Pîr Sultan Abdal (Banazlı Âşık Pîr Sultan), 16.
yüzyıl">16. yüzyılda Anadolu'da yaşadığı varsayılan Alevi-Bektaşi Türk/Türkmen âşık, sözlü Türkçe ve âşık halk edebiyatının, Alevi inancının en önemli temsilcilerinden Yedi Ulu Ozan'dan biri, zakir ve dede.
| Pîr Sultan Abdal | |
|---|---|
 Pîr Sultan Abdal'ın yaşadığı Banaz köyündeki Pîr Sultan heykeli | |
| Doğum | Haydar 16. yüzyıl Sivas |
| Ölüm | 1547-1590 arası Sivas, Osmanlı İmparatorluğu |
| Takma ad | Pîr Sultan |
| Meslek | Şair, mutasavvıf |
| İkamet | Anadolu |
| Dönem | Halk Edebiyatı |
| Tür | Tasavvuf |
Yazılı kaynaklarda Pîr Sultan Abdal'ın gerçekliği veya hayatı üzerine doğrudan bir kayıt bulunmamaktadır. Hayatına dair bilgilerin dört kaynağı vardır: kendisine atfedilen deyişler ve nefesler, kendisi hakkındaki başkalarınca söylenen deyiş ve nefesler, sözlü menkıbeler ve döneme ait ve anlatışlara parallellik arz eden Osmanlı Devleti'ne ait emir ve yazışmalar.
Sheridan'a göre Pîr Sultan Abdal, "birincil sözlü kültür" çağında yaratılmış bir sözlü kültür tiplemesidir. Tarihî gerçek bir kişi olmaktan ziyade edebî bir kahramandır.
Buna karşın Pîr Sultan Abdal, tarihsel bir kişilik olarak da ele alınmaktadır. Fakat bu çalışmalarda, Pîr Sultan Abdal mahlasının farklı dönemlerde yaşamış birden çok aşıkça kullanıldığı not edilir ve her bir aşık kendi dönemine izole edilerek değerlendirilmeye çalışılır.
Pîr Sultan ya da Pîr Sultan Abdal mahlasını kullanmış altı âşık olduğu düşünülmektedir: III. Murat döneminde Sivas valisi olan Deli Hızır Paşa tarafından idam ettirilen Banazlı Âşık Pîr Sultan, Merzifon ve Çorum yöresinden Pîr Sultan’ım Haydar, Artova'nın Daduk köyünden Abdal Pîr Sultan, aruz vezni ile yazılmış deyişlerin sahibi Pîr Sultan Abdal, Banazlı Pîr Sultan’dan sonra yaşayıp onun asılmasına dair deyişler söyleyen Pîr Sultan Abdal ve asıl adının Halil İbrahim olduğunu belirten Pîr Sultan Abdal'dır. Kaya-Çetin`e göre bu mahlası kullanan âşık sayısı ondur; Bezirci`ye göre ise sekizdir.
Pîr Sultan'ın 16. yüzyıl başında Sivas'ın Yıldızeli ilçesine bağlı Banaz köyünde doğduğu varsayılmaktadır. Pîr Sultan'ın soyunun ise kendisine atfedilen "Benim aslım Horasan'dan Hoy'dandı.," deyişine dayandırılarak İran'ın Batı Azerbaycan eyaletindeki Hoy kenti bölgesinden geldiği düşünülmektedir.
I. Süleyman ile İran Şahı I. Tâhmasb zamanında yaşadı. İran şahının tahriki ile Osmanlı Devleti aleyhine olan isyana katıldığı ve İran lehine casusluk yaptığı gerekçesi ile Hızır Paşa tarafından Sivas'ta asıldı. İdam edilerek ölen Pîr Sultan Abdal'ın ölümünün, 1547-1551 ya da 1587-1590 yılları arasındaki bir tarih olduğu sanılmaktadır. Ayrıca Pîr Sultan Abdal şiirlerinde Allah, İslam peygamberi Muhammed, Ali, On İki İmam ve Ehl-i Beyt sevgisini sıkça işlemiştir. Ayrıca sosyal konulara da yer vermiş ve bunları birer sosyal uyarı niteliğinde işlemiştir. Çoğu şiirini nefes tarzında yazmıştır. Alevi bir şair olduğundan Hak-Muhammed-Ali motifini kullanmıştır. Alevi geleneklerine bağlı bir dergâh ortamında yetişmiştir. Alevi ekolü tekke eğitiminin etkisiyle insanlar arasında bu yola çağıran bir şahıs olmuştur. Medrese öğrenimini Erdebil'de görmesine rağmen, diğer bazı halk şairlerinin tersine, Divan edebiyatından hiç etkilenmemiştir.
Pîr Sultan Abdal, Aleviler arasında Yedi Ulular olarak bilinen Yedi Ulu Ozan'dan birisidir. Genellikle Osmanlı bürokrasisine karşı tutumuyla bilinir. Deyişlerinde eski Türk kültürünü ve Alevi inancını yansıtır. Ölümünün ve deyişlerinin etkisiyle kolektif bir bilinç oluşmuş, onun adına birçok şiir, söz, anı oluşturulmuştur. Anadolu halk kültürünün yaşayan bir ögesi olarak görülmüştür.
''İmam Cafer mezhebine uyarız'', ''Kâbe'nin yapısı, bina yapısı / İman etse asilerin hepisi / Beş vakit okunur Ayetü'l-Kürsi'', ''Kur'an'ın kilidi İhlas-ı şerif'', ''Şeriat göğe çekildi / Âlem zulm ile yıkıldı.'' gibi mısralarından inancına dair görüşleri anlaşılmaktadır.
"Çeke sancağı götüre / Şah İstanbul'a otura / Frenk'ten yessir getire / Horasan'da sala bir gün" beytiyle Safevî şahı taraftarı olduğunu dile getirmiştir. "Kangı kitapta var ol Ömer Osman / Kur'an'da okunan Ali değil mi?" mısralarıyla Ömer ve Osman'ın kitapta yeri olmadığını ifade etmiştir.
Sivas'ın Hafik ilçesinin Sofular köyünde yaşayan Pîr Sultan'ın adını duyup ondan feyzalan, daha sonra Sivas valisi olan Hızır Paşa tarafından idam edilmiştir. "Çeke sancağı götüre / Şah İstanbul’a otura" mısralarıyla Safevî Devleti taraftarlığı yapması ve bu yöndeki çabalarının idam edilmesine sebep olması muhtemeldir.
Pîr Sultan hakkında yayınlanan en eski yazı, Mehmet Fuad Köprülü'nün 1928'de Hayat Mecmuası isimli bir dergide Osmanlı alfabesi ile yayımlanan kısa makalesidir. Ertesi yıl ise Köprülü'nün öğrencisi Sadettin Nühzet Ergun, yeni Türk alfabesi ile ilk kapsamlı Pîr Sultan çalışmasını yayımlar.
Ayrıca, opera sanatçısı ve halk müziği araştırmacısı ve icracısı Ruhi Su, Pîr Sultan'ın eserlerinden bazılarını bir albümde toplayarak yorumlamıştır.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Pîr Sultan Abdal, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
