходнюю Украіну.

17 верасня 1939 года Адэская вайсковая група ўвайшла ў склад Украінскага фронту, але ўдзелу ў баявых дзеяннях не прымала. У складзе дзеючай арміі знаходзілася 17.9.1939-28.9.1939.

У верасні 1939 года Адэская вайсковая група была пераіменаваная ў 13-ю армію.

У кастрычніку 1939 года створана Адэская ваенная акруга. 13-я армія ўвайшла ў склад войскаў акругі.

Камандуючы

Камандуючы войскамі: верасень — кастрычнік 1939 г. — камкор Піліп Аляксеевіч Парусінаў

Сфарміравана падчас савецка-фінскай вайны 1939—40 гадоў на аснове аператыўнай групы камкора У. Д. Грэндаля 25 снежня 1939 года. Па заканчэнні вайны расфармаваная.

Камандуючы

Камандуючы войскамі:

• 25 снежня 1939 — сакавік 1940 — камандарм 2-га рангу Уладзімір Давыдавіч Грэндаль.
• сакавік 1940 — красавік 1940 — камкор Піліп Аляксеевіч Парусінаў.

Воіны

Званні Героя Савецкага Саюза прысвоены Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 красавіка 1940 года за ўзорнае выкананне баявых заданняў камандавання на фронце барацьбы з фінскай белагвардзейшчынай і праяўленыя пры гэтым доблесць і мужнасць звыш 90 воінам арміі.

 

Фарміраванне штаба арміі пачалося 5 мая 1941 года ў Магілёве, на тэрыторыі Заходняй Асобай ваеннай акругі. Па плане прыкрыцця дзяржаўнай мяжы, армія павінна была прыняць паласу на паўднёвай фасе беластоцкага выступу.

Камандаванне на 22 чэрвеня 1941 года

• Камандуючы войскамі — генерал-лейтэнант П. М. Філатаў
• Начальнік штаба — камбрыг А. В. Петрушэўскі
• Начальнік аператыўнага аддзела штаба — падпалкоўнік С. П. Іваноў
• Член Ваеннага савета — брыгадны камісар С. Фурт
• Начальнік палітаддзела — брыгадны камісар П. І. Крайноў
• Начальнік РО штаба — палкоўнік Пётр Мацвеевіч Валакіцін.

Склад 13-й арміі паводле планаў савецкага камандавання

• 2-гі стралковы корпус (карпусное ўпраўленне перакідвалася з Мінска ў Бельск; павінна было падпарадкаваць 49-ю і 113-ю стралковыя дывізіі са складу 4-й і 10-й армій, адпаведна).
• 44-ы стралковы корпус (з 19 чэрвеня перакідваўся з Дарагабужскага лагера ў раён Мінска; 64-я, 108-я і 161-я стралковыя дывізіі)
• 13-ы механізаваны корпус у стадыі фарміравання.
• 311-ы гарматны артылерыйскі полк Рэзерву Галоўнага Камандавання.

17 чэрвеня аператыўная група штаба 13-й арміі на чале з падпалкоўнікам С. П. Івановым прыбыла ў Баранавічы, у той жа дзень яна перабазавалася ў Навагрудак, дзе да 21 чэрвеня абсталявала ЗКП арміі.

Напад Германіі 22 чэрвеня зблытаў планы савецкага камандавання. Штаб 13-й арміі атрымаў загад высунуцца з Магілёва ў раён Маладзечна, дзе яму былі падпарадкаваныя:

• 21-ы стралковы корпус (37-я, 17-я і 24-я стралковыя дывізіі)
• 50-я стралковая дывізія (прыняла пад сваё камандаванне таксама адыходзячыя часці Паўночна-Заходняга фронту, у тым ліку курсантаў Віленскага пяхотнага вучылішча, рэшткі 5-й танкавай дывізіі, а таксама 84-ы полк чыгуначных войскаў НКУС)
• 8-я процітанкавая артылерыйская брыгада

Армія атрымала загад падтрымаць дзеянні конна-механізаванай групы (КМГ) І. В. Болдзіна ў раёне Гродна ударам на Радунь, Араны, аднак натыкнулася на нямецкія войскі 3-й танкавай групы Г. Гота, якія выйшлі да Ліды, і была спыненая.

25 чэрвеня штаб 13-й арміі падвергнуўся нападу танкаў, панёс вялікія страты, пры гэтым страціў сувязь з войскамі.

27 чэрвеня штаб 13-й арміі выйшаў у раён Мінска і падпарадкаваў сабе войска на мінскім напрамку:

• 44-ы стралковы корпус (64-я і 108-я стралковыя дывізіі)
• 2-гі стралковы корпус (вярнуўся ў раён Мінска і прыняў пад свой пачатак 100-я і 161-я стралковыя дывізіі)

Аднак у выніку ахопаў нямецкіх танкавых груп войскі 13-й арміі апынуліся ў паўакружэнні ў раёне Мінска, 28 чэрвеня пакінулі Мінск і адышлі на ўсход на рубеж ракі Волма.

На 30 чэрвеня ў распараджэнні 13-й арміі знаходзіліся 2-гі стралковы корпус (100-я і 161-я стралковыя дывізіі) і штаб 44-га стралковага корпуса; штаб арміі аднавіў сувязь з 50-й стралковай дывізіяй (засяродзілася ў раёне Лагойск, Плешчаніцы). 1 ліпеня штаб арміі аднавіў сувязь са штабам фронту, згубленую пасля пакідання Мінска.

8 ліпеня 1941 года адыходзячая на ўсход 13-я армія атрымала новую паласу абароны ў раёне Магілёва; у гэты ж дзень быў смяротна паранены яе камандуючы генерал-лейтэнант П. М. Філатаў (памёр у Маскве 14 ліпеня), новым камандуючым прызначаны генерал-лейтэнант Ф. М. Рэмезаў.

Склад на 10 ліпеня 1941 года

• 61-ы стралковы корпус (53-я, 110-я і 172-я стралковыя дывізіі)
• 45-ы стралковы корпус (148-я і 187-я стралковыя дывізіі)
• 20-ы механізаваны корпус (26-я і 38-я танкавыя дывізіі, 210-я матарызаваная дывізія)
• 20-ы стралковы корпус РГК (137-я і 160-я стралковыя дывізіі, 254 ЗБС, 273 ОСАПБ) генерал-маёра С. І. Яромін

10 ліпеня пачалося новае наступленне вермахта на ўсход, пры гэтым асноўныя сілы 13-й арміі апынуліся ў акружэнні ў раёне Магілёва (61-ы стралковы корпус і 20-ы мехкорпус) і на крычаўскім накірунку (20-ы стралковы корпус РГК і асноўныя сілы 45-га корпуса). 12 ліпеня штаб арміі зноў апынуўся пад ударам, загінула вялікая колькасць работнікаў штаба, быў цяжка паранены камандуючы арміяй генерал-лейтэнант Ф. М. Рэмезаў, замест яго быў прызначаны генерал-лейтэнант В. П. Герасіменка.

18 ліпеня ў аператыўнае падпарадкаванне 13-й арміі перадалі войскі 4-й арміі, раней выведзенай у рэзерв. Пасля стварэння 24 ліпеня Цэнтральнага фронту 13-я армія ўвайшла ў яго склад. Пасля пакідання Магілёва 27 ліпеня генерал-лейтэнант В. П. Герасіменка быў зменены генерал-маёрам Канстанцін Дзмітрыевіч Голубеў.

Склад на 1 жніўня 1941 года

• 45-ы стралковы корпус (148-я стралковая дывізія, атрады 6-й і 160-й стралковых дывізій, 649 кап)
• 4-ы паветрана-дэсантны корпус (7-я і 8-я паветрана-дэсантныя брыгады, 462 кап)
• 28-ы стралковы корпус (55-я стралковая дывізія)
• 455 кап, 398 ап (144 сд), 12 азад

У пачатку жніўня ў выніку нямецкага наступу на Рослаўль правы фланг 13-й арміі быў разгромлены. Праціўнік прарваўся на Рослаў. Неўзабаве арміі былі падпарадкаваныя 52-я кавалерыйская дывізія і 21-я горна-кавалерыйская дывізія са складу групы генерал-палкоўніка А. І. Гарадавікова, затым для аднаўлення становішча ёй былі падпарадкаваныя іншыя злучэнні.

Склад на 10 жніўня 1941 года

• 45-ы стралковы корпус
  • 121-я стралковая дывізія
  • 137-я стралковая дывізія
  • 132-я стралковая дывізія
  • 148-я стралковая дывізія
  • 52-я кавалерыйская дывізія
  • 21-я горна-кавалерыйская дывізія
  • 155-я стралковая дывізія
  • 420-ы карпусны артылерыйскі полк
  • 387-ы гап РГК
  • 70-ы інжынерны батальён
• 25-ы механізаваны корпус
  • 50-я танкавая дывізія
• 4-ы паветрана-дэсантны корпус
  • 7-я паветрана-дэсантная брыгада
  • 8-я паветрана-дэсантная брыгада
  • 6-я стралковая дывізія
  • 462-гі карпусны артылерыйскі полк

Новы нямецкі наступ на Гомель прывёў да рассячэння Цэнтральнага фронту. 14 жніўня 13-я армія была перададзена ў склад сфармаванага Бранскага фронту. 31 жніўня яе ўзначаліў генерал-маёр А. М. Гараднянскі.

28 жніўня 1941 года нямецкая 2-я танкавая група пачала наступ у паўднёвым напрамку, у тыл савецкага Паўднёва-Заходняга фронту. Удар наносіўся ў стык 21-й і 13-й армій.

Склад на 1 верасня 1941 года

• 45-ы стралковы корпус (6-я, 155-я і 307-я стралковыя дывізіі)
• 121-я, 132-я і 143-я стралковыя дывізіі, 52-я кавалерыйская дывізія
• 4-ы паветрана-дэсантны корпус
• 50-я танкавая дывізія, 43-ці танкавы батальён
• 462 кап, 387 гап РГК, 699 ап СТА, 12 і 130 азад

Спроба Бранскага фронту разграміць 2-ю танкавую групу Г. Гудэрыяна не ўвянчалася поспехам (Раслаўльска-Навазыбкаўская аперацыя). Злучыць флангі 13-й і 21-й арміям не ўдалося.

Склад на 1 кастрычніка 1941 года

• 6-я, 121-я і 132-я, 143-я, 155-я, 298-я і 307-я стралковыя дывізіі
• 141-я танкавая брыгада і 43-ці танкавы батальён
• 55-я кавалерыйская дывізія
• 207 і 462 кап, 50 гап, 387 гап РГК, 12 азад.

 

1 кастрычніка 1941 года ў рамках аперацыі «Тайфун» 2-я танкавая група Гудэрыяна групы армій «Цэнтр» прарвала на сваім цэнтральным участку абарону 13-й арміі Бранскага фронту А. І. Яроменкі на ўсю глыбіню і прасунулася на 60 км. 1 кастрычніка 24-ы мотакорпус заняў Сеўск.

У выніку нямецкага наступу на Маскву 13-я армія, абараняўшаяся на сеўскім накірунку, была акружаная, да 18 кастрычніка 1941 года выйшла з акружэння, пры гэтым яе колькасны склад складаў менш адной дывізіі.

Пасля расфарміравання Бранскага фронту (10 лістапада 1941 года) 13-я армія — у складзе Паўднёва-Заходняга фронту, у снежні 1941 года ўдзельнічала ў Ялецкай наступальнай аперацыі.

24 снежня 1941 года зноў увайшла ў склад адноўленага Бранскага фронту. 3 студзеня 1942 года А. М. Гараднянскага на пасадзе камандарма змяніў генерал-маёр М. П. Пухаў, які камандаваў 13-й арміяй да канца вайны.

Начальнікам штаба арміі да снежня 1943 года заставаўся генерал А. В. Петрушэўскі, з 31 снежня 1943 года да канца вайны — генерал-лейтэнант Г. К. Маландзін.

Склад на 1 мая 1945 года

Стралковыя войскі

• 24-ы стралковы корпус:
  • 117-я гвардзейская стралковая дывізія
  • 280-я стралковая дывізія другога фарміравання
  • 395-я стралковая дывізія
• 27-ы стралковы корпус:
  • 6-я гвардзейская стралковая дывізія
  • 121-я гвардзейская стралковая дывізія
• 102-гі стралковы корпус:
  • 147 стралковая дывізія
  • 172 стралковая дывізія

Артылерыя

• 17 артылерыйская дывізія
• 39 гвардзейская гарматная артылерыйская брыгада
• 111 гвардзейскі гаўбічны артылерыйскі полк
• 26 знішчальна-супрацьтанкавая артылерыйская брыгада
• 493 знішчальна-супрацьтанкавы артылерыйскі полк
• 1076 знішчальна-супрацьтанкавы артылерыйскі полк
• 12 мінамётная брыгада
• 128 мінамётны полк
• 65 гвардзейскі мінамётны полк рэактыўнай артылерыі
• 323 гвардзейскі мінамётны полк рэактыўнай артылерыі
• 10 зенітная артылерыйская дывізія
• 1287 зенітны артылерыйскі полк

Бранетанкавыя і механізаваныя войскі

• 88 асобны танкавы полк
• 327 гвардзейскі цяжкі самаходны артылерыйскі полк
• 372 гвардзейскі самаходны артылерыйскі полк
• 768 самаходны артылерыйскі полк
• 1228 самаходны артылерыйскі полк

Інжынерныя войскі

• 19 інжынерна-сапёрная брыгада.

1942—45 гады

У чэрвені—ліпені 1942 года 13-я армія ўдзельнічала ў Варонежска-Варашылаўградскай абарончай аперацыі, у пачатку 1943 года — у Варонежска-Касторненскай наступальнай аперацыі, летам 1943 года ў бітве на Курскай дузе (у складзе Цэнтральнага фронту). У верасні 1943 г. 13-я армія ў ходзе Чарнігаўска-Палтаўскай аперацыі імкліва прасунулася да Дняпра і першай з усіх савецкіх армій фарсіравала Дняпро. Затым у складзе Варонежскага і 1-га Украінскага франтоў 13-я армія ўдзельнічала ў вызваленні Правабярэжнай Украіны і Польшчы, захопе Сандамірскага плацдарма.

У 1945 годзе 13-я армія ўдзельнічала ў Вісла-Одэрскай, Берлінскай і Пражскай аперацыях.

Па заканчэнні вайны менавіта часці 13-й арміі ўзялі ў палон генерала А. А. Уласава.

Адзначыўшыяся воіны

У гады Вялікай Айчыннай вайны звыш 350 воінам, якія змагаліся ў шэрагах арміі, было прысвоена званне Герой Савецкага Саюза.

Пасля заканчэння баявых дзеянняў злучэнні, якія ўваходзілі ў склад 13-й арміі, былі дыслакаваныя на тэрыторыю СССР. Упраўленне 13-й арміі, дыслакаванае ў Прыкарпацкай ваеннай акрузе (Роўна), атрымала ў падпарадкаванне гвардзейскія стралковыя дывізіі са складу 32-га, 34-га гвардзейскага стралковага корпуса былой 5-й гвардзейскай арміі.

У 1957 годзе корпусное звяно ў кіраванні войскамі было скасавана, 10-я гвардзейская мехдывізія (застаючыся ў складзе 13 А) і стралковыя дывізіі арміі перафарміроўваліся ў мотастралковыя дывізіі.

У далейшым склад 13-й арміі змяняўся і скарачаўся. У прыватнасці, з Венгрыі на Украіну неўзабаве прыбыла 17-я гвардзейская мотастралковая дывізія, у канцы 1950-х гг. скарачалася колькасць мотастралковых злучэнняў. У 1980-я гг. была расфармаваная мотастралковая дывізія ў г. Роўна.

Пасля распаду Савецкага Саюза армія знаходзіцца ў складзе УС Украіны. У 1999 годзе ператворана ў 13-ы армейскі корпус УСУ^[uk].

Злучэнні і часці армейскага падпарадкавання

• Генерал-лейтэнант П. М. Філатаў (25.05 — 8.07.1941)
• Генерал-лейтэнант Ф. М. Рэмезаў (9—13.07.1941)
• Генерал-лейтэнант В. П. Герасіменка (14—26.07.1941)
• Генерал-маёр К. Д. Голубеў (26.07 — 30.08.1941)
• Генерал-маёр А. М. Гараднянскі (31.08.1941 — 2.01.1942)
•   генерал-маёр М. П. Пухаў (3.01.1942 — 3.06.1946), з 14 лютага 1943 генерал-лейтэнант, з 26 жніўня 1944 генерал-палкоўнік
•   генерал-палкоўнік М. С. Шумілаў (4.06.1946 — 18.02.1947)
•     генерал-палкоўнік І. А. Пліеў (19.02.1947 — 19.04.1948)
•   генерал-палкоўнік І. І. Люднікаў (20.04.1948 — 2.12.1949)
• Генерал-лейтэнант А. М. Нячаеў (3.12.1949 — 8.01.1953)
•   генерал-лейтэнант М. М. Олешаў (9.01.1953 — 5.04.1954)
•   генерал-лейтэнант Г. У. Бакланаў (6.04.1954 — 23.02.1959)
•   генерал-маёр С. А. Андрушчанка (24.02.1959 — 25.02.1961), з 25 мая 1959 генерал-лейтэнант
• Генерал-лейтэнант П. С. Вашурын (20.04.1961 — 2.06.1968)
• Генерал-лейтэнант П. В. Мельнікаў (3.06.1968 — 3.02.1970)
• Генерал-лейтэнант Ф. І. Рыкалаў (4.02.1970 — 27.02.1973)
• Генерал-маёр М. А. Зайцаў (28.02.1973 — 31.08.1975), з 4 лістапада 1973 генерал-лейтэнант
• Генерал-маёр Р. М. Савачкін (1.09.1975 — 19.08.1977)
• Генерал-маёр В. В. Скокаў (20.08.1977 — 1979), з 16 лютага 1979 генерал-лейтэнант
• Генерал-маёр П. І. Гусеў (1979 — 1981), з 25 кастрычніка 1979 генерал-лейтэнант
• Генерал-маёр А. М. Клейменаў (1981 — люты 1984 г.), з 3 лістапада 1983 генерал-лейтэнант
• Генерал-лейтэнант А. С. Макараў (люты 1984 — студзень 1987)
• Генерал-маёр Г. М. Гурын (студзень 1987 — сакавіка 1989), з 27 кастрычніка 1988 генерал-лейтэнант
• Генерал-маёр А. Р. Шэянкоў (сакавік 1989 — 1991), з 25 красавіка 1990 генерал-лейтэнант
• Генерал-маёр В. М. Сцяпанаў (1991 — 28 января 1992), з 29 красавіка 1991 генерал-лейтэнант