"IBALON" orihinal na panurat ni Fray Bernardino de Melendreras, OFM ILING 1 Cuenta, Cadugñung la historia Delos tiempos de Handiong Con esa lira de plate Dulce encanto de Aslon. 2 Que solo cantar tu puedes Tanta belleza y primor Tantos ocultos misterios Como encierra esta region 3 Canta, y dinos su reyes La prosapia y valor La guerra, que sostuvieron Hasta vencer a la Oriol. 4 Dinos tambien por tu vida La historia del viejo Asog La del joven Masaraga, La del vetusto Isarog. 5 Que tu fuiste el tierno vate El mas dulce seductor De cuantas vieron el lago Que a la Tacay sepulto. 6 Canta, pues antentos todos A tu hermosa narracion Sentados aqui nos tienes A la sombra de un daod. KADUNGUNG 7 Oid pues, hijos del Bicol. Dijo Cadugῆung veluz, Los hechos del viejo suelo Patria hermosa de Handiong. 8 Es el Bicol una tierra Llana, feraz, de aluvion; Del mundo la mas hermosa, La mas rica en produccion. BALTOG – THE FIRST BICOL HERO 9 Fue Baltog el primer hombre Que esta tierra habito. Oriundo de Botavara, De la raza de Lipod. 10 Al Bicol llego siguiendo Un jabali muy feroz, Que sus sembrados de linza Una noche destruyo. 11 Cuando le tuvo acostado Al suelo tiro en lanzon, Y con sus brazos herculeos Las quijadas le partio. 12 Cada quijada tenfa Una vara de largor Y los colmillos dos tercios De la asta de su lanzon. 13 Al volver a sus Estados Las dos quijadas colgo De un talisay gigantesco En su casa de Tundol. 14 A los viejos cazadores Causaron admiracion Estos trofeos gloriosos De su rey el gran Baltog. 15 Fueron a verios las tribus De Panicuason y Asog; Y dejeron que, en sus dias No hubo jabali mayor. 16 Le llamaron Tandaya De los montes de Ligñon Por su exacto parecido Con el monstruo Behemot. HANDYONG ARRIVAL 17 Despues de este vino al Bicol Con gueteros Handiong, Quien de monstruos la comarca En poco tiempo limpio. 18 Batallas para extingirlos Mil y mil el empeño De todos siempre saliendo Con aires de vencedor. 19 Los monoculos trifauces Que havitaban en Ponon En diez lunas sin descanso Por completo destruyo. 20 Los alados tiburones Y el bufalo cimarron Que por los montes volaban En menos tiempo amanso. 21 Los buayas colosales Como los balotos de hoy, Y los fieros sarimaos Al Colasi destierro. 22 Las serpientes, que tenian Cual de serena la voz, Del Hantic en la caverna Para siempre sepulto, Oriol ORIOL 23 Pero no pudo vencer, Por la mas maña que se dio A la culebra sagu Conocida por la Oriol. 24 Esta culebra sabia Mas que el famoso Handiong Y a sus ojos fascinaba Con afable seduccion. 25 Mil lazos Handiong le puso Y de todo se burlo, Los nudos desenredando Con sagacidad mayor. 26 Con palabaras seductoras Muchas veces le engaño, Que en eso de fingimientos Era gran maestra Oriol. 27 Cuantas veces por el bosque Sin descanso la siguio Creyendo de la serena En la seductora voz! 28 Los trabajos del gran Hercules, Las conquistas que gano, Todo hubiera fracasado Por la influencia de Oriol. 29 Peromera inscontante, Ella mismo ayudo Para vencera a los monstruos Que infestaban la region. 30 Luchaban con las buayas Brazo a brazo, y vencedor De combates tan tremendos Sin menoscabo salio. 31 Los pongos y orangutangs La miraban con horror, Porque las aguas del Bicol Con su sangre coloro. 32 Eran monos pendencieros De conocida valor Pero el gigante los hizo Retirarse al Isarog. PEACEFUL PURSUITS 33 Y libre ya de alimañas Quedando asi la region En dar leves a su pueblo Como suno interes penso. 34 Handiong y sus compañeros Plantaron con un bolod Linzas, que dieron sus frutas Tan grandes como un pansol. 35 Tambien en un sitio bajo Sembraron el rico arroz Que Handiong largos siglos El sobrenombre llevo. 36 Hizo la primera canoa Que por el Bicol surco; Menos el timon y vela Que fueron por Guinantong. 37 Este invento los arados, El piene y el pagolon, La ganta y otras medidas, El sacal, bolo y lando. 38 Los telares y argadillos Fueron obra de Hablom, Quien con asombra de todos Un dia al rey presento. 39 Invento la gorgoreta, Coron, calan, y paso Y otros varios utensiles El pigmeo Dinahon. 40 El alfabeto fue Sural, Quien curioso combino, Grabandola en piedra Libon, Que pulimento Gapon. 41 Hicieron ciudad y casas En disegual proporcion, En las ramas suspendiendolas Del banasi y camagon. 42 Que eran tantos los insectos, Tan excesivo calor, Que solo en el moog podian Pasar el rigor del sol. 43 Y leyes mando muy justas Sobre la vida y honor A los que todos sujetos Estaban sin distincion. 44 Todos su puesto guardaban, El esclavo y el señor, Respetando los derechos De prosapia y sucesion. THE DELUGE 45 Hubo entonces un diluvio Promovido por el Onos, Que el aspecto de esta tierra Por completo trastorno. 46 Reventaron los volcanes Hantic, Colasi, Isarog, Y al mismo tiempo sentiose Un espantoso temblor. 47 Fue tanta sacudida, Que el mar en seco dejo El istmo de Pasacao Del modo que se ve hoy. 48 Separo del continente La isleta de Malbogon Donde moran las sibilas Llamadas Hilan, Lariong. 49 El caudaloso Inarihan Su curso el Este torcio, Pues, antes del cataclismo, Desaguaba por Ponon. 50 En Bato se hundio un gran monte Y en su sitio aparecio El lago, hoy alimenta Con su pesca a Ibalon. 51 Del golfo de Calabagñan Desaparecio Dagatnon, De donde eran los Dumagat Que habitaron en Cotmon. THE YOUNG BANTONG 52 Fue este reino poderoso * En los tiempos de Bantong, Compañero inseparable Del aguerrido Handiong. 53 Le mando alli con mil hombres Para a matar a Rabot, Medio hombre y media fiera, Hechicero embaucador. 54 Todos lo que alli abordaron Antes de esta expedicion En piedras convertieron El encanto de Rabot. 55 Bantong supo que este mago* (mago-magician; magi-wizard tantrik; Era un grande dormilon, vivo-smart; wise-sabio) Haciendolo asi de dia (Bantong known-supo; since-que; Sin ninguna precaucion. This one**-este; magi-mago) **pronoun THE DEATH OF RABOT 56 Alla llevo sus soldados En un dia de aluvion, Y antes que el despertara De un tajo lo dividio. 57 Asi y todo daba gritos Con tan estentorea voz Que lo oyeron de los mangles De bognad y camagon. 58 Le llevaron a Libmanan Do fue a verle el gran Handiong Y ante su vista asustado Por largo tiempo quedo. 59 Pues jamas el hubo visto Un viviente tan atroz De figura tan horrible Ni de mas tremenda voz. 60 Aqui suspendio Cadugñung Su primera narracion Dejando para otro dia De continuarla occasion. | "IBALONG" palis sa tataramon ni Zacarias Lla. Llorino, sarong poetang taga-Daraga, Albay ILING 1 Saysayan sa samo an gabos Kadungung Manga agi-aging suanoy ni Handiong Pirak mong talasan isabay tugtugon Mahamis, ngangalsan padapit kan Aslong. 2 Ika iyo sana, daing iba nanggad An makapagsaysay awit na pambihag Kadtong manga hilom na di nahahayag Kan ronang kaidto orog na mapalad. 3 Sabiha, iawit, kami magdadangog Idtong manga hade na manga maisog, Gabos na labanan daing nanag-ontok Sagkod na si Oryol saindang nadaog. 4 Idtong kasaysayan samo man sabiha Manga lakaw-lakaw Asog na gurang na, Asin an aki pa na si Masaraga, Gosgos na Isarog kami man padangga. 5 Sa gabos na tawong manga nakaaram Danaw na linubngan magayon na Takay, Ika an mahadok, mahamis magtaram Na makabibihag puso ni isay man. 6 Kaya pag-awit na kan orog kagayon Na saimong awit digdi sa malimpoy Sa poon kan dao, kahoy na marambong, Managtukaw kita, ika hinanyogon. 7 Si Kadungong tolos uyang kasimbagan Paghinanyog kamo, aking Kabikolan, Manga kasaysayan kan daga na gurang, Erokan ni Handiong panong kagayonan. 8 Sarong kahadean an rona kan Bikol, Tanayad mahiwas, daga manga gabon, Na an parilibot gabos magagayon, Mayaman sa ani ano man itanom. 9 Enot maningkarog nag-errok si Baltog Sa daga na ining magayon na orog, Haleng Botavara digdi na nag-ontok, Tawong guminikan sa dugo kan Lipod. 10 Si pagkalakop nya sa Bikol na rona Huli kan saiyang tinanom na linsa, Mabangis na opon rinatakan sana, Saiyang linamag kaisganan dara. 11 Opon kan maruso sinabad ni Baltog Sa daga su darang matarom na garod, Ginamit si kamot, pambihirang kusog, Su salang rinapak kan opong maisog. 12 Igwang sarong dupa su salang na tu-lang, Halaba na gayo kun si-mong mata-naw, Lilidong na tingo duwa sa tolo man Kan tugod kan garod na pinagkakaptan. 13 Kan magbalik na sya sa saiyang daga Binitay su salang sa sarong dakula Kahoy na talisay sa Tondol kawasa, Tanganing sa gabos idto ikalagda. 14 Gabos na gurangan kadtong mangaakbong Sinda nagngaralas kan idto mata-naw, Balaog na pano sindang kaomawan Ki dakulang Baltog nindang kagurangnan. 15 Idtong manga tawong nangapagkakita-- Angkan Panikwason asin kan Asog pa Gabos nangagsabing kan panahon ninda Dai pa nin opong kabaing talaga. 16 Nginaranan ninda iniong Tandayag Sa bulod kan Lingyon na orog katangkag, Huling nakaarog, nakaagid nanggad Kadakulang hayop, ninda paliwanag. 17 Kan matapos ini nagdigdi sa Bikol Na may pag-iriba pamayong si Handiong, Ninda ginaradan sa bakong haloyon Su gabos na hayop manga mabangison. 18 Tanganing magadan idtong manga hayop Rinibong labanan saiyang linaog Minsan lukdong gayo nanggad nagmaigot Sagkod nagkapalad dai nin pag-ontok. 19 Idtong manga hayop na tolong halonan Asin sarong mata Ponong an erokan, Dai syang hingalo sa sampulong bulan Sagkod na naubos, gabos nya nagadan. 20 Pating na pakpakan sa rarom nin dagat Gabos na damulag na orog kaolyas Na sa kabubuldan nangag kakaripas Dikit na panahon saiyang inutas. 21 An manga buwayang kadakulang gayo Na arog sa bangka ngunyan na totoo, Asin sarimaong maisog na tuyo Duman sa Kulasi tinarapok idto. 22 Manga kahalasan na tingog kabagay Kan sa magindarang kinawiwilihan, Sa dakulang lungib, Hamtik na kabuldan Gabos rinolobong na dai nin hanggan. 23 Alagad an sarong di nadaog nanggad, Minsan ginamit na liksi asin ikmat, Iyo su gurang nang madunong na halas Oryol si pangaran na orog katikas. 24 Si Oryol madunong, daog pa si Handiong Mala sa paghiling si Handiong rinibong, Nagliwat-liwatan--- daragang magayon Bilang sudo-sudo na sya paghanapon. 25 Ribo-ribong gapos ni Handiong ginibo Nginisihan sana di lamang naano, Gapos nahuhubad, butngol na totoo Huli ta si Oryol madunong na gayo. 26 Nin huli sa tingog na orog kahamis Si Handiong nadaya magkapirang ulit, Kun pag-orolayan pagribong sa isip, Oryol na sa gabos madayang balakid. 27 Sa daing hingalo na pasunod-sunod Saiyang pagsusog kadlagan linakop, Huling sa paghuna magindarang tingog Si duman na iyong saiyang nadangog. 28 An sa kay Herkules manga ginibohan--- Gabos na binihag, gabos na kinamtan, Dai naingoha, kuta di nahaman Kun si Oryol baga iyo an kalaban. 29 Alagad sa gibong dai nagkaoyon si Oryol dakulang katabang ni Handiong Pagbihag kadtong manga mabangison Hayop na nagratak kan ronang magayon. 30 Sabay-sabay sindang nakilaban nanggad Sa manga buwaya asin nagkapalad, Asin sa ralaban na orog kangirhat Handiong di nado-tan dagos si paglayag. 31 Si angongolood sa lindong kan pangpang Na nagpakamasid nin takot dinatngan, Nin huli kan dugong buwayang ginadan Sa salog na Bikol namulang wirisan. 32 Sinda idtong ukay na gabos paribok, Manga kaisogan nanggad nakalakop, Dakulang si Handiong sinda nakatakot Asin nagdurulag duman sa Isarog. 33 Ngunyan ta ligtas na saiyang erokan Sa gabos na hayop na tinatakotan, Si Handiong nagmukna nin manga kabo-tan Na nganing magmarhay si pagbuhay-buhay. 34 Gabos nanagtanom sa bulod nin linsa Si Handiong asin si manga pag-iriba, Naging darakula unod na binunga Na arog sa pansol, dakula talaga. 35 Asin sa kaba-san sinda nanagduman Nin dakul na paroy ninda hinasokan Na si apod ngani na iuyong nagdanay Ginatos na taon hinandyong pangaran. 36 Enot na sakayan kaggibo si Handiong Na pabalik-balik sa salog na Bikol. Olin, layag dai kabilang sa sukol Nin huli ta ini tugdas ni Kimantong. 37 Kimantong nagtugdas kan satuyang lipya, An surod, pag-olong pambungkal sa daga, Ganta asin ibang takadan na sadya, Sakal asin landok, sundang na pangtaga. 38 An tanhaga, sikwan tugdas man ni Hablom, Gibong pigpagalan nin dakulang atom, Si gabos na tawo nabigla, naribong Ta tinao sana sa hadeng si Handiong. 39 Asin ta tinugdas naman an tapayan, An paso, an koron, asin man an kalan, Patin manga iba-ibang kagamitan Kaggibo kaini Dinahong na mungan. 40 Inukit ni Sural lagdang babasahon Sa gapong matagas na hale sa Libong Asin ta dinagos paglinig kanayon Nin sarong lalaking pangaran si Gapon. 41 Banwaan ginibo asin kaarongan Na mangiba-iba si kadakulaan Na sa manga kahoy saindang binitay, Sanga nin banasi, kamagong siring man. 42 Gabos layog-layog saindang palibot, Sa saldang kan aldaw ragitnit na orog, An makatatagal duman sana gayod Kun sa kalangkawan itaas kan moog. 43 Si Handiong nagmukna tapat na kabo-tan Bilang pangalasag sa buhay, sa ngaran, Sa gabos na tawong saiyang nasakpan Na daing paorog dawa siisay man. 44 Igwa nin katungdan lambang sarong tawo, Manga kagurangnan, oripon pang gayo, Manga katanosan galang tinatao-- Sa manga panunod, pamanang totoo. 45 Asin ta dinatngan masulog na baha, Onos ginikanan, si kusog dakula, Si orog kagayon, tiwasay na daga Iba nang paghilngon naliwat kawasa. 46 Su bukid na Hantik, Kulasi, Isarog Gabos nangagtuga, nagputok nin kusog, Asin kasabay pa si dakulang linog Sa bilog na rona gabos na natanyog. 47 Sa kusog nin linog kuminadal-kadal, Dagat suminuko may dagang naglataw Na iyo na ngunyan satong matata-naw Bilang kauswagan duman sa Pasacao. 48 Igwang nakasiblag daga na kaputol Asin pinag-apod na purong Malbogong, duwang aswang iyong nag-erok na lolong Na pinagngaranan Hilang asin Laryong. 49 Nagbaha nin orog salog Inarihan Bulos pasulnopan sala nang dalagan, Kaya kan dai pa ini minasupngay Si gabos na tubig Ponong dinadatngan. 50 May dakulang bulod sa Bato nagtundag, Sa kinamugtakan danaw luminuwas Na pinaghalean manga sirang layas Naging kabuhayan kan Ibalong nanggad. 51 Manga nag-erok dagang Kalabangan Na manga Dagatnong napara nin basang, Si manga Dumagat nagsalihid duman Na hale sa Kotmong enot na erokan. 52 Daga nagdakula na dai nahaloy Kusog uminorog kan manga panahon Na kaisganan pa kan aking si Bantong, Hugos na katood bantog na si Handiong. 53 Sarong ribong tawo ni Handiong tinao, Ta pinapagadan Rabot na malobo, Hawak nagkabanga-- sa hayop,sa tawo, Pangratak sa rona, putikon na gayo. 54 Su enot ki Bantong na manga maisog Nagdulok ki Rabot ta gadanon boot, Nangagkaaraging gapo sinda gabos Sa kapangyarihan mabangis na Rabot. 55 Alagad si Bantong igwang kaikmatan Rabot na maisog saiyang namasdan Kun minakaturog bilang sarong aldaw Dai nin pagmangno, minali-tad lamang. 56 Kaya sarong aldaw na igwa nin baha Bantong, pag-iriba naglakaw kawasa, Bago nakabangon si Rabot sa daga, Hawak nya binaak ni Bantong sa taga. 57 Dagos luminataw manga kinurahaw Kan tawo ni Bantong bilang kaogmahan, Kuminaling-kaging idtong katiboan, Naglakop sa bunga, kamagong siring man. 58 Dinarang Ligmanan gadan na si Rabot, Minasdan nin marhay ni Handiong na bantog, Daing pakahiro, namungnan nin orog, Haloy nakagirong sa hinorop-horop. 59 Si Handiong dai pa nanggad nakahiling Hayop na linalang na daing kabaing, Maraot na orog, matakot na siring, Tingog malusogon su dagundong, daging. 60 Kadungong inontok manga kasaysayan, Tanda na tapos na su enot na kabtang, Asin dadagoson sunod na kasumpay Kun igwang panahon, ibang aldaw naman. | "IBALONG" palis sa tataramon ni Leoncio F. Elopre Iling 1 Iosip mo samo, Ginoong Kandungun Mga nakaagi, panahon ni Handyong Sa simong kudyapi, na pirak na togtogon Mga karangyahan, mahamis na Aslon. 2 Huling Ika sana, an makapag-awit Mga kagayonang, dai pa nasambit, Mga ngangalsang, dai pa nasukit Sa rona tang ini, natatagong pirit. 3 Saimong awiton, asin ipagsaysay Mga hade niyang, maisog,. matibay Sa pakipaglaban, padagos mahusay Sagkod na madaog, Oryol na kaaway. 4 Osipan man samo, boot ming madangog Mga agi-agi, kan gurang na Asog Kan ki Masaraga, an aking nabantog Siring an lahos ng, an ngaran Isarog 5 Sa pagrawit-dawit,. malodok, magrokiaw Nakakabihag ka, mayo nin kaagaw Sa nakaheriling, malubong sa tahaw Babaeng si Tacay, kadto nganing danaw. 6 Kaya omawit ka, gabos mahinanyog magayon na saysay, simo ng ilabyog Sa limpoy nin dao, tokaw bakong tindog Handa na an gabos, saimo madangog 7 Kaya dangog kamo, mga aking Bikol Sabe ni Kadungung, tolos na nagsadol Sa dagang gurangan, pangyayaring dakol Erokan ni Handiong, gayon daing sukol. 8 An dagang Bikolnon, na patag paghilngon Sangkap nin pataba sa mga tatamnon Digdi sa kinaban, pinakamagayon Sa pag-ani naman, pinakamarigon. Baltog, Enot na Bayaning Bikol 9 Totoong si Baltog, an tawong naenot, Na sa dagang ini, tolos uminabot Na sa Botavara, namundag nagsulpot Naggikan sa Lipod, na saiyang gamot. 10 Nakaabot Bikol, dahel sa paglamag Mabangis na baboy, maliksi, makarag Saro nganing banggi, tanom na kinaag Naligis swi linsa, ta pinag-borokag 11 Kan aso an baboy, sa daga madapla Matibay na garod, tolosd itinogda Garo ki Hercules takyag na dakula Ginamit sa salang, tanganing mabanga 12 Igwa man nin sukol, idto nganing salang Sarong gayong dupa, iyo an katimbang Mga tingo naman, daing kabarang Duwang katolohan, sa tugod kan lansang. 13 Sa siring daga, nagbalik giraray An panga na duwa, saiyang binitay Sa sanga nin kahoy, an ngaran talisay Sa harong sa Tondol, garo baga bantay. 14 Si mga gurangan, dating para-ayam Nag-ngaralas sinda, sa kagiram-giram Na palatandaan, nadara, nasamsam Kan hadeng si Baltog, na saindang aram. 15 Dahel sa pagngalas, igwang nagduruman Angkan Panikwason, nin Asog siring man Anas nagsarabe, sa panahong iyan Daragangang baboy, di pa natandaan. 16 Inapod man ninda, tunay na Tandayag sa Lingyon na bukid, an saiyang bongag Dahel nakaagid, asin pagka-hayag Dakulang Behemot, iyong paliwanag. Pagdatong ni Handyong 17 Paka-agi kayan, si Handyong nag-abot Kairibahan nya, panlaban na igot Inorobos ninda, idtong mga saklot Sa maling sabe, panahong halipot. 18 Tanganing mapoho, idtong mga hayop Ribo-ribong laban, ginibo kan sakop Sa gabos na iyan, saiyang nasubok Danay na kagdaog, an gabos natupok. 19 Mga kahayopan, na saro an mata, Tolo an halunan, taga-Ponong sinda Laog tolong bulan, dagos an lapag nya Sagkod na maubos, asin ta mapara. 20 Idtong mga pating, na igwa nin pakpak Damulag sa bukid, na nagpalak-palak Panahong halipot, saiyang hinikap Asin pinaboot, sa harohapiyap 21 Si mga buaya, dakul na maray Garo baroto, ngunian sa pagsakay An mga sarimao, maisog, mahusay Duman sa Kulasi, tinapok magdanay 22 Kaiba man palan, idtong mga halas Na garo Sirena, tingog dai paas Sa lungib kan Hantik, duman winasiwas Nagkarolobong, na dai makahawas. Oryol, an Babaeng Halas 23 Alagad ta igwang, dai nadadaog Dawa ginamitan, nin tusong palaog Gurangan na halas, maingat, maisog Midbid na talaga, si Oryol na bantog 24 An halas na ini, talagang madunong Daog pa ngani, bantog na si Handyong Huling sa pagheling, siya riniribong Garo nagayuma, hulog sa patibong 25 Ribo-ribong gakod, siya ginibohan ni Handyong alagad mayong kapakanan Mga bogkos, botngol, anas nahubaran Huli ta si Oryol, dakul kaaaraman. 26 Sa pagtaram lamang, maray magpadagka Kaya prang ulit nadayaan siya Sa pagsagin-sagin, daog na talaga Huli ta si Oryol, totokdoan ka pa. 27 Pira daw na ulit, diyan sa kadlagan Dai nin hingalo, saiyang sinundan Tingog magindara, an pagtubod kayan Makawiliwili, makagayuma man. 28 Bantog na Hercules, may mga ginibo Mga pagpasuko, sa dakul na tawo Gabos kuta iyan, dai mahihimo Kun si Oryol naman kalaban iyo. |