Бабырган (орустап Подгорное) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Майма аймагында Майманыҥ јурт јеезезине кирет.
Јурт | |
Бабырган | |
---|---|
орустап Подгорное | |
HGЯO | |
Эл-тергее | Россия |
Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
Муниципал аймак | Майма |
Јурт јеезе | Майманыҥ |
Тӱӱкизи ле географиязы | |
Бийиги | 255 м |
Климады | орто-континентал |
Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
Эл-јонныҥ тоозы | |
Эл-јонныҥ тоозы | ↗546 кижи (2016) |
Ук-калыктар | 93% орустар (2002) |
Окылу тил | алтай, орус |
Тоолорлу идентификаторлор | |
Телефонныҥ коды | +7 38841 |
Почтаныҥ индекси | 649100 |
АТТК-ныҥ коды | 84215830004 |
МТТК-ныҥ коды | 84615430106 |
Номер в ГКГН | 0202724 |
|
Бабырган орустап белка-летяга.
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, Алтай кырайла гран кыйуда, Кадынныҥ сол јарадында турат. Телкем јалаҥдарлу, тӧҥдӧрлӱ јерлер, садтар, маала ажын отургызарга јарамыкту кара тобрак јер. Кышкыда кары јеткилинче тӱжӱп, ай-кӱн тыҥ сообой турган учун, мында јулукту агаштар тоҥбой кыштап калат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 255 метрге бийик.
Климады орто-континентал. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ климат јымжак, кыш карлу болот, јер тыҥ тоҥбойт. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду).
Майма аймак Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында јадат, кӧп саба јурттары Кадын сууны јакалай турат, айландыра кырларда ла јалаҥдарында оок аҥдар јӱрет: јоонмойын, агас, кӧрӱк, сарас, койон, кӱрӱк, тийиҥ, јараа, калазак. Јаан аҥдар туштабайт, кижиниҥ јуугынаҥ олор ырада тайгалар јаар јӱре берген, је кезикте кеткин эликтер одор бедиреп келер аргалу. Тӱлкӱ аш салынган кыраларда чычкандап јӱрет. Сууда јӱрер камду, кумдус, суузар кезем астаган. Кезик куштардыҥ тоозы астап, Кызыл бичикке де киргени бар, ол барынтычы куштардаҥ кӧп сабазы: шоҥкор, ала-ылаачын, мечиртке, ӱкӱ. Оок куштар ол каргаа, саҥыскан, тарал, кӧктийек, кӱӱк, кас, турна, бӧднӧ, чай, кӱртӱк, томыртка.
Тайга-тажында тыт, мӧш, чиби. Аралдарда эргиш, беле, аспак, тайа, липа, ыргай, каргана, сӧҥӱскен, јыраа, кайыҥ каа-јаада ӧзӧт. Ак јерлерде кулузын, балузын, кӧгӧзин, јонјолой, кандык, маҥыр, јыланкӧс, јыланјастык, кӧрмосјиилек (орустап барбарис), отӧлӧҥ, јеҥес, кыйгак ӧлӧҥ, маргаа, јыду маргаа, кара чалкан (орустап крапива), буланат, чийне, кӧктаман, саргай, торко чечек (орустап ирис), алаҥуш, комургай (орустап борщевик), кӱнкаајы, таҥдалай, кӱзӱҥи чечек, калаш чечек, мӧт чечек, алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек, кылбыш (орустап бадан), чай чечек (орустап герань луговая), быркырууш чечек, кӱмели, кой маҥыр (орустап лук порей), ийт маҥыр, калба, батун, кӧжнӧ-шарапшын. Јиилектер: кой јиилек, уйкӧс, бороҥот, тийиҥкат, казылган, јыдукара, тайабаш (орустап жимолость.
Јуртта 8 ором: Јараттай, Јаҥы, Јажыл, Кыйуда, Амырдыҥ, Тӧс, Јараттай, Школдыҥ.
Бабырган јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
Аймактыҥ тӧс јери Майма | 53 км |
Республикан тӧс кала Улалу | 57 км |
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 150 км |
Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3900 км |
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 433 км-деҥ | 10 км |
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 459 км-деҥ | 24 км |
Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Јебреннеҥ ала мында маймандар јуртаган, олор јайлап, кыштап, одорлу јерге кӧчӱп, мал-аш азырап, аҥдап-куштап, балыктап јаткан. Орус миссия православный кудай јаҥына алтайларды кийдирип, јаҥы јерлерге јурттар, серикпелер, школдор, јолдор туткан.
Архимандрит Макарий бичиген:
«Климат почти малороссийский; рыба в преизбыточестве; земля для хлебопашества и скотоводства способнейшая; дров в лесу множество; пчеловодство цветущее. Майма от Бийска верст 80» (27 ноября 1831 года) /Письма, 1905, с.244/. А через три года в одном из писем он подчеркивает «Миссия имеет стан свой, можно сказать у врат Алтая, в селении, которое по устью реки Маймы, впадающей здесь в Катунь, называется Усть-Майминским» (8 ноября 1834 года) (1) Развитие, рост и соединение села Майма и деревни Чергачак, (представлено Кузнецовым Радием, выпускником школы №1).
Эл-јонныҥ тоозы | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 |
531 | ↗540 | ↘472 | ↗473 | ↗494 | ↗517 | ↗523 | ↘516 | ↗546 |
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 458 кижи болгон, олордыҥ 93 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.
Таҥынаҥ ээлемдер. Маала отургызары, јерле, садта иштер. Туризм.
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.
This article uses material from the Wikipedia Алтай article Бабырган, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ӧскӧзи кӧргӱзилбеген болзо, контентти CC BY-SA 4.0 лицензияла эдинерге јарар. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Алтай (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.