Metafonía: Fenómenu llingüísticu

El fenómenu dase con puxu n'asturianu na faza central-sur y na contorna del cabu Peñes en vocal cabera -u, inda que nun ye exclusivu d'esta llingua. Ta presente nos conceyos de Gozón, Carreño y Ḷḷena, Ayer, Sobrescobiu, Llaviana, Samartín del Rei Aurelio, Bimenes, Llangréu, Mieres, Morcín y Riosa.

Fenómenu metafónicu ante vocal cabera -u:

- e > i
perru > pirru
primeru > primiru
- o > u
gochu > guchu
raposu > rapusu

Cola vocal tónica a xébrense dos resultaos desemeyaos dependiendo de la faza:

- a > e
platu > pletu
prau > preu
xatu > xetu
- a > o
platu > plotu
prau > prou
xatu > xotu

La metafonía ante -u dáse tamién nos diptongos lo que pudiere ser ñiciu de que'l fenómenu produxérese llueu de diptongar ĕ y ŏ llatines, siendo darréu dello un fenómenu romance dafechu.

- ua > ue: guapu > güepu / guopu
- ue > ui: puertu > puirtu
- ie > ii
castiellu > castiilu > castillu
vieyu > viiyu

Fenómenu metafónicu ante vocal cabera –i :

Diose tamién n'asturianu el fenómenu metafónicu ante -ī cabera, conseñáu nun namás en pallabres aisllaes de la llingua, sinón tamién na toponimia, lo que llevó a Arias a camentar qu'esta metafonía ante –i tuvo abondo más espardío que los exemplos de güei nos pudieren dexar ver. El pieslle prodúzse en un primer o segundu grau ante –i etimolóxica, inda que tamién danse exemplos de metafonía analóxica ente -e etimolóxica.

- ŏ > ō > ū: Piniŏlī (Piñueli, Casu) > Piniōlī (Piñole, Villaviciosa) > Piniūlī (Piñule, Llieres) / Iŏvīs (Sueve/Xueve) > Iōvīs (Xove, Xixón) / cŏmī (cuemi tu) > cōmī (comi tu) > cūmī (cume tu).
- ŭ > ū: fŭgi > fūgi (fuxi tu, non foxi tu)

La nomada segunda metafonía:

En dellos conceyos del centru-sur, onde se conseña ainda'l fenómenu metafonéticu debíu a -u cabera, hay nicios qu'obligaben a almitir la existencia d'una segunda metafonía. Asina:

- guapu > güepu (Llangréu) > güipu (Ayer)
- prau > preu > príu
- esbardu (xral.) > esberdiu (Llangréu) > esbirdiu (Ayer)
- escolanciu (xral.) > esculenciu (Llangréu) > esculinciu (Ayer)
- guañu (xral.) > güeñu (Llangréu) > güiñu (Ayer)

• "Metafonía por -i" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ4. Ed. ALLA 1982.
• "Nuevos datos d'evolución fónica” X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ46. Ed. ALLA 1992.
• "Aspeutos evolutivos del vocalismu nel dominiu ástur" X. Ll. García Árias. Lletres Asturianes nᵘ82. Ed. ALLA 2002.