Старажытны Рым Сенат

senatus, ад senex - стары, рада старэйшын) - адзін з вышэйшых дзяржаўных органаў улады ў Старажытным Рыме.

Паўстаў з савета старэйшын патрыцыянскіх родаў у канцы царскай эпохі (каля VI стагоддзя да н.э.);

З усталяваннем рэспублікі сенат, разам з магістратамі і народнымі сходамі (каміцыямі) стаў істотным элементам грамадскага жыцця. У склад сената пажыццёва ўваходзілі былыя магістраты - такім чынам, тут канцэнтраваліся палітычныя сілы і дзяржаўны вопыт Рыма.

Члены сената дзяліліся на рангі ў адпаведнасці з раней занятымі пасадамі. Падчас дыскусій сенатары атрымлівалі слова ў адпаведнасці з гэтымі рангамі. На чале сената стаяў найбольш заслужаны, першы з сенатараў - прынцэпс (princeps senatus).

У перыяд Рэспублікі ў ходзе саслоўнай барацьбы плебеяў з патрыцыямі (V-III стст. да н.э.) Улада сената была некалькі абмежаваная ў карысць каміцый (народных сходаў).

У III-I стст. да н.э. сенат папярэдне разглядаў законапраекты, якія прапаноўваліся для галасавання ў каміцыях, яму належала вышэйшае кіраўніцтва ваеннымі справамі, знешняй палітыкай, фінансамі і дзяржаўнай маёмасцю, нагляд за рэлігійнымі культамі, права аб'яўляць надзвычайнае становішча і г. д. Сенат сцвярджаў законы і вынікі выбараў, кантраляваў дзейнасць магістратаў. Такім чынам, сенат фактычна ажыццяўляў кіраўніцтва дзяржавай.

Пастановы сената (sc, senatus consulta) мелі сілу закона, гэтак жа як і пастановы народнага сходу і сходу плебеямі - плебісцыту.

Па словах Палібія (гэта значыць з пункту гледжання рымлян) рашэнні ў Карфагене прымаліся народам (плебсам), а ў Рыме - лепшымі людзьмі, гэта значыць Сенатам. І гэта пры тым, што на думку многіх гісторыкаў, Карфагенам кіравала алігархія.

У перыяд Імперыі ўлада сената ўсё больш абмяжоўвалася, засяроджваючыся ў руках імператара, хоць фармальна сенат працягваў лічыцца адной з вышэйшых дзяржаўных устаноў. На самай справе, сенат ператварыўся ў сход прадстаўнікоў шляхетных сямействаў, які не мае вялікага палітычнага ўплыву. Пастановы сената захавалі сілу законаў, але прымаліся звычайна па ініцыятыве імператара. Пачынаючы з Актавіяна Аўгуста, фактычны імператар Рыма насіў тытул «прынцэпс» - гэта значыць «першы з сенатараў».

Колькасць сенатараў неаднаразова змянялася:

• першапачаткова - 100
• ў часы ранняй рэспублікі (да 88 да н.э.) - 300
• з часоў Сулы - 600
• пры Цэзары - 900
• з часоў Аўгуста - зноў 600
• у перыяд позняй антычнасці (даміната) - 2000.

Першапачаткова ў сенат уваходзілі толькі сябры спрадвечна рымскіх прозвішчаў, але з I стагоддзя да н.э. гэта права атрымалі і італікі, а ў часы Імперыі - нават знатныя правінцыялы.

З 313 да н.э. у члены сената прымаў цэнзар - ён складаў спіс з асоб, якія займалі або займаюць магістратуру, з вызначаным маёмасным цэнзам (напрыклад, пры Аўгусце (I стагоддзе н.э.) - 1 млн. сестэрцыеў). У часы імперыі гэта стала прэрагатывай імператара.

Пры Дыяклетыане (канец III стагоддзя) сенат быў пераўтвораны ў гарадскі савет Рыма, пры Канстанціне (IV стагоддзе) быў заснаваны сенат ў Канстанцінопалі - «другім Рыме», ўраўнены ў правах з сенатам Рыма.

• Talbert R.J.A. The Senate of Imperial Rome. Prenceton, 1984.
• Дементьева, В. В. Государственно-правовое устройство античного Рима: ранняя монархия и республика: Учебное пособие/В. В. Дементьева. — Яросл. гос. ун-т. Ярославль,2004. — 248с.
• Чекалова А.А. Сенат и сенаторская аристократия Константинополя. IV — первая половина VII века. М., 2010.