Кесерткән Турғайы

Америкала, Евразияла һәм Төньяҡ Африкала осрай. Ҡыҫҡа ҡойроғо күтәрелгән йомшаҡ мамыҡ шарға оҡшаған. Ҡош бик хәрәкәтсән, бейек ергә ултырып, ғәҙәттән тыш көслө тауыш менән, бик һоҡланғыс, тиҙ һыҙғырыуҙарҙан торған үҙенсәлекле, ҡабалан йыр башҡарып, ата заттар үҙҙәренең биләмәһен биләй.

Кесерткән турғайы
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Хайуандар Суб-батшалыҡ:  Эуметазойҙар Тип/Бүлек:  Ике яҡлы - симметриялы Суб-тип:  Икенсел ауыҙлылар Тип:  Хордалылар Клад:  Баш һөйәклеләр Суб-тип:  Умыртҡалылар Инфратип:  Башһөйәклеләр Супер-класс:  Дүрт аяҡлылар Класс:  Ҡоштар Ярым класс:  Яңы аңҡаулылар Отряд:  Турғай һымаҡтар Ярым отряд:  Һайраусы турғайҙар Ғаилә:  Кесерткән турғайҙары Төр:  Кесерткән турғайҙары Төр:  Кесерткән турғайы
Халыҡ-ара фәнни исеме
Troglodytes troglodytes (Linnaeus, 1758)
Синонимдар
Olbiorchilus hiemalis
Һаҡлау статусы
Ҙур хәүеф янамай IUCN 3.1 Least Concern : 147806
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   178547 NCBI   36278 EOL   10963830

Башҡортостандың, Рәсәйҙең Ҡыҙыл китабына индерелгән.

1555 йылда немец натуралисы Конрад Геснер биш томлыҡ Historiae animalium китабында кесерткән турғайын тасуирлап, уға Passer troglodyte исемен бирә. Зоологик әҙәбиәттә был турғай фәнни биологик системаларға нигеҙ һалыусы Карл Линней тарафынан 1758 йылда уның «Тәбиғәт системаһы» хеҙмәтенең унынсы баҫмаһында тәүге тапҡыр тасуирлана. Линней Конрадтың хеҙмәтенә һылтанма яһай, әммә ҡошҡа Motacilla troglodytes исемен биргән. Фәнни атамаһы, Troglodytes troglodytes, боронғо грек τρωγλοδύτης һүҙенән килеп сыҡҡан. Ул һүҙмә-һүҙ «мәмерйәлә йәшәүсе» тигәнде аңлата. Хәҙерге заманда троглодиттарҙы — мәмерйәлә йәшәгән тарихҡа тиклемге кешеләрҙе шулай тип йөрөтәләр. Был исем ҡошҡа үҙенсәлекле оя яһау ысулы — мәмерйәне хәтерләткән ҡалын стеналы шар формаһындағы ояһына ҡарап бирелгән, күрәһең. Боронғо гректар ҡоштоң үҙен τροχίλος (ҡайһы берҙә τροχῖλος йәки τροχεῖλος) тип атаған.

Турғайҙан байтаҡ бәләкәй. Ҡуйы үлән йәки ҡыуаҡ япраҡтары араһында пырхылдап осоп йөрөй. Һырты ҡара арҡыры һыҙыҡтар менән сыбарланған ерәнһыу ҡуңыр, кәүҙәһенең аҫ яғы көрән арҡыры һыҙыҡлы һарғылт һоро. Башҡа ҡоштар менән бутау мөмкин түгел.

Бик хәрәкәтсән, етеҙ. Һирәк осрай.

Тауышы яңғырауыҡлы: «серрр- серрр». Һайрауы сырылдауҙан һәм сутылдауҙан тора.

Оялауы

Аҫты йәш үҫентеле йәки бейек үләнле урмандарҙа йәшәй. Ерҙә йәки ҡыуаҡтар араһында оялай.

Туҡланыуы

Ваҡ бөжәктәр менән туҡлана: сиңерткәләр, ҡаты ҡанатлы ҡуңыҙҙар, уларҙың ҡурсаҡтары, асалығойроҡтар, үрмәкселәр, ҡырҡаяҡтар, ҡусҡарҙар, тигеҙаяҡлылар. Көҙ көнө ылымыҡтар, көртмәле, мәрүәр емештәре менән дә туҡлана.

Инә ҡош алһыу һәм күкһел таптар менән сыбарланған 5 — 7 бөртөк алһыу аҡ йомортҡа һала, үҙе генә баҫа. Ата ҡош бер нисә инә ҡош менән йәшәй.

•  
  Кесерткән турғайының төп ризығы бөжәктәр һәм башҡа умыртҡаһыҙ хайуандар.
•  
  Кесерткән турғайы ояһы янында
•  
  Troglodytes troglodytes
•  
  Cuculus canorus canorus + Troglodytes troglodytes - Museum specimen
•  
  Кесерткән турғайы төшөрөлгән Фарер утрауҙары почта маркаһы

• Э. Ф. Ишбирҙин. Башҡортостан ҡоштары. Өфө,1986 йыл. ИБ 3478 28.693.35 И 90

}}

• Позвоночные животные России: Крапивник 2021 йыл 23 июль архивланған. (рус.)
• Ареал гнездования крапивника в Северной Америке. Карта BBS ( (инг.)Breeding Bird Survey) 2012 йыл 30 май архивланған.
• Места зимовок крапивника в Северной Америке. Карта CBC ( (инг.)Christmas Bird Count) 2013 йыл 18 декабрь архивланған.
• Крапивник в Красной книге Бурятии 2007 йыл 30 сентябрь архивланған. (рус.)
• Winter wren Troglodytes troglodytes. Identification Tips
• Крапивник на сайте Мир птиц Казахстана 2007 йыл 27 сентябрь архивланған. (рус.)
• Пение крапивника (аудиофайл)
• Территориальные условия воспроизводства крапивника (инг.)
• Командорский крапивник Troglodytes troglodytes pallescens (Ridgway, 1883)
• Распространение подвидов в Европе, Азии и Северной Африке 2007 йыл 19 август архивланған. (рус.)
• Классификация крапивника 2007 йыл 29 сентябрь архивланған. (рус.)
• Крапивник и День Святого Стефана (рус.)