Калбалу

Калба орустап черемша.

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында, Кадын сууныҥ оҥ јарадында, Калбалу деген суу Кадынга киргенинде турат. Кырда, ӧзӧктӧ, суујараттай койу агаштар ла бийик ӧлӧҥ ӧзӧт. Јурттыҥ турган јери Чуйдыҥ трагын экијандай. Айландыра койу арал ла садтар. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 664 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Соок ло узун кыш, кыска ла серӱӱн јай. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ климат јымжак, кыш карлу болот, јер тыҥ тоҥбойт. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду).

Аҥ-куштары

Тайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јеекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан, тооргы. Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк. Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине кирген куштар: ала ылаачын, ӱкӱ, шоҥкор, боро ылаачын. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.

Ӧзӱмдери

Айландыра ӧскӧн агаштардыҥ кӧп нургуны карагай, јойгон агаш. Суујакалай мында чиби, тал, каргана, кайыҥ агаштар ӧзӧт, бийиктей тытла кожо мӧш ӧзӧт. Тайга-тажы јиилектӱ: бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш, калба, кӧжнӧ, кӧп ӧзӧт.

«Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ..

Јери ле јолдоры

Јуртта 13 ором: Дворовый кош ором, Јолдо, Тӱндӱкте, Тӱштӱкте, Кайыҥду, Јалаҥда, Кӧк-јажыл, Крымныҥ, Најылыктыҥ, Амыр-энчӱниҥ, Садту, Јараттай кош ором, Тегеликтӱ.

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Аймактыҥ кӧп јурттары Алтайский миссия келип, тургун алтайларды креске тӱжӱрип, кудайдыҥ православный јаҥына кийдирип, туралар, јолдор тудуп, серкпелер ачып, церковно-приходской школдор ачып, ӱредӱ берип турган ӧйдӧ тӧзӧлгӧн.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 54 кижи болгон, олордыҥ 93 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

• баштамы школ;
• эмчилик;
• магазин;
• турбаза.

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Маала ажын ӧскӱрери. Мал азыраары. Агаш белетеери. Туризм.

Тӱӱкилик

Археологиялык

Ар-бӱткендик

• Чаптыган, байлу туу (46);
• Кара суу (49);
• Бабырган туу(39).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

•  
  Калбалу јурт