Гёпперт-Майер, Мария

США-ныҥ Национал билим академиязыныҥ турчызы (1956).

Мария Гёпперт-Майер
немецтеп Maria Göppert-Mayer
Чыккан ӧйи	кичӱ изӱ айдыҥ 28 кӱни 1906(0006-28-1906)[…]
Чыккан јери	Катовице[d], королевство Пруссия[d], Германская империя[d]
Божогон ӧйи	кочкор айдыҥ 20 кӱни 1972(0002-20-1972)[…] (65 јаш)
Божогон јери	Сан-Диего[d], Калифорния[d], Американыҥ Бириктирилген Штаттары[d]
Ороон	Германия[d]  Американыҥ Бириктирилген Штаттары[d]
Иш-тоштыҥ бӱдӱми	физик, учёный-ядерщик, преподаватель университета, учёный
Адазы	Friedrich Göppert[d]
Эш-нӧкӧри	Майер, Джозеф Эдвард[d]
Балдары	Maria Mayer[d]
Кайралдары ла премиялары	Ӱй улустыҥ магыныҥ национал залы[d] (1996) член Американского физического общества[d] Кеендиктиҥ ле билимниҥ американ академиязыныҥ турчызы[d]
Кол салганы
Медиафайлдар Викискладта

Мария Гёпперт-Майер профессор (педиатр) Фридрих Гёпперттиҥ билезинде јаҥыс бала болгон, энези литература ла тилдердиҥ ӱредӱчизи болгон, Мария Гёпперт. 1910 јылда олордыҥ билези Гёттинген јаар кӧчкӧн, Гёттингенский университетте адазын, педиатрияныҥ профессорын ишке алган . Јаштаҥ ла ала Мария студенттер ле университеттиҥ ӱредӱчилериниҥ ортодо болгон, ондый интеллектуалдар: Энрико Ферми, Вернер Гейзенберг, Поль Дирак ла Вольфганг Паули ле о.ӧ. 1924 јылда ол университетке экзамендер табыштырала (Abitur) кӱскиде ӱредӱге кирген. Макс Борнаныҥ, Джеймс Франктыҥ ла Адольф Виндаустыҥ лекцияларын угуп туратан. 1930 јылда ол Джеймс Франк деп кижиге барган. Удабай ла олор США јаар, Майердиҥ тӧрӧлине кӧчкӧндӧр.

Оныҥ кийнинде бир канча јылга Гёпперт-Майер Джонс Хопкинстиҥ университединде Балтимордо 1931 јылдаҥ ала 1939 јылга јетире акча тӧлӧмир јокко ло иштеген, 1940 јылдаҥ 1946 јылга јетире Колумбияныҥ университединде иштеген. Чикагоныҥ университединде ол база иштеген. Иш-јал тӧлӧп турган јер табар арга јок болгон, бир јанынаҥ, сӱрекей кӱч айалгалар учун (великая депрессия), экинчи јанынаҥ Марияныҥ ӧбӧгӧни мында профессор болуп турган, тӧрӧӧн улуска јарабас болгон. 1940 јылда ӧбӧгӧниле кожо «Статистическая механика» деп бичик чыгарган.

Аргоннский национал лабораторияны 1946 јылда тӧзӧгӧн кийнинеҥ Гёпперт-Майерге теоретический физика деп бӧлӱкте билим ишчи болуп јарым ставкага иштеерге јараткан. Ол ло ӧйдӧ билимчи јаан шиҥжӱ ижин ӧткӱрген: орустап , бу ижиле ол кийнинде Нобельдиҥ физикала сыйыныҥ лауреады боло берген.

Кайда да бу ла ӧйлӧр киреде, (Гёпперт-Майердеҥ чек башка) немец физик Ханс Йенсен ондый ла ок теорияны тургускан (оболочечный модель ядра). 1955 јылда олор экӱ орустап «Элементарная теория оболочечной модели ядра» деп бичик чыгаргандар. 1963 јылда Нобельдиҥ физикада сыйын алган кийнинде Гёпперт-Майер айткан: «Ишти бӱдӱрерге сыйды алганынаҥ» канча катап јилбилӱ болгон" (орустап «Сделать работу было вдвое интереснее, чем получить приз за неё»).

1940 јылдардыҥ учында, 1950 јылдардыҥ бажында ол («расчёты по поглощению излучения») Эдвард Теллерге чотоп берген, водородный бомба эдерде ол чотомолдорло тузалангандар.

Гёпперт-Майер божогон кийнинде Американ физикалык биригӱ оныҥ адыла адалган (јиит билимчи ӱй улустыҥ ижи јаҥы ла башталып турарда беретен) сый јӧптӧгӧн. Кажы ла билим кандидат ӱй кижи сыйдыҥ акчазын алар аргалу, онойдо ок бойыныҥ шиҥжӱ ижи аайынча тӧрт билим учреждениеде лекциялар кычырар аргалу. Чикагский университет база кажы ла јыл сыйды јиит билимчи ӱй кижиге, эмезе инженерге берет. Калифорний университет (Сан-Диегодо) јылдыҥ ла Гёпперт-Майердиҥ адыла адалган симпозиум ӧткӱрет, ондо шиҥжӱчил ӱй улус јуулыжып, эмдиги ӧйдӧ билимниҥ сурактарын шӱӱжет.

•  
  Гёпперт-Майердиҥ кол салганы
•  
  Гёпперт-Майердиҥ адыла адаган кратер
•  
  Мария Гёпперт-Майердиҥ портреди