Новадзевяткавічы

Новадзевяткавічы
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Слонімскі
Сельсавет	Новадзевяткавіцкі
Каардынаты	HGЯO
Вышыня цэнтра	162 м
Насельніцтва	622 чал. (2009);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1562
Аўтамабільны код	4
	Новадзевяткавічы на Вікісховішчы

Адміністрацыйны цэнтр Новадзевяткавіцкага сельсавета.

Геаграфія

Знаходзіцца за 29 км у напрамку на паўднёвы захад ад горада Слонім, за 177 км ад Гродна, за 30 км ад чыгуначнай станцыі Слонім, каля левага берага ракі Грыўда.

Гісторыя

Упершыню Дзевяткавічы згадваюцца 11 мая 1598 года ў актах слонімскага суда, калі падстараста Іван Ілля Мялешка запісаў, што з двара Дзевяткавічы яго міласці маршалка Абрагама Мялешкі збеглі два халопы. Род Мялешкаў герба «Корчак» вядомы у Вялікім Княстве Літоўскім з XV стагоддзя, у Слонімскім павеце меў шэраг маёнткаў, сярод якіх называюцца Іванькаўшчына, Ліпнікі, Падгародная, Бусяж, Дзевяткавічы і іншыя.

У 1598 годзе, згаданым у актах, Абрагам Данілавіч Мялешка быў слонімскім павятовым маршалкам. Пасля яго смерці павятовым маршалкам стаў яго пляменнік Іван Ілля. У Слонімскім павеце Іван Ілля валодаў Дзевяткавічамі і Бусяжам (у 1606, 1609 і 1621 гадах купіў у Эстэр — удавы Іцхака Міхелевіча). Пасля смерці Івана Мялешкі Дзевяткавічамі валодалі яго жонка і дзеці.

У 1677 годзе Тэадор Мялешка прадаў сваю частку маёнтка Дзевяткавічы Аляксандру Казіміру Слізню. З гэтага часу і да 1939 года гаспадарамі Дзевяткавіч былі прадстаўнікі шляхецкага роду Слізняў.

У 1779 годзе Тадэвуш Слізень пабудаваў драўляны касцёл у Старых Дзевяткавічах, а потым цагляны (Святых апосталаў Пятра і Паўла) ў Новых. Петрапаўлаўскі храм будаваўся ў стылі барока як родавы касцёл-пахавальня Слізняў.

Да пачатку XIX стагоддзя род Слізняў дасягнуў найвышэйшага свайго багацця і ўплывовасці. Уладанні іх значна пашырыліся. Толькі ў Слонімскім павеце Слізні валодалі фальваркамі Забулле, Зосін, Чырвоны Стаў, Махнач, Акунінава і іншымі.

Ужо ў пачатку XIX стагоддзя маёнтак Слізняў пішацца ў дакументах, як Новыя Дзевяткавічы, а былыя Дзевяткавічы з гэтага часу становяцца Старымі Дзевяткавічамі і пераходзяць да шляхецкага роду Калупайлаў. Спачатку вёска дасталася памешчыцы Калупайлавай — Астраменіцкай (якая недалёка ад Старых Дзевяткавіч, у Падгароднай, пабудавала драўляны аднапавярховы сядзібны дом), а потым яе сыну Людвіку (1803—1850 гг.). У Новых Дзевяткавічах на старых каталіцкіх могілках дагэтуль стаяць два магільных склепа Калупайлаў: адзін напалову разбураны, іншы, з мемарыяльнай табліцай, знаходзіцца ў лепшым стане.

У сярэдзіне XIX стагоддзя Альфрэд Слізень узводзіць у Новадзевяткавічах магутны замак на «англійскі густ». Будынак не захаваўся, але да нас дайшла акварэль Напалеона Орды 1860-х гадоў, дзе палац намаляваны з тыльнага боку. Велічны трохпавярховы будынак накрыты «старапольскім» мансардавым дахам: з тарца ўзвышаецца прамавугольная ў сячэнні вежа, прыгонны характар якой узмацняецца навіслымі па кутах круглымі пінаклямі і зубчастым парапетам. На вежы меўся флагшток, вымпел якога сведчыў аб прысутнасці ў палацы ўладальніка. Супрацьлеглы тарэц будынка завяршылі дзве двух’ярусныя вуглавыя вежы з зубчастымі парапетамі. Прыгонную сярэдневяковую суровасць будынка некалькі змякчала прыбудаваная з тарцовага боку зашклёная аранжарэя. Перад палацам быў парк рэгулярнай планіроўкі, які велічнай ліпавай алеяй злучаўся з касцёлам. У палацы была найбагацейшая бібліятэка, кнігі ў якой збіралі на працягу пяці стагоддзяў. Палац знік у 1944 годзе: яго ўзарвалі партызаны.

Сям’я Слізняў была каталіцкай, і першы касцёл пабудаваў яшчэ Аляксандр Слізень. Ён пабудаваў невялікі касцёл як пахавальню роду Слізняў. Яго ўнук, Тадэвуш, вырашае гэты драўляны касцёл разабраць, а на яго месцы пабудаваць каменны касцёл. Будаўніцтва ён пачаў у 1786 годзе. Але ў 1790 годзе Тадэвуш Слізень памёр. Касцёл быў практычна дабудаваны, у гэтым касцёле Тадэвуш і спачыў. Дабудоўвала касцёл жонка брата Тадэвуша, Сцяпана, — Соф’я Чацвярцінская, новая ўладальніца Новадзевяткавічаў. Касцёл быў пабудаваны ў барочна-класічным стылі, багата дэкараваны, распісваў яго знакаміты мастак Фелікс Кашубскі, а іконы для касцёла пісаў знакаміты мастак Павел Фрыгідэр. Соф’я Чацвярцінская зрабіла вельмі шмат для Новадзевяткавіч. Акрамя касцёла яна пабудавала дом ксяндза, школу, шпіталь. Памерла Соф’я Чацвярцінская ў 1808 годзе. Яе труну паставілі ў склепе касцёла з надпісам на магільнай пліце: «Жыла не для сябе, а для Бога, і без веры ў Бога не зрабіла ніводнага кроку». У 1863 ксяндзом у касцёле быў Васілеўскі, які сустракаў і праводзіў паўстанцаў Каліноўскага з малітвай. За гэта ён быў арыштаваны і высланы ў Сібір.

У 1866 годзе ў адказ на ўзброеныя хваляванні па загадзе гродзенскага губернатара І. М. Скварцова Новадевяткавіцкі касцёл быў зачынены. У 1869—1871 гадах згодна з праектам гродзенскіх губернскіх архітэктараў Ціхвінскага і Кржыжаноўскага ён быў перабудаваны пад царкву і набыў рысы рэтраспектыўна-рускага стылю. Званніца была заменена васьмігранным барабанам з макаўкай, а галоўны ўваход аформлены старажытнарускім рундукам. Тры алтары былі счэсаны, падалтарную крыпту, дзе былі пахаваны астанкі прадстаўнікоў роду Слізняў, замуравалі. Вядома, што сёння астанкі графаў Слізняў пахаваны ў падалтарнай крыпце Свята- Траецкай царквы (былым касцёле бернардзінцаў) Слоніма.

Рэканструкцыі падвергнуўся і старадзевяткавіцкі касцёл, які пасля перадачы праваслаўным вернікам стаў Свята-Параскеўскай царквой. Праваслаўная царква была тут да 1921 года. Калі там была тэрыторыя Польшчы, царква зноў стала касцёлам. Але ў 1939 годзе храм зачынілі бальшавікі. Пры немцах яго адкрылі, і толькі ў 1944 годзе партызаны спалілі касцёл. Людзі пасля вайны адрамантавалі храм, але маліліся ў ім нядоўга: бальшавікі храм зачынілі і зрабілі з яго склад. Толькі нядаўна будынак касцёла быў вернуты каталікам.

Пасля смерці Альфрэда Слізня Новадзевяткавічы перайшлі ў валоданне да яго дачок Канстанцыі і Соф’і. У 1880-я каля маёнтка пачалося будаўніцтва «манежа», або, як кажуць старажылы, іпадрома.

У 1911 годзе ўладальнікам Новадзевяткавіч стаў Альгерд Слізень, у той час яшчэ зусім малады чалавек. Пасля заканчэння Старавецкай васьмігадовай школы, а потым Варшаўскага камерцыйнага вучылішча Альгерд быў прызваны ў армію і адважна ваяваў на франтах Першай сусветнай вайны. Грамадзянскую вайну паручнік Слізень сустрэў у акопах 1-га ўкраінскага фронту.

Затым прыйшоў час адноснага спакою і дабрабыту. У 1920-я гады ў Новадзевяткавічах зноў аднавілі касцёл, прыход якога ў 1932 годзе налічваў 108 чалавек. У 1939 годзе на Слонімшчыну вярнулася савецкая ўлада, і старыя гаспадары былі вымушаны бегчы за мяжу. На гэтым перыяд «шляхецкіх вольнасцей» у Дзевяткавічах скончыўся.

У імкненні зрабіць усіх роўнымі новая ўлада зраўняла з зямлёй усё, што было назапашана пакаленнямі вяльможных уладальнікаў. Ад Калупайлаў засталіся два склепы на старых каталіцкіх могілках, а ад Слізняў крыху больш — касцёл, царква, рэшткі палаца і парк, праўда, зарослы і не такі дагледжаны, але такі ж маляўнічы і вабны, як і 300 гадоў таму.

На каталіцкіх могілках у Новадзевяткавічах захавалася капліца, склеп роду Слізняў. Гэтыя могілкі ўнікальны для ўсёй Беларусі, таму што рэдка дзе можна знайсці ў Беларусі пахаванні XVIII стагоддзя.

На ўскраіне Новадзевяткавіч ляжыць старажытны валун з высечанымі на ім ромбам і прамавугольнікамі, што з’яўляецца доказам таго, што на гэтым месцы раней жылі яцвягі, плямёны балтыйскага паходжання. Недалёка ад валуна знаходзяцца старадаўнія пахаванні яцвягаў.