Тимер юл транспорты — йөктәрҙе һәм пассажирҙарҙы тәгәрмәсле транспорт саралары менән рельс юлдары буйынса йөрөтөүсе ер өҫтө транспорты төрө.
Тимер юл транспорты | |
Код МСОК 4 | 491 |
---|---|
Тимер юл транспорты Викимилектә |
Күп кенә илдәрҙә транспорттың барлыҡ төрҙәре араһында тимер юл транспорты төп урынды алып тора, был уның универсаллеге менән аңлатыла: иҡтисадтың барлыҡ тармаҡтарына хеҙмәт күрһәтеү һәм халыҡтың барлыҡ климат зоналарында ла тиерлек пассажирҙар йөрөтөүгә булған ихтыяжын тәьмин итеү мөмкинлеге бирә.
Тимер юл транспортының төп өҫтөнлөктәре: күпләп йөк ташыу һәләте; оҙон араларға ҙур күләмле йөк ташыу һөҙөмтәлелеге; сағыштырмаса ҙур тиҙлек; ышаныс һәм именлек; ташыуҙарҙың үҙҡиммәте түбән; башҡа төр транспортҡа ҡарағанда тирә-яҡ мөхиткә йоғонтоһо аҙыраҡ.
Һәр илдә тимер юл транспорты өлөшө иҡтисади-географик, демографик һәм башҡа факторҙарҙы иҫәпкә алып барлыҡҡа килә.
Кеше йөктө үҙе тартҡан боронғо тимер юлдар б. э. VI быуатына ҡарай; уның уйлап табыусыһы булып ете аҡыл эйәһенең береһе Периандр һанала. Тимер юлдар Бөйөк Британияла XVIII һәм XIX быуаттарҙа мөһим энергия сығанағы булған пар машинаһын уйлап табыуҙан һуң сәскә ата.
1880-се йылдарҙа беренсе электр поездары, шулай уҡ трамвай һәм тоннель барлыҡҡа килә. 1940-сы йылдарҙан башлап, күпселек илдәрҙә электрлашҡан паровоздарҙы дизель- электр менән алыштыра башлайҙар, был процесс 2000-се йылда тамамлана тиерлек. 1960-сы йылдарҙа Японияла һәм башҡа бер нисә илдә электрлаштырылған юғары тиҙлекле тимер юлдар барлыҡҡа килде.
Тимер юл транспортының үҫеше, кәмеүе һәм тергеҙелеүе тарихын ҡулланылған энергия менән билдәләнгән бер нисә осорға бүлеп була.
Тимерҙән яһалған беренсе юл, ағас рельстар өҫтөнә суйын түшәм рәүешендә, 1768 йылда һалынған. Был яңылыҡ төрлө колея үлсәүҙәренә мөмкинлек бирә. 1790-сы йылдарҙа Бөйөк Британияла тулы тимер рельстар барлыҡҡа килә башлай. 1788 йылда Петрозаводск ҡалаһында Рәсәйҙең беренсе тимер юлы булған «Суйын тәгәрмәсле юл үткәргес» төҙөлә.
Рәсәй Федерацияһында уның бик ҙур биләмәһе һәм тәбиғи үҙенсәлектәре, эшкәртеү предприятиеларында сеймал базаһы алыҫ булған тимер юл транспорты транспорт системаһының нигеҙен тәшкил итә. Барлыҡ транспорт төрҙәренең (торба үткәргестәренән башҡа) йөк әйләнешенең 80 % -тан артығын, алыҫ һәм ҡала яны поездарында дөйөм файҙаланыуҙағы транспорттың пассажирҙар әйләнешенең 40 % тан артығырағын тимер юл бирә.
Рәсәй тимер юлдары — иң ҙур, яҡшы үҫеш алған, динамик һәм һөҙөмтәле эшләп килеүсе система. Илдең тимер юл селтәре 85 мең км-ҙан артыҡ оҙонлоҡҡа эйә
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Тимер юл транспорты, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.