Родиния
Роди́ния («Родина» йәки «родить» һүҙенән) — фаразланыуынса, протерозой — докембрий эонаһында бар булған гипотетик суперконтинент.
| Родиния 1000—750 млн йыл элек | |
 Родиния, тоний уртаһы (900 миллион йыл элек) | |
| Этимология | |
|---|---|
| «Асылыуы» | |
| Асылған ваҡыты | 1970 |
| Беренсе асыусы | Valentine & Moores |
| Төп мәғлүмәт | |
| Формалашыуы | Стений |
| Тарҡалыуы | Тоний |
| Төп өлөштәре | Лаврентия (боронғо материк) |
| Уратып алған океан | Донъя океаны |
Колумбия (суперконтинент) Паннотия | |
Яҡынса 1,1 миллиард йыл элек барлыҡҡа килгән һәм 750 миллион йыл элек тарҡалған. Ул ваҡытта Ер бер гигант ҡоро ерҙән һәм Мировия тип аталған бер гигант океандан торған. Родиния йыш ҡына билдәле иң боронғо суперконтинент тип иҫәпләнә, әммә уның позицияһы һәм һыҙаттары һаман да бәхәс предметы булып тора. Геофизиктар фаразлауынса, Родинияға тиклем башҡа суперконтиненттар ҙа булған: Кенорленд максималь йәше ≈2,75 млрд йыл элек, Нуна (Колумбия, Хадсонленд) —максималь йәше ≈1,8 млрд йыл элек. Родиния Прото-Лавразияға (төньяҡ континент) һәм Прото-Гондванға (көньяҡ континент) тарҡалғандан һуң, континенттар яңынан Паннотия (≈600 — 540 млн йыл элек) суперконтинентына берләшә. Паннотиятарҡалғандан һуң, континенттар Пангея суперконтинентына берләшә һәм яңынан тарҡалып, хәҙерге хәлендә формалаша.
Материктарҙың фаразланған урынлашыуы
Плиталарҙың ситтәрендә Көньяҡ Америка һәм Антарктида менән һиҙелерлек тап килеүҙәр был ике континент протерозойҙа тоташҡан тип фаразларға мөмкинлек бирә. Уларҙан төньяҡтараҡ, күрәһең,, Австралия һәм Һиндостан урынлашҡандыр. Гренландия менән Төньяҡ Америка Европа менән тоташҡан булырға тейеш. Европа менән Азия бәрелешкәндә бөгөнгө көндә иң боронғо тау массивтарының береһе булған һәм эрозия эҙемтәһендә формалашҡандан һуң сағыштырмаса бәләкәйерәк булып ҡалған Урал тауҙары барлыҡҡа килгән.
Палеоклимат реконструкцияларының береһенә ярашлы (хәҙерге фәндә таралған «Земля-снежок» фаразы), Родиния дәүерендә, йәғни яҡынса 850—635 миллион йыл элек, планетала глобаль боҙлоҡ осоро башлана, һәм Родиния тарҡалғас ҡына тамамлана. Криогений атамаһын алған геохронологик осор, фаразлауҙар буйынса, Родинияның күп өлөшө экваторға. яҡын урынлашҡан булған. Эдиакарийҙа, 600 миллион йыл элек, Родинияның ярсыҡтары полюстарға таралғандан һуң, уларҙа күп күҙәнәкле ябай тормош үҫешә башлай, Мировия Панталасса һәм Панафрикан океандарына әйләнгән.
2013 йылдың февралендә Nature Geoscience журналында геологтарҙың Һинд оеканындағы Маврикий утрауында составында циркон минералдар булған ҡом табылыуы тураһында мәҡәлә баҫылып сыға, быны ситләтелгән Родинияның ҡалдыҡтары тип иҫәпләргә мөмкин.
2017 йылда тәҡдим ителгән фараз буйынса Родиния суперконтинентының тарҡалыуы Ерҙең сәйәхәтсе планета менән туранан-тура булмаған бәрелешеүе арҡаһында килеп сыға. Был яҡынса 750 миллион йыл элек, Ҡояш системаһыныың Ҡош Юлы галактика еңдәренең береһе аша булыуы мөмкин. Һөжүмдең фаразланған районы Колорадо яйлаһына тура килгән.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
- Пангея
- Плиталар тектоникаһы
- Материктарҙың дрейф теорияһы
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Родиния, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.