Бел-Ажу (орустап Беляши) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кош-Агаш аймагында Бел-Ажуныҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.
Јурт | |
Бел-Ажу | |
---|---|
орустап Беляши | |
| |
HGЯO | |
Эл-тергее | Россия |
Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
Муниципал аймак | Кош-Агаш |
Јурт јеезе | Бел-Ажуныҥ |
Тӱӱкизи ле географиязы | |
Бийиги | 1637 м |
Климады | кезем-континентал |
Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
Эл-јонныҥ тоозы | |
Эл-јонныҥ тоозы | ↘1292 кижи (2016) |
Ук-калыктар | казактар 70 %ла о.ӧ. |
Окылу тил | алтай, орус |
Тоолорлу идентификаторлор | |
Телефонныҥ коды | +7 38845 |
Почтаныҥ индекси | 649772 |
АТТК-ныҥ коды | 84210810001 |
МТТК-ныҥ коды | 84610410101 |
Номер в ГКГН | 0154519 |
| |
Медиафайлдар Викискладта |
Бел-Ажу орустап место слияния рек, скрещивание дорог, перекресток.
Бел, арка орустап сын.
Арт, ажу, боочы орустап перевал.
Бел орустап спина, хребет.
Ажу орустап перевал.
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнчыгыш келтейинде Эре-Чуйдыҥ јурттарыныҥ бирӱзи. Бел-Ажуны айландыра Сайлугемниҥ, Ак-Туруныҥ, Кӧкӧрӱниҥ сындары, тайгалары, мӧҥкӱлердеҥ тӱшкен суулары: Аркыт, Јылаҥаш, Карагем, Кӧксу. Чуйдыҥ элбек чӧлинде кӧп тоолу кӧлдор бар. Састалган да јерлер кӧп, јердиҥ кыртыжы кышкыда тыҥыда тоҥот. Бийик сын-тайгаларда тоштоҥ кайылып бӱткен кӧлдор база кӧп. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ ӧрӧлӧгӧн сайын тайга ташта тепсеҥдер, таскылдар (плато) кӧптӧйт. Тайгаларда јолдор до кату. Чуйдыҥ чӧлин тӱндӱктеҥ тӱштӱк-кӱнчыгыш јаар федерал учурлу трак Калка јерине јетире барып јат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1637 метрге бийик.
Климады кезем-континентал. Јакалай Тӱндӱктиҥ де Ыраак Кӱнчыгыштыҥ јерлерине тӱҥейлелген. Алтайда эҥ ле соок јер. Кыш јети ай турат. Јердиҥ кыртыжыныҥ алдында мӧҥкӱлик тош јадат. Бир коноктыҥ туркунына кейдиҥ температуразы кеенейте солунып турар аргалу. Тӱштӱк-кӱнчыгышта јут-чык сӱреен ас тӱжет, јер-тобрак ла кей какшак, анчада кургак јер Чуйдыҥ чӧли ле Ӱкек. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −6,7 °С, эҥ ле изӱзи −31, эҥ ле соогы −62 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы — −4 °С, ортојылдык јут-чыктыҥ кеми 110 мм, салкынныҥ ортојылдык кеми 1,8 м/с, 15 м/с тӱрген салкынду кӱндер 10,8.
Тайга сындары аҥдык, Сайлугемниҥ , Актуруныҥ тайгалары. Алтайдыҥ заповедниктеринде ирбис, кочкор, аргали, архар, тооргы, тӱндӱктиҥ аҥы ла о.ӧ. Бу аҥдар ончозы Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген. Айу, марал, бӧрӱ, элик, тӱлкӱ, јеекен, борсык, јоонмойын, суузар, албаа, сарас, кӧрӱк текши таркаган Ӧзӧк ичинде Чуйдыҥ чӧлинде оок аҥдардаҥ тарбаган, ӧркӧ, чычкан, сыгырган бар. Кӧп тоолу кӧлдоргӧ кеткин куштар уйа базат: турна, кас, ӧртӧк, суугуш, куу о.ӧ. јӱзӱн-јӱӱр тоозы ас куштар база «Кызыл бичикте» . Куштардаҥ «Кызыл бичикте»: тас, боро ылаачын, шоҥкор, јоло, турна. Чӧлдӧ јӱрер тегин куштардаҥ каргаа, саҥыскан, кускун, кӱӱле, талеҥко, јелечи, јалбагай, кӧктӧш, кызылтӧш лӧ о.ӧ..
Аймакта ӧзӱмдер беш кӱрее (пояс) сайын ӧзӧт. Талайдыҥ кеминеҥ бийиктеген сайын чӧлдиҥ ӧлӧҥдӧри, агашту пояс, корумдар алды (подгольцовый), гольцовый, нивальный. Чӧлдӧ кулузын, лишайник, тайалар, кезик ле јерде кыскачак тал, кыйгак ӧлӧҥ лӧ тегенектӱ тайалар, јыду марга, кӧлдӧр јакалай тростник, каргана, чычрана, василиск, володушка.
Койу агашту аркалар јокко јуук, кезик ле јерде тыт агаш аламык (парковый тип) ӧзӧт. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 2000-3200 метр киреде тундраныҥ ӧзӱмдери: тайалар, јыралар, тӱндӱк кыскачак кайыҥ, бийиктеген сайын ӧзӱмдердиҥ эндемиктери (база кайда да ӧспӧй турган ӧзӱмдер)кӧптӧйт. Таш ортозында Кызыл бичикке кирген алтын тазыл (тӧртјалбракту ла соок родиолы) јайа ӧзӧт.
Јуртта 9 ором: Бел-Ажуныҥ, Берсимбаевтиҥ, Олјондо, Коткеновтыҥ, Мейрмановтыҥ, Јииттердиҥ, Јараттай, Наурызбайдыҥ, Тӧс.
Бел-Ажу јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
Аймактыҥ тӧс јери Кош-Агаш | 140 км |
Республикан тӧс кала Улалу | 600 км |
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 680 км |
Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4400 км |
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 892 км-деҥ (Кош-Агаш) | 140 км |
Јурт 1922 јылда тӧзӧлгӧн.
Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 |
1379 | ↗1384 | ↘1363 | ↘1349 | ↘1339 | ↘1310 | ↘1292 |
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 1305 кижи болгон, олордыҥ 70 % казактар, телеҥиттер, орустар, алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон .
2007 јылда Бел-Ажуда «Тюни» сууда кӱчи 630 кВт кире кичӱ-гидроэлектростанция тудулган.
Мал: јылкы, соок тумчукту, оок мал-азыраары, крестьян-фермер ээлемдер, таҥынаҥ ээлемдер. Туризм.
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.
Бел-Ажуныҥ јурт јеезезин айландыра озогы тӱӱкилик јерлер кӧп.
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.
This article uses material from the Wikipedia Алтай article Бел-Ажу, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ӧскӧзи кӧргӱзилбеген болзо, контентти CC BY-SA 4.0 лицензияла эдинерге јарар. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Алтай (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.