Мегрел Мацӏ

Гьеб мацӀалда кӀалъалезул гӀемерисел руго гӀумру гьабун Самегрелоялда (мегрелазул ракь). КӀалъалезул къалар гӀага-шагарго — 345 азарго чи.

ЦӀаралъул вариантал: мингрел, ивер, эгер. Гуржи мацӀалда хӀалтӀизабулеб цӀар: მეგრული ენა [megruli ena], баср.: odišuri, iveriuli ena.

 

Цогидал картвел мацӀазул Мегрел мацӀалде бищун гӀагараб буго Туркиялда тӀибитӀун бугеб Лаз мацӀ, гьелда цадахъ мегрел мацӀалъ гӀуцӀула «зан» къокъа. Гьел мацӀал ратӀалъараб заман баян гьабизе кӀола лексикостатистикаялда: гьезул 100 аслуяб рагӀи бугеб сияхӀалда данде ккеялъул буго 57 %, жибги глоттохронологиялда рекъон н.щ. VIII гӀасруялде данде кколеб.

Цебе зан мацӀаз кколеб букӀана ЧегӀер ралъдал бакъбаккул рагӀаллъиялъул кинабниги мухъ, амма хадуб гьеб территориялде рачӀана гуржи мацӀалда кӀалъалел, гьез ассимиляция гьабуна бакӀалъул халкъалъе ва байбихьи лъуна гьанжесел гуриязеги аджариязеги.

Мегрел мацӀалъул буго кӀиго цоцаде гӀагараб сверел:

• сенак (одиш, бакъбаккул; senak’iš) — тӀибитӀун буго Мегрелиялъул бакъбаккуда (Риони гӀурул шималияб хӀавуз), марказ — Сенаки;
• зугдидгин самурзакан (бакътӀерхьул; zugidiš-murzaqaniš) — Мегрелиялъул бакътӀерхьуда (марказ— Зугдиди) ва Абхазиялъул Гал мухъалда (тарихияб Самурзакан);

Гьел ратӀарахъула аслияб къагӀидаялъ фонетикияб ва лексикияб рахъалъ; чӀванкъотӀараб гӀурхъи сверелазда гьоркьоб гьечӀо, гьезда гьоркьоб бичӀчӀунгутӀиги гьечӀо.

КӀалъаялъул мегрел мацӀ хӀалтӀизабула Мегрелиялда; гьеб хӀалтӀизабула кӀечӀ-баеъаналдаги ва кӀалъалеб мацӀ хӀисабалдаги. Аслияб адабияталъулаб ва хъвавул мацӀ хӀисабалда хӀалтӀизабула гуржи мацӀ, жиб гӀемерисезда лъалеб.

Мегрелазул хъвай-хъвагӀи кириллицаялде бачине хӀал бихьулеб букӀана 1860-лел соназдаса бахъараб. 1899 соналъ Тулписалда басмаялда бахъана «Мингрел азбука», гьениб хӀалтӀизабун букӀана кириллица: А а, Б б, В в, Г г, Ҕ ҕ, Д д, Е е, Ж ж, Џ џ, З з, Ӡ ӡ, Һ һ, Ꙋ ꙋ, І і, Ӄ ӄ, K k, Ҡ k, Л л, М м, Н н, О о, Ҧ ҧ, П п, Р р, С с, Ꚋ ꚋ, Т т, У у, Х х, Ц ц, Ҵ ҵ, Ч ч, Ꚓ ꚓ, Ш ш, Ѵ ѵ.

Гьанжесеб мегрел хъвай-хъвагӀи буго гуржи алипбаги аслуялъе босун гьабураб : ა ბ გ დ ე ვ ზ თ ი კ ლ მ ნ ო პ ჟ რ ს ტ უ ფ ქ ღ ყ შ ჩ ც ძ წ ჭ ხ ჯ ჰ ჸ ჷ.

Фонетика ва фонология

Фонемияб гӀуцӀиялъе сипатаб буго гӀезегӀан бечедаб консонантизм ва дагьалго рагьарал гьаркьал. Кинабниги буго 29 рагьукъаб фонема, 2 рагьарабгин рагьукъаб, 5 рагьараб ва 1 бащдарагьараб. Унгоял халатал рагьарал ва хӀакъал дифтонгал гьечӀо.

Буго 9 игӀраб. Жиндир гӀуцӀи эргативияб бугеб гуржи мацӀалде данде ккун, Мегрел мацӀалъул синтаксисалда гӀемерисел руго номинативияб гӀуцӀиялъул гӀаламатал.