Afganistan Başbakanı: Afganistan İslam Emirliği'nin hükûmet başkanı

Afganistan Başbakanı Peştuca: د افغانستان د افغانستان د اسلامي امارت لومړی وزیر Də Afġānistān Islāmī Imārat lomři ozīr Darice: رئیس الوزرای امارت اسلامی افغانستان Raʾīs al-ozrāi Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān
Afganistan Arması
Görevdeki Muhammed Hasan Ahund 7 Eylül 2021 tarihinden beri
Afganistan Hükûmeti
Tür	Hükûmet başkanı
Üyelik	Kabine
Rapor verilen	Liderlik
Resmî ikamet	Kâbil
Atayan	Kral (1927-1973) Cumhurbaşkanı (1978-1996) Yüce Lider (1996-2001; 2021-günümüz)
Görev süresi	Sabit bir görev süresi yok
Oluşum	25 Ekim 1927 (96 yıl önce) (1927-10-25) (Afganistan Krallığı) 1 Mayıs 1978 (46 yıl önce) (1978-05-01) (Afganistan Demokratik Cumhuriyeti) 7 Eylül 2021 (2 yıl önce) (2021-09-07) (Afganistan İslam Emirliği)
İlk sahibi	Şir Ahmed
Kaldırılma	17 Temmuz 1973 (50 yıl önce) (1973-07-17) (Afganistan Krallığı) 13 Kasım 2001 (22 yıl önce) (2001-11-13) (Afganistan İslam Cumhuriyeti)
Maaş	Aylık 198.250 Afgani
Websitesi	Başbakan Özel Kalem Müdürlüğü

Bu makam 1927 yılında Afganistan kralı tarafından atanan bir memur olarak oluşturulmuştur. Afganistan Krallığı'nın 1973'te sona ermesine kadar çoğunlukla danışman olarak görev yapmıştır. 1980'li yıllar boyunca bu pozisyon hükûmet başkanlığı olmuştur. Taliban rejimini deviren ABD istilasının ardından bu görev kaldırılmış ve 2004'ten 2021'e kadar süren bir başkanlık hükûmeti kurulmuştur. ABD'nin çekilmesinden ve Taliban yönetiminin yeniden kurulmasından sonra bu makam yeniden canlandırıldı.

Başbakan ve hükûmet, yüce liderin talimatına tabidir. 7 Eylül 2021'de Afganistan'ın fiili kontrolünü elinde bulunduran Taliban yetkilileri, İslam alimi Hasan Ahund'u kısa süre önce yeniden kurulan Afganistan İslam Emirliği'nin yeni geçici hükûmetinde başbakan vekili olarak ilan etti.

Krallık

Bakanlar Kurulunun başkanı başbakan değil, kraldı. Sadece onun yokluğunda başbakan, kralın vekiliydi.

1963 yılına kadar Kral Muhammed Zahir Şah, akrabalarını başbakan olarak atadı. Kral Zahir Şah da başbakanı görevden alma veya devretme yetkisine sahipti. 1963'ten itibaren bu, Afgan hükûmetinin başkanının başbakan olduğu ve hükûmetin bakanlarından oluştuğu ifade edilerek değiştirildi. Kral Zahir Şah ilk kez hükûmette önemli bir rol oynamadı ve onu seçilmiş bir otoriteye bıraktı. Ancak görev süreleri boyunca başka bir meslekle uğraşamayacakları da belirtilmiştir.

1964 Anayasası ayrıca başbakana kralın ölümü durumunda Seçim Kurulunu çağırma yetkisi verdi. Başbakan, Volesi Jirga'ya yalnızca hükûmetin genel politikası hakkında ve bireysel olarak öngörülen görevleri için yanıt verdi.

Demokratik Cumhuriyet

Nisan 1978'de Muhammed Davud Han, Sevr Devrimi'ni başlatan bir darbe sırasında öldürüldü. Afganistan Demokratik Halk Partisi (ADHP) o yıl başbakanlık makamını yeniden canlandırdı ve 1980'ler boyunca makam yerinde kaldı.

Cumhurbaşkanı, başbakanın atanmasından sorumluydu ve başbakan da Bakanlar Kurulunu atardı. Kurulun belirtilen amacı, iç ve dış politikaları oluşturmak ve uygulamak, ekonomik kalkınma planlarını ve devlet bütçelerini oluşturmak ve kamu düzenini sağlamaktı.

1987 Anayasası'na göre, hükûmeti kurmak için cumhurbaşkanının başbakanı ataması gerekiyordu. Başbakanın hükûmeti feshetme yetkisi vardı. Demokratik Cumhuriyet döneminde birkaç Afganistan cumhurbaşkanı da başbakan olarak görev yaptı. Sovyetlerin Afganistan'ı istilasıyla, başbakan artık hükûmetten sorumlu değildi. ADHP'nin genel sekreteri veya HAD'ın direktörü daha fazla yetkiye sahipti.

Ayrıca, 1990 Anayasası, önceki belgelerde belirtilmeyen bir şekilde, yalnızca Afgan doğumlu vatandaşların görevde bulunmaya uygun olduğunu belirledi.

İslam Devleti

Muhammed Necibullah'ın hükûmetinin çöküşünden sonra bir geçiş devleti kuruldu. Böylece başbakanlık makamı bir kez daha Afganistan tarihinde önemli bir rol oynadı.

Bu dönemde cumhurbaşkanı ve başbakan arasında sürekli bir sürtüşme vardı. Devlet çökmüştü ve 1992'den 1996'ya kadar etkin bir merkezi hükûmet yoktu. Böylece, pozisyon fiili olarak törensel haline geldi ve hükûmetten geriye kalanlarda çok az güç kaldı.

İslam Emirliği

Afganistan İslam Emirliği'nin Taliban güçleri 1996'da kontrolü ele geçirdiğinde unvan kaldırıldı. Taliban'ın lider yardımcısı, yönetimi boyunca genellikle başbakan olarak biliniyordu. Muhammed Rabbani'nin 2001'de ölmesiyle, Taliban ofisi canlandırmama kararı aldı.

2001'de Taliban yönetiminin sonuna kadar isyan halinde kalan Taliban'ın devirdiği hükûmetin Eylül 1997'ye kadar hükûmette bir başbakanı vardı, ancak pozisyon kaldırıldı.

7 Eylül 2021'de Taliban başbakanlık pozisyonunu geri getirdi.

(İtalik olarak yazılan tarihler görevin fiilen devam ettiğini göstermektedir)

İsim		Fotoğraf	Doğum-Ölüm	Görev başlangıcı	Görev sonu	Görevde geçirilen süre	Siyasi parti
Afganistan Krallığı (1926-1973)
	Şir Ahmed		y. 1885–?	25 Ekim 1927	Ocak 1929	1 yıl, 68 gün	Bağımsız
				Başbakan. Görevden alındı.
	Şir Giyan		1929'da öldü	Ocak 1929	1 Kasım 1929	304 gün	Bağımsız
				Başbakan. Görevden alındı.
	Muhammed Haşim Han		1884-1953	1 Kasım 1929	9 Mayıs 1946	16 yıl, 189 gün	Bağımsız
				Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi.
	Emanet Levana		Bilinmiyor	y. 1944	y. 1946	y. 2 yıl	Bilinmiyor
				Kral Salemay yönetiminde başbakan. 1944-47 aşiret ayaklanmaları sırasında Doğu ilinde.
	Şah Mahmud Han		1890-1959	9 Mayıs 1946	7 Eylül 1953	7 yıl, 121 gün	Bağımsız
				Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi.
	Muhammed Davud Han		1909-1978	7 Eylül 1953	10 Mart 1963	9 yıl, 184 gün	Bağımsız
				Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi.
	Muhammed Yusuf		1917-1998	10 Mart 1963	2 Kasım 1965	2 yıl, 237 gün	Bağımsız
				Başbakan.
	Muhammed Haşim Maivandval		1919-1973	2 Kasım 1965	11 Ekim 1967	1 yıl, 343 gün	Bağımsız (1966'ya kadar)
							İlerici Demokrat Parti
				Başbakan.
	Abdullah Yekta		1914-2003	11 Ekim 1967	1 Kasım 1967	21 gün	Bağımsız
				Vekaleten başbakan.
	Muhammad Nur Ahmed Etemadi		1921-1979	1 Kasım 1967	9 Haziran 1971	3 yıl, 220 gün	Bağımsız
				Başbakan.
	Abdul Zahir		1910-1982	9 Haziran 1971	12 Kasım 1972	1 yıl, 156 gün	Bağımsız
				Başbakan.
	Muhammed Musa Şefik		1932-1979	12 Kasım 1972	17 Temmuz 1973	247 gün	Bağımsız
				Başbakan. 1973 Darbesi ile devrildi.
Makam kaldırıldı (17 Temmuz 1973-27 Nisan 1978)
Afganistan Demokratik Cumhuriyeti (1978-1992)
	Nur Muhammad Tereki		1917-1979	1 Mayıs 1978	27 Mart 1979	330 gün	Demokratik Halk Partisi (Halk hizbi)
				Bakanlar Kurulu başkanı.
	Hafızullah Emin		1929-1979	27 Mart 1979	27 Aralık 1979	275 gün	Demokratik Halk Partisi (Halk hizbi)
				Bakanlar Kurulu başkanı. Sovyet özel kuvvetleri tarafından Fırtına-333 Operasyonu sırasında öldürüldü.
	Babrak Karmal		1929-1996	27 Aralık 1979	11 Haziran 1981	1 yıl, 166 gün	Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi)
				Bakanlar Kurulu başkanı.
	Sultan Ali Keştmand		1935-	11 Haziran 1981	26 Mayıs 1988	6 yıl, 350 gün	Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi)
				Bakanlar Kurulu başkanı. İlk dönemi.
	Muhammed Hasan Şark		1925-	26 Mayıs 1988	21 Şubat 1989	271 gün	Bağımsız
				Bakanlar Kurulu başkanı. Ulusal Uzlaşma sürecinin bir parçası olarak atandı.
	Sultan Ali Keştmand		1935-	21 Şubat 1989	8 Mayıs 1990	1 yıl, 76 gün	Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi)
				Bakanlar Kurulu başkanı. İkinci dönemi.
	Fazıl Hak Halikyar		1934-2004	8 Mayıs 1990	15 Nisan 1992	1 yıl, 343 gün	Demokratik Halk Partisi (Perçem hizbi). (Haziran 1990'a kadar)
							Vatan Partisi
				Bakanlar Kurulu başkanı. İstifa etti.
Afganistan İslam Devleti (1992-2002)
	Abdüssabur Ferid Kohistani		1952-2007	6 Temmuz 1992	15 Ağustos 1992	40 gün	Hizb-i İslami Gulbeddin
				Başbakan.
Boş (15 Ağustos 1992-17 Haziran 1993)
	Gulbeddin Hikmetyar		1947-	17 Haziran 1993	28 Haziran 1994	1 yıl, 11 gün	Hizb-i İslami Gulbeddin
				Başbakan. Birinci dönemi.
	Arsala Rahmani Daulat		1937-2012	28 Haziran 1994	1995	0-1 years	İttihad-i Islami
				Vekaleten başbakan.
	Ahmed Şah Ahmedzai		1944-2021	1995	26 Haziran 1996	0-1 years	İttihad-i Islami
				Vekaleten başbakan.
	Gulbeddin Hikmetyar		1947-	26 Haziran 1996	11 Ağustos 1997	1 yıl, 46 gün	Hizb-i İslami Gulbeddin
				Başbakan. İkinci dönemi. 27 Eylül 1996'da Kabil'in Düşüşü sırasında indirildi. 1996-2001 İç Savaşı sırasında isyancı tarafta başbakanlık iddiasında bulunmaya devam etti. Afgan topraklarının sadece %10'unu kontrol etmesine rağmen İslam Devleti uluslararası alanda tanınan hükûmet olarak kaldı.
	Abdurrahim Gafurzai		1947-1997	11 Ağustos 1997	21 Ağustos 1997	10 gün	Bağımsız
				Başbakan. 1996-2001 İç Savaşı sırasında isyancı tarafta başbakanlık iddiasında bulundu. Bir uçak kazasında öldürüldü.
Afganistan İslam Emirliği (1996-2001)
	Molla Muhammed Rabbani		1955-2001	27 Eylül 1996	13 Nisan 2001	4 yıl, 198 gün	Taliban
				Yüksek Konsey başkan yardımcısı. Başbakan. Taliban lider yardımcısı. Görevdeyken öldü. 1996 ve 2001 yılları arasında İslam Emirliği, Afgan topraklarının yaklaşık %90'ını kontrol etmesine rağmen hiçbir zaman yaygın bir uluslararası tanınırlık elde edemedi.
	Mevlevi Abdul Kabir		1958-	16 Nisan 2001	13 Kasım 2001	211 gün	Taliban
				Yüksek Kurul Başkan Vekili. Vekaleten Başbakan. Kabil'in Düşüşü sırasında görevden alındı.
Makam kaldırıldı (13 Kasım 2001-7 Eylül 2021)
Afganistan İslam Emirliği (2021-günümüz)
	Molla Hasan Ahund		1945 1958 arası-	7 Eylül 2021	Görevde	2 yıl, 237 gün	Taliban
				Vekaleten başbakan. İslam Emirliği, tüm Afgan topraklarını kontrol etmesine rağmen şu anda uluslararası alanda tanınmamaktadır. Hasan Ahund 17 Mayıs - 17 Temmuz 2023 tarihleri arasında Kandahar'da bir hastalık nedeniyle tedavi gördü ve bu süre zarfında başbakanlık görevini yardımcısı Abdul Kabir yürüttü.
	Mevlevi Abdul Kabir		1958-	17 Mayıs 2023	17 Temmuz 2023	61 gün	Taliban
				Hasan Ahund bir hastalıktan iyileşirken "geçici" olarak başbakan vekili oldu.

• Afganistan cumhurbaşkanı
• Afganistan devlet başkanlarının listesi
• Afganistan İslam Emirliği lideri
• İcra Kurulu Başkanı (Afganistan)