Тоҥ-Тош (орустап Тондошка) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Турачак аймагында Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.
Јурт | |
Тоҥ-Тош | |
---|---|
орустап Тондошка | |
HGЯO | |
Эл-тергее | Россия |
Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
Муниципал аймак | Турачак |
Јурт јеезе | Тоҥ-Тоштыҥ |
Тӱӱкизи ле географиязы | |
Тӧзӧлгӧн јылы | 1726 |
Бийиги | 363 м |
Климады | орто-континентал |
Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
Эл-јонныҥ тоозы | |
Эл-јонныҥ тоозы | ↗294 кижи (2016) |
Ук-калыктар | орустар 32 %, алтайлар 39 % (2002) |
Окылу тил | алтай, орус |
Тоолорлу идентификаторлор | |
Телефонныҥ коды | +7 38843 |
Почтаныҥ индекси | 649166 |
АТТК-ныҥ коды | 84225870001 |
МТТК-ныҥ коды | 84625470101 |
Номер в ГКГН | 0154539 |
|
Тоҥ-Тош — тоҥгон, тоҥкалан, тошту орустап лед, ледяной, замерзший.
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында, Аба-Јыштыҥ ортозында, Ӧӧнниҥ суузы ла Тоҥ-Тоштыҥ суузы бириккенинде турат. Эбире Ӱч-Сӱӱри, Торот, Уйа, Спырна, Кӧчимер деп туулар курчайт. Јыш агаш, кара тайга, аламыктай састар туштайт. Мӧш, јойгон, кайыҥ, аспак, чиби — јымжак агаштар. Айландыра Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 363 метрге бийик.
Климады орто-континентал. Кышкыда јаан кар јаап, јолдорды кӱрт туй алат, кӱрттиҥ бийиги 2-3 метрге једет. Јайгыда тыҥ изӱлер болбойт, кей чыкту ла серӱӱн. Ортојылдык температура +1,2 °C, чаган айдыҥ ортоайлык температуразы −14,4 °C, ортојылдык јуттыҥ кеми 855 мм. Алтайда айы-кӱни јымжак јер, кышкыда тыҥ соок јок, је кар јаан тӱжет, кӧл чаган айдыҥ ортозы киреде тошло туй бӱркеле берет. Тӱндӱктеҥ салкындар соок кей экелет, кӱрттиҥ бийиги кезик јерде 2-3 метрге једет. Јайгыда база тыҥ изӱлер болбойт, 30-35 °C градустаҥ ӧрӧ кӧдӱрилбейт јаан изӱ айда, кей серӱӱн ле чыкту.
Аба-Јыш (орустап черневая тайга) кара туйук агаштарлу, јерлери аазый сӱреен аҥдык болгон дежет. Ондо јаткан улус улай аҥдайтан болгон. Айу, бӧрӱ, јеекен, какай, тӱлкӱ кӧп болгон. Оок то аҥдар кӧп болгон эмей: койон, агас, албаа, киш, суузар, калазак, сыгырган, тийиҥ, кӧрӱк ле о.ӧ..
Калганчы ӧйдӧ аҥ-куш астап, экология коомойтыганыла, улустыҥ кӧптӧгӧниле колбулу айалга боло берген. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген аҥдар ол- тооргы, маны, ак-кийик, сууныҥ камдузы, олордыҥ тоозы кезем астаган. Оок куштар ол каргаа, саҥыскан, тарал, кӧктийек, кӱӱк, кас, турна, бӧднӧ, чай, кӱртӱк, томыртка. Куштардаҥ: кӱртӱк, чай, сымда, мечиртке, ӱкӱ, тарал.
Јойгон, чиби, аспак агаштар кӧбизинле ӧзӧт. Кыш сӱреен јаан карлу, бийик кӱрттерлӱ, сооктор 25-30 градустаҥ јабыс болбойт. Койу кара агаш ӧзӧт, ортозында јаан састарлу, јойгон, чиби, мӧш, кайыҥ, аспак, карагай ла тал.. Чыкту кей, јылу ыжык јер, јердиҥ кыртыжы јымжак учун ӧлӧҥ чӧп бийик ле койу ӧзӧт, эмеш ачык јадаҥдар ла меестерде јӱзӱн чечектер, јиилектер, јаскыда калба, орляк, кӧжнӧ лӧ кӱскиде кузук, эм ӧлӧҥдӧр лӧ тазылдар быжат. Састу јерде тӧҥӧзӧктӧрдӧ кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин ле камыш ӧзӧр. Кӱӱктаман, саргай, чейне, быркырууш чечек, ак чечек, калаш чечек ле о.ӧ. Јиилектердеҥ јайгыда каракат, тийиҥкат, кызылгат, бороҥот, јыдукара, чычрана, јодро јакшы тӱжӱм берет. «Республика Алтайдыҥ Кызыл бичигиниҥ» ӧзӱмдери ол эм-тазылдар: кызыл тазыл, алтын тазыл.
Аралдарда јӱзӱн-јӱӱр тайа, јыраа, каргана туй ла јайылып ӧзӧт.
Кӧп суулар, састар кейди чыкту, серӱӱн эдет јайгыда.
Јуртта 5 ором: Јараттай, Карагайлу, Школдыҥ, Совхозтыҥ, Агашту.
Тоҥ-Тош јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
Администрациялык тӧс јер Тоҥ-Тош | 0 км |
Аймактыҥ тӧс јери Турачак | 21 км |
Республикан тӧс кала Улалу | 120 км |
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 200 км |
Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4000 км |
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,7 км-деҥ (Майма) | 130 км |
Јурт 1726 јылда тӧзӧлгӧн.
Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 |
329 | ↗330 | ↘321 | ↘315 | ↘306 | ↘291 | ↗294 |
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 287 кижи болгон, олордыҥ 32 % орустар, 39 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон (тубалар, кумандылар).
Окылу тил: орус, алтай.
Туризм. Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Агашла иштер.
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.
This article uses material from the Wikipedia Алтай article Тоҥ-Тош, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ӧскӧзи кӧргӱзилбеген болзо, контентти CC BY-SA 4.0 лицензияла эдинерге јарар. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Алтай (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.