Дондағы Ростов
Дондағы Ростов (рус. Ростов-на-Дону) — Ростов өлкәһе һәм Рәсәйҙең Көньяҡ федераль округының административ үҙәге.
Ҡала Көнсығыш-Европа тигеҙлегенең көньяҡ-көнсығышында, Дон йылғаһы ярында, уның Азов диңгеҙенә ҡушылған ерененә 46 км юғарыраҡ урынлашҡан. Мәскәүгә тиклем алыҫлыҡ — 1076 км.
| Ҡала | |||||
| Дондағы Ростов Ростов-на-Дону  | |||||
| |||||
| Ил | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Федерация субъекты | |||||
| Ҡала округы | Дондағы Ростов ҡала округы | ||||
| Координаталар | |||||
| Эске бүленеш | 8 райондан тора:
| ||||
| Башлыҡ | Зинаида Неярохина | ||||
| Нигеҙләнгән | |||||
| Майҙаны | 348,5 км² | ||||
| Бейеклеге | 50 м | ||||
| Халҡы | 1 109 835 кеше (2014) | ||||
| Тығыҙлығы | 3184.61 кеше/км² | ||||
| Агломерация | ▲2,7 млн кеше (2013) | ||||
| Конфессиональ составы | христандар, мосолмандар | ||||
| Телефон коды | +7 863 | ||||
| Почта индексы | 344000—344999 | ||||
| Һанлы танытмалар | |||||
| Автомобиль коды | 61, 161 | ||||
| ОКАТО коды | |||||
| ОКТМО коды | |||||
| ГКГН номеры | |||||
| Рәсми сайт | |||||
| Ҡала көнө 2024 йылда | 15.09.24 | ||||
| Бүләктәр |
| ||||
| Официаль булмаған атамалары | Рәсәйҙең көньяҡ башкалаһы, | ||||
.svg)
Халыҡ һаны — 1 109 835 кеше (2014), халҡы буйынса Рәсәй ҡалалары араһында унынсы урынды биләй. Көньяҡ федераль округ ҡалалары араһында 1-се урында тора (Дондағы Ростов, Волгоград, Краснодар, Әстерхан, Сочи).
Тарихы
Дондағы Ростовтың барлыҡҡа килгән ваҡыты 1749 йыл тип һанала, батшабикә Елизавета Петровнаның 1749 йылдың 15 декабрендәге грамотаһы буйынса нигеҙ һалына. Бынан һуң бында порт барлыҡҡа килә, ә 1761 йылда — хәрби Изге Димитрий Ростовский ҡәлғәһе төҙөлә башлай. Ҡулайлы географик урыны Ростовтың иҡтисади үҫешенә йоғонто яһай. Ҡаланың 100 йыллығында бында 15 мең кеше, ә инде XX быуатта 110 меңдән артыҡ кеше йәшәй.
Ростовтың иҡтисади үҫешенең нигеҙе — сауҙагәрлек булған. Шулай ҙа XX быуат башында бында йөҙҙән артыҡ предприятие булған. 1917 йылға тиклем Ростов ситкә тауар һатыу кимәле буйынса Рәсәйҙә өсөнсө урынды биләп торған. 1930 йылдар аҙағында халыҡ һаны һәм иҡтисади үҫеше буйынса Советтар Союзының иң эре ун ҡалалаһы иҫәбенә ингән.
.jpg)
Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында немец ғәсҡәрҙәре Ростовты ике тапҡыр алған: 1941 йылдың көҙөндә һәм 1942 йылдың йәйендә. Беренсе тапҡыр немец ғәскәрҙәре ҡаланы 1941 йылдың 17 ноябрендә баҫып алған, бер аҙнанан, 28 ноябрҙә, маршал С. К. Тимошенко командованиеһындағы совет ғәсҡәрҙәре ҡаланы азат иткән.
.jpg)
1942 йылдың 24 июлендә Ростовҡа вермахтың 17-се армияһы ингән. Оккупация осоронда нацистар тарафынан 40 меңдән ашыу кеше язаланған, 53 меңе көсләп Германияға ҡоллоҡҡа оҙатылған. 1943 йылдың 14 февралендә Дондағы Ростов немец ғәсҡәрҙәренән азат ителгән. Һуғыш ҡалаға ҙур зыян килтергән, 270 завод һәм фабриканың алтауһы ғына һаҡланып ҡалған. Театр биналары, институт, мәктәп һәм дауаханалар шартлатылған һәм яндырылған.
1970 йылда Дондағы Ростов СССР Юғары Советы Указына ярашлы Ленин ордены менән бүләкләнгән, 1982 йылда СССР Юғары Советы Президиумы Указы менән I дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены менән бүләкләнгән. Бөйөк Ватан һуғышының 63-сө йыллығы алдынан Ростовҡа «Хәрби Дан ҡалаһы» тигән почетлы атама бирелгән.
Бөгөнгө Ростов — Рәсәйҙең иң эре мегаполистарының береһе, көньяҡ илдең сәйәсәти, иҡтисади, мәҙәни һәм фәнни үҙәге, мөһим транспорт магистраль узелы.
Административ бүленеш
Ҡалып:Rostov-on-Don Labelled Map
Ҡала 8 районға бүленгән.
| № | Район | Майҙан, км² | Халыҡ һаны, чел |
|---|---|---|---|
| 1 | Ворошилов районы | 38,0 |
|
| 2 | Тимер юл районы | 69,0 |
|
| 3 | Киров районы | 18,6 |
|
| 4 | Ленин районы | 13,0 |
|
| 5 | Октябрь районы | 49,5 |
|
| 6 | 1 Май районы | 44,1 |
|
| 7 | Пролетар районы | 37,1 |
|
| 8 | Совет районы | 85,4 |
|
] 2014 йыл 11 декабрь архивланған. ==== Дондағы Ростов көньяҡ илдең, төрлө халыҡтарҙың күплеге буйынса, миллионлы ҡалалар араһында беренселекте биләй.
| Милләт | Иҫәбе, кеше | милләтен күрһәтеүселәр % |
|---|---|---|
| Урыҫтар | 960 883 | 90,1 % |
| Әрмәндәр | 41 553 | 3,4 % |
| Украиндар | 16 249 | 1,5 % |
| Әзербайжандар | 6 739 | 0,6 % |
| Ҡаҙаҡтар | 5 291 | 0,5 % |
| Грузиндар | 3 960 | 0,4 % |
| Белорустар | 2 874 | 0,3 % |
| Корейҙар | 2 792 | 0,3 % |
| Йәһүдтәр | 2 403 | 0,2 % |
| Лезгиндар | 1 660 | 0,2 % |
| Ҡырғыҙҙар | 1 374 | 0,1 % |
| Үзбәктәр | 1 188 | 0,1 % |
| Чечендар | 1 073 | 0,1 % |
| Осетиндар | 992 | 0,1 % |
| Гректар | 950 | 0,1 % |
| Ингуштар | 928 | 0,1 % |
| Сиғандар | 893 | 0,1 % |
| Таджиктар | 852 | 0,1 % |
| ҡалған милләттәр | 13 861 | 1,7 % |
| Милләттәрен күрһәтеүселәр, бөтәһе | 1 066 523 | 100,0 % |
| БАРЛЫҠ ХАЛҠЫ | 1 089 900 |
Урыҫтар араһынан 2005 кеше үҙҙәрен төп халыҡ казактар иҫәбенә индергәндәр.
Халыҡ һаны динамикаһы
Халыҡ һанының үҙгәреүе (мең кеше)
Тыуым һәм үлем
| Күрһәткес | 1990 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1000 кешегә, тыуғандар һаны | 11.2 | 6.7 | 7.5 | 7.6 | 8.49 | 8.6 | 8.55 | 8.54 | 8.62 | 8.99 | 9.1 | 9.6 | 10.3 | 10.0 | 11.1 | 11.1 |
| 1000 кешегә, вафат булғандар һаны | 11.9 | 13.4 | 14.7 | 14.8 | 15.3 | 13.7 | 13.59 | 13.75 | 13.27 | 13.08 | 14 | 13.4 | 12.9 | 11.9 | 11.8 | 11.7 |
| 1000 кешегә, тәбиғи артым (кәмеү) | -0.7 | -6.7 | -7.2 | -7.2 | -6.8 | -5.1 | -5.04 | -5.21 | -4.65 | -4.09 | -4.9 | -3.8 | -2.6 | -1.9 | -0.7 | -0.6 |
Райондар буйынса халыҡ һаны
(мең кеше)
| Район | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 |
|---|---|---|---|---|---|
| Ворошилов | — | — | 192,9 | 203,3 | 212,7 |
| Ленин | 103,8 | 90,6 | 79,8 | 81,8 | 78,5 |
| Пролетарий | 122,4 | 132,2 | 129,6 | 132,2 | 122,2 |
| Тимер юл районы | 170,6 | 100,8 | 95,3 | 95,3 | 103,2 |
| Октябрь | 154,7 | 197,8 | 137,6 | 153,6 | 160,6 |
| Совет | — | 146,6 | 148,2 | 166,2 | 170,3 |
| Киров | 98,5 | 94,1 | 81,5 | 69,0 | 66,0 |
| Беренсе май районы | 138,7 | 171,7 | 154,2 | 166,6 | 176,4 |
Иҡтисады
Ҡаланың төп аэропорты «Рәсәй аэропорттары» холдингына инә («Ренова» составында). Хәҙерге ваҡытта төрөк Limak Holding менән ҡаланың яңы «Көнсығыш» аэропорты төҙөлә.
Иҫтәлекле урындар
- Ҡала думаһы бинаһы.
- А. Солженицын Йорто.
- Г. Г. Пустовойтов сауҙа йорто.
- Гәзит урамындағы бәҙрәф.
- Парамонов складтары.
- Сурб Хач сиркәүе.
- Пресвятая Богородица раштыуаһындағы Ростов Кафедраль соборы.
- М. Горький исемендәге Ростов академия драма театры.
- Ростов өлкә тыуған яҡты өйрәнеү музейы.
- Ростов дәүләт циркы.
- С. Н. Мнацаканов килем йорто булған, ХХ быуат башында.
- Ир-ат шәхси реаль училище Ягубьянец С. Я.
- Килем йорто Пивоварова.
- Кистов килем йорто булған.
- Максимова Йорт.
- Врангел Йорт.
- Өйҙә Ҡаралама.
- Степан Акимов килем йорто булған.
- Мыльцын килем йорто булған.
- Квитко килем йорто булған.
- Бострикин килем йорто булған.
- Трунов Йорт.
Театр
Ростов дәүләт музыка театры, рәсәйҙең көньяғындағы иң ҙур музыка театрҙарының береһе. Дондағы Ростов ҡалаһында урынлашҡан.
1931 йылдың ғинуарында ул дәүләт театры статусына эйә була. Был Советтар Союзында музыка сәнғәтендә һиҙелерлек эҙ ҡалдырған иң яҡшы оперетта театры була. 1999 йылдың сентябрендә театр яңы бинаға күсә. Яңы Ростов дәүләт музыка театры Рәсәйҙә ысын мәҙәни феномен була. Ул, үҙенең статусын үҙгәртеп, музыкаль театрҙың тулы хоҡуҡлы вариҫы булараҡ, бөгөн үҙ репертуарында опера, балет, оперетта, мюзикл, рок-опера, музыкаль новеллалар, иҫ киткес симфоник концерттар тота.
Дондағы Ростовтың академия драма йәштәр театры, элекке Ленин комсомолы исемендәге Ростов йәш тамашасылар театры. Ростов дәүләт ҡурсаҡ театры — дондағы Ростовта 1935 йылда нигеҙ һалынған ҡурсаҡ театры.
Фән һәм мәғариф
- Рәсәй Президенты янында халыҡ хужалығы һәм дәүләт хеҙмәт Рәсәй академияһы(РАНХиГС) филиалы.
Мәҙәниәте
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
- Рәсми сайт 2019 йыл 21 октябрь архивланған.
- Ҡала Дондағы Ростов
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Дондағы Ростов, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.