Sözeylem, aynı zamanda bir eylem teşkil eden sözler için kullanılan dil felsefesi ve dilbilim terimi.
Konuşucunun yalnızca bilgi sunmayıp aynı zamanda bir eylem gerçekleştirdiği söylemlerdir. Örneğin, "Kimchi istiyorum; rica etsem onu bana uzatır mısınız?" ifadesi, konuşmacının kimchiyi elde etme arzusunu ifade etmesinin yanı sıra birisinin kimchiyi kendisine uzatması için bir talep sunması nedeniyle bir sözeylem olarak kabul edilir.
Doğal dillerde dolaylı edimler, olaysız ve düz edimlere göre sayısal açıdan daha fazladır; dolaylı edimler alıcının vereceği yanıt veya tepkiyi açıkça ifade etmez fakat alıcı kastedileni anlar. Bu edimlerin gerçekleştirilmesi ve bir tepki ile sonuçlanması çoğunlukla gönderen-alıcı arasındaki görev ve kişilik farklılıkları ve toplumsal statü gibi etmenlere bağlıdır.
Dorothea Franck, Söz-Eylem Kuramı'nın, "sorunun yorumuyla ilgilenmediğini; sözeylemlerin belirlenmesini, göndericinin niyeti üzerine kurduğunu" söylemiştir.
Kent Bach'a göre "neredeyse her sözeylem, konuşucunun amacının farklı yönleriyle ayırt edilen birkaç eylemin aynı anda gerçekleştirilmesidir: bir şey söyleme eylemi, kişinin bunu söyleyerek ne yaptığı (talep etme veya söz verme gibi) ve kitleyi nasıl etkilemeye çalıştığı".
Sözeylem teriminin çağdaş kullanımı, J. L. Austin'in edimsel ifadeleri geliştirmesine ve düzsöz, edimsöz ve etkisöz kavramlarına dayanır. Austin'in, How to Do Things with Words adlı eserinde öne sürdüğü ve "Söz-Eylem Kuramı" adını veriği, dilin işlevine dair olan bu teori, öğrencisi John Searle tarafından uygunluk koşuluna göre sınıflandırılarak geliştirilmiştir.
Sözeylemler, söylendikten veya iletildikten sonra işlevlerini yerine getirirler. Bunlar genellikle özür dileme, söz verme, emir verme, cevap verme, rica etme, şikayet etme, uyarma, davet etme, reddetme ve tebrik etme gibi eylemleri içerir.
Austin'e göre insan, konuşurken üç eylem sergiler:
Searle'ün uygunluk koşulu, sözeylemlerin yeterli ölçüde bütünlenmesi ve edimsel bağlamı için geçerli olan koşullardır. Searle sözeylemleri 5 ayrı başlıkla sınıflandırmıştır:
Dilbilim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Sözeylem, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.