5 Eylül 2021'de Gine Başkanı Alpha Condé, başkent Konakri'deki silahlı çatışmalardan sonraki darbede ülkenin silahlı kuvvetlerince esir alındı.
Özel kuvvetler komutanı Mamady Doumbouya, anayasanın ve hükûmetin dağıtıldığını devlet televizyonundaki bir yayında ilan etti.
| 2021 Gine Askeri Darbesi | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||
| Darbeden bir gün sonra Konakri'nin Kaloum mahallesinde bir askeri konvoy | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Gine'nin yıllarca süren otoriter yönetimlerinden sonra gelen Condé, ülkenin ilk demokratik yollardan seçilmiş başkanıydı. Onun iktidarında Gine, zengin doğal kaynaklarını ekonomisini düzeltmek için kullandı, ama ülke nüfusunun çoğunluğu bunun etkilerini hissetmedi. 2020'de, Condé anayasayı referandum yoluyla değiştirerek üçüncü bir dönem daha yönetebilmeyi garantiledi. Bu, 2019-2020 Gine protestolarının ortasında gelen tartışmalı bir karardı. İkinci döneminin son ve üçüncü döneminin ilk yılında Condé, protestoların ve muhalefet adaylarının üzerine gitti. Bazıları hapiste öldüler. Bu süreçte hükûmet, temel ihtiyaçların fiyatını kontrol altında tutmakta zorlandı. Ağustos 2021'de Gine, bütçesini dengelemek amacıyla vergi artırımına gitti, polis ve ordu harcamalarını kıstı ve Başkanlık kurumu ile meclisin bütçelerine zam yaptı.
Darbe, 5 Eylül sabahı, Gine Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri Sekhoutoureah Başkanlık Sarayı'nın etrafını çevirip hükûmet mahallesini kordona aldığı zaman başladı. Hükûmet güçleriyle girilen silahlı çatışmadan sonra Doumbouya'nın idaresinde görünen isyancılar Condé'yi rehin aldı, hükûmet ve kurumlarının feshini ilan etti, anayasayı ilga etti ve sınırları kapattı. Gineli siyasiler darbeye ne açıkça destek verdi ne de açıkça karşı çıktı, ancak neredeyse tüm yabancı ülkeler idarenin ele geçirilmesine karşı çıkarak darbenin durması, mahkûmların serbest bırakılması ve anayasal düzene dönülmesi yönünde çağrılarda bulundu.
1 Ekim 2021'de Mamady Doumbouya, geçici başkan olarak yemin etti.
_(cropped).jpg)
Gine, Fransa'dan bağımsızlığını kazandığı 1958'den 2010'a kadar otokratik rejimler ve "yılların yolsuz yönetimi" ile yönetilmişti. 2008'de Lansana Conté'nin ölümünden hemen sonra bir askeri darbe başladı. Ordu, 2010'da iktidarı bıraktı. Alpha Condé, Gine'nin barışçıl ve demokratik yollarla seçilmiş ilk başkanı, ülkeyi 2010'da yönetmeye başladı ve 2015'te yeniden seçildi. Ülkede başkanlık iki dönemle sınırlandırılmıştı, ama 2020'deki anayasal referandumda dönemleri uzatan ve Condé'nin dönemini "yeniden başlatıp" iki dönem daha yönetebilmesine izin veren bir hüküm mevcuttu.
Bu hamle tartışmalıydı ve referandumdan hem önce hem sonra başlayan devasa protestoların kıvılcımı oldu. Protestolar şiddet kullanılarak bastırılmış, Ekim 2019 Ekim ile Mart 2020 arasında 30'dan fazla ölümle sonuçlanmıştı. Anayasa değişikliği onaylandıktan sonra Condé, 2020 başkanlık seçimini kazanarak üçüncü dönemine başladı. Bunun da üzerine yine Başkan'a karşı protestolar başladı. Muhalefet adayları, Condé'yi seçim hilesiyle suçluyordu. Protestolar yıl boyunca devam etti ve güvenlik güçleri tarafından şiddet kullanılarak bastırıldı. Bunun sonucunda Konakri'de ikisi çocuk en az 12 sivil hayatını kaybetti. Fransa, 202 seçiminden sonra Condé'yle arasına mesafe koydu. Böylece Başkan'ı desteklemeye devam eden tek güçlü ülkeler Çin, Mısır, Rusya ve Türkiye kalmıştı. Bunlar, diğer Batı ve Orta Afrika ülkelerinin de demokratik anlamda geriye gittiği bir dönemde gerçekleşmişti: Nisan 2021'de Çad'da bir darbe, Mali'de bir senede iki darbe (biri Ağustos 2020'de, biri Mayıs 2021'de) olmuştu, Fildişi Sahili'nin başkanıysa kayda değer tartışmalar ve seçim hilesi iddiaları arasında üçüncü bir dönem başkan seçilmişti.
Başkanlık seçiminden itibaren Condé'nin yetkilerinin meşruluğunu sorgulayan muhalif siyasetçiler baskılandı. Örneğin Mamady Condé, Ocak 2021'de tutuklandı. Roger Bamba, muhalefet partisi olan Gine Brileşik Demokratik Güçleri'nin (UFDG) lideri ve Mamadou Oury Barry hapiste öldü. İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre ülkedeki hapishanelerin şartları çok kötüdür.
Condé'nin rejimi boyunca Gine'nin geniş mineral kaynaklarını, özellikle boksiti çıkartmaya yönelik altyapılar geliştirildi. Devlet, yeni boksit rezervlerinden faydalanmaya ve ve bir alüminyum oksit rafinerisi geliştirmeye yönelik Çinli firmaların multi milyon dolarlık projelerini kabul etti. Dünya boksit kaynaklarının çeyreğine yakını Gine'dedir. Gine'de iş yapan yabancı firmaların Gine hükûmetinin %10 hissesini elinde tuttuğu bir konsorsiyumu olan Société Minière de Boké (SMB) ile yapılan demiryolu altyapısına yatırım anlaşmalarından sonra elmas, demir cevheri ve altın cevheri üretimi arttı.
2019'da hükûmet, mali fazlaya girebilecekleri gerekçesiyle IMF ile bir kredi olanağı sözleşmesinin uzatılmasına yönelik anlaşmaya girerek vergilerin GSYİH'daki oranını arttırdı, petrol ve elektrik ödeneklerini azalttı, kamusal altyapı yatırımlarını arttırdı, merkaz bankasından alınan borçları azalttı ve özel sektörün gelişimini destekledi. Condé, Birleşmiş Milletler'in Ekim 2019'da Addis Ababa'da düzenlediği Üçüncü Uluslararası Kalkınma Finansmanı Konferansı'ndaki tavsiyelere uyarak maden gelirlerinin %15'inin Yerel Toplulukların Gelişitirlmesinin Finansmanına Yönelik Ululsal Ajans'a ayırırlacağını, ayrıca vergi tahsilinin GSYİH'nın %13'inden %15'ine çıkartılacağını ilan etti. Bu program, vatandaşların çoğu için kısa vadede mali yarar sağlayamadı. İş gücünün %60'ı hâlâ tarım sektöründe çalışıyordu ve madenlerin etrafında yaşayan halkın mineral üretimi kaynaklı toprak, su ve sağlıklarına yönelik kayıp ve zararların tazmini yetersiz kaldı.
Gine'deki ekmek fiyatları yeni rekorlar kırdı. Rusya ve Kanada'daki yetersiz hasatlar dünya pazarlarında fiyat artışlarına yol açmıştı, ithal buğdaya bağımlı Gine ekonomisi de bundan ağır etkilendi. Bunların sonucunda Ocak 2021'de hükûmet, Ulusal Fırıncılar Sendikası'yla anlaşarak ekmek fiyatlarına daha fazla zam yapmaya anlaştı, ancak 250 gramlık bir somun ekmeğin fiyatının 1,500 Gine frangından 2,000 Gine frangına çıkmasının halkta yarattığı infial sebebiyle çabucak geri adım attı. Artan un ve şeker masrafları sebebiyle ekmeği eski fiyatından satmayı reddettiklerinden Nzérékoré'de ekmek kıtlığı başladı. Fırınlar ve kaymakamlık arasındaki 10 günlük açmaz sonucunda yetkililer ekmeği 4,000 franga satmalarına izin verdi. Benzer fiyat artışları ülkenin başka yerlerinde de rapor edilmişti. Bunların sonucunda toplumda huzursuzluk ortaya çıktı.
2021'de Gine'nin ekonomisi COVID-19 pandemisi sebebiyle daha da yıprandı. Darbe girişiminden bir ay önce petrolün litre fiyatının 9,000'den 11,000 Gine frangına çıkacağı ilan edilmişti. Darbeden önceki haftalarda bütçeyi dengeleyebilmek adına yeni vergiler ve zamlara onay verildi. Bütçe, Millet Meclisi'yle Başkanlık hizmetlerindeki fon artırımına rağmen polis ve ordu gibi güvenlik güçlerinin bazı desteklerini kısan hükümler içeriyordu. Batılı bir diplomat, The Daily Telegraph'a saldırıyı kışkırtanın hükûmetin ülkenin özel kuvvetlerinin üst düzey bir üyesini işten çıkartmaya çalışması olduğunu söylemişti.
Silah sesleri yerel saate (GMT) göre 08:00'da, Başkanlık Sarayı'nın yanında başladı. Şahitlerin ifadelerine göre askerler, birçok hükûmet makamını barındıran Kaloum mahallesini kordona almış, memurlar vatandaşlara evde kalmalarını söylemişti. Savunma Bakanlığı, saldırının kontrol altına alındığını söylediği hâlde Condé'nin binadan çıkartıldığı fotoğraflar ortaya çıkmaya başladı ve kısa bir süre sonra Condé'nin Gine ordusu mensuplarınca tutuklandığının vidyoları yayımlandı. Vidyo, üst düzey bir Avrupalı istihbarat memurunca doğrulandı. Condé, iddialara göre askeri gözaltında tutuluyor.
Albay Mamady Doumbouya kısa süre sonra devlet televizyonu Radio Télévision Guinéenne'de bir yayına çıkarak hükûmetin ve kurumlarının feshedildiğini, anayasanın yürürlükten kaldırıldığını ve Gine'nin hava ve kara sınırlarının kapatıldığını ilan etti. Daha sonra ülkenin en az bir hafta kapalı kalacağını açıkladı. Yayında Milli Uzlaşı ve Gelişim Komitesi'nin (Fransızca: Comité national du rassemblement et du développement, CNRD) ülkeyi 18 aylık bir geçiş dönemine sokacağını söyledi. Ayrıca hükûmet yetkililerinin 6 Eylül Pazartesi işe dönmelerini ve hükûmetin 6 Eylül saat 11:00'de bir toplantıda görünmesini emretti, uymazlarsa isyancı sayılacaklarını söyledi. Gine'ye 2018'de dönen eski bir Fransız yabancı lejyoneri olan ve Gine silahlı kuvvetlerinin seçkin bir birimi olan Özel Kuvvetler Grubu'nun (Groupement des forces spéciales) başına geçen Doumbouya'nın darbe girişiminin azmettiricisi olduğu rapor edildi.
Başkan Condé devirildikten sonra büyük kalabalıklar başkentte ve kırsalda darbeyi kutladı. Olayların akşamında darbe önderleri 5 Eylül 20:00'dan "bir sonraki açıklamaya kadar" ülke çapında sokağa çıkma yasağı ilan ederken ertesi sabah bölge ve ilçe başkanlarını değiştirme ve bakanların yerine genel sekreterleri yerleştirme vaatlerinde de bulundular. Bunlar, o gün ülkenin iç kesimlerinde gerçekleşmeye zaten başlamıştı. Sokağa çıkma yasağına rağmen o gece hükûmet mahallesindeki dükkânlar yağmalandı. 5 Eylül akşamında darbeciler silahlı kuvvetlerin ve Konakri'nin tamamının kontrolünü ele geçirdiklerini ilan ettiler ve Guinée Matin gazetesine göre ordu 6 Eylül'de devlet idaresini tamamen kontrol altına aldı ve sivil idarenin yerine askeri idareyi yerleştirmeye başladı.
Ertesi sabah, darbeciler, hükûmet bakanlarını toplayarak onlara ülkeyi terk etmemelerini, makam araçlarını orduya teslim etmelerini ve "geçişin genel gidişatını belirlemek üzere" istişarede bulunma sözü vermelerini emrederek bir "birlik hükümetinin" böyle bir geçişi yürütebileceğini ilan ettiler ve iktidardayken "cadı avı yapmayacaklarına" yemin ettiler (ancak geçiş tarihleri verilmedi). Hemen ardından göz altına alınarak yakındaki askerî birliğe sevk edildiler. Sokağa çıkma yasağı, o sabah madencilikle geçinilen bölgelerde kaldırıldı ancak ülkenin kalanında durmaya devam etti ve çoğu dükkânın hâlâ kapalı olduğu rapor edildi.
8 Eylül 2021 tarihinde askeri cunta, Condé döneminde protestolara katıldığı için tutuklanan 80 kişiyi serbest bıraktı.
Jacques Gbonimy, muhalefetteki Gine'nin İlerlemesi için Birlik'in (Union for the Progress of Guinea, UPG) lideri, Guinée Matin gazetesine darbenin kendisi için sürpriz olmadığını, "ordunun iktidarı ele geçirmesi için gereken tüm koşulların sağlandığını" gördüğünü ve darbe için Condé hükûmetinin kötü yönetimini suçladığını belirtti. Darbeyi ne desteklediğini ne de ona karşı çıktığını söylerken, ordunun yönetimi ele geçirme yönteminden memnun kaldığını açlıkladı. Yine Condé'nin rejimine muhalif Cumhuriyetçi Güçler Birliği'nden (Union of Republican Forces, UFR) Saikou Yaya, benzer şekilde hükûmetin muhalefeti dinlemediğini ve Gine halkının darbeye dürüklendiğini iddia etti.
Gine'nin ticaret sendikaları konfederasyonu olan Gine İşçi Sendikaları Birliği (Union syndicale des travailleurs de Guinée, USTG), durumu "büyük ilgiyle" takip ettiklerini, darbeyi kabul ettiklerini ve ordunun sözünde durarak Gine'nin "ekonomik ve sosyal düzenini kurtarmaya" yardım etmesini istediklerini açıkladı. 2019 sonbaharında Condé'nin teklif ettiği anayasa reformuna karşı protestoları düzenleyen Anayasanın Korunması için Milli Cephe (Front National pour la Défense de la Constitution, FNDC), "barışçıl ve katılımcı iktidar devrine yönelik açıklamalarını not aldıklarını", ancak "yöntemleri hakkında açıklama beklediklerini" söyledi.
Almanya: Federal Dışişleri Bakanlığı'nın bir sözcüsü, "iktidarı silahlı şiddet yoluyla ele geçirme çabalarını şiddetle kınadıklarını" ve ECOWAS ve Afrika Birliği'nin Condé'nin ve diğer tutukluların kayıtsız şartsız serbest bırakılması ve anayasal düzene dönülmesi yönündeki taleplerini desteklediklerini belirtti.
Amerika Birleşik Devletleri: Dışişleri Bakanlığı, darbeyi kınayan bir bildiri yayımlayarak "şiddet ve anayasal sınırların dışındaki kararların sadece Gine'nin barış, istikrar ve refah ümitlerini yıpratacağını" belirtti.
Belçika: Dış İşleri Bakanı Sophie Wilmès ordunun yönetimi ele geçirmesini kınayarak tutuklananların serbest bırakılması ve anayasal düzene dönülmesi çağrısında bulundu.
Birleşik Krallık: James Duddridge, Afrika Parlamenter Devlet Alt Sekreteri, Dışişleri, İngiliz Milletler Topluluğu ve Kalkınma Ofisi aracılığıyla darbeyi kınayan bir basın bildirisi yayımladı. Condé'nin serbest bırakılmasının yanı sıra "gerilimi düşürmek için barışçıl diyalog kurulması" ve "hukukun üstünlüğü dahil demokratik prensiplere uyulması" yönünde çağrı yaptı.
Bulgaristan: Dış İşleri Bakanı, askeri darbeyi Twitter üzerinden kınayarak Gine başkanının serbest bırakılmasını rica etti.
Burundi: Başkan Evariste Ndayishimiye, darbeyi "en sert şekilde kınayarak" anayasal düzene dönülmesini istedi.
Çin: Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin, darbeyi kınayarak başkan Condé'nin derhal serbest bırakılması çağrısında bulundu ve tüm taraflara itidal çağrısında bulunarak anlaşmazlığın diyalog ve müzakere yoluyla çözülmesini rica etti.
Fransa: Avrupa ve Dış İşleri Bakanı, darbeyi kınadı ve başkan Condé'nin derhal serbest bırakılması çağrısında bulundu.
Gambiya:Dış İşleri Bakanı Mamadou Tangara, bir açıklamasında Afrika Birliği ve ECOWAS'ın prensiplerine uygun bir şekilde ordunun yönetimi ele geçirmesini kınadığını açıkladı, anayasal düzene dönüş ağrısı yaptı ve sivil liderlerin serbest bırakılmasına ve hukukun üstünlüğünün korunmasına yönelik çağrıda bulundu.
Gine-Bissau: Dış İşleri Bakanlığı'nın bir sözcüsü, 6 Eylül'de hükûmetin ertesi gün resmi bir konum takınacağını söyledi ve darbeye ilişkin somut bilgiler ortaya çıkmadan fevri kararlar verilmemesi çağrısında bulundu.
Güney Afrika: Uluslararası İlişkiler ve İşbirliği Bakanlığı'ndan bir sözcü, darbenin gelişimini "büyük kaygıyla" izlediklerini açıkladı. Güney Afrika, Condé'nin kayıtsız şartsız serbest bırakılması, Afrika Birliği'nin istikrarın sağlanabilmesi adına Gine'deki duruma müdahale etmesi, ordunun itidali ve Gine'in yüzleştiği zorlukların çözülebilmesi için diyalog yoluna gidilmesi çağrılarında bulundu.
İspanya: İspanya hükûmeti ordunun iktidarı ele geçirmesini kınayarak Gine'de anayasal düzenin ve demokratik kurumların geri getirilmesi çağrısında bulundu.
İsveç: Dışişleri Bakanı Ann Linde, Twitter aracılığıyla Condé'nin kayıtsız şartsız serbest bırakılması ve anayasal düzene dönülmesi çağrısında bulundu.
Japonya: Dışişleri Bakanlığı Alpha Condé'nin esaretini kınadı, kayıtsız şartsız teslimini talep etti ve anayasal düzene dönüş çağrısı yaptı.
Katar: Dışişleri Bakanlığı darbeyi kınadı ve "tüm tarafların gerginliği tırmandırmaktan kaçınması, hikmetin sesinin galip gelmesi ve ülkedeki krizin aşılması adına diyalog yoluna gidilmesi" çağrısında bulundu.
Liberya: Başkan George Weah, Alpha Condé'nin derhal serbest bırakılması ve Gine'nin yeni askeri liderlerinin “sivil yönetimin ve demokrasinin şartlarına uymaları” çağrısında bulundu.
Lüksemburg: Dışişleri Bakanlığı darbeyi kınadı ve Alpha Condé'nin serbest bırakılmasını ve anayasal düzene dönülmesini istedi.
Meksika: Dışişleri Bakanı darbeyi şiddetle kınadı ve Condé'nin derhal serbest bırakılmasını talep etti.
Nijerya: Dışişleri Bakanı, Gine'nin "sözde darbesinin" ECOWAS kurallarını çiğnediğin söyleyerek ülkenin anayasal düzene dönmesini talep etti.
Rusya: Bir basın bildirgesinde Dışişleri Bakanlığı olaylardan derin kaygı duyduğunu söyledi ve "[biz] Moskova'da her türlü anayasal olmayan hükümet değişimine karşıyız" dedi. Gine'nin Alpha Condé'nin serbest bırakılmasının sağlaması, başkana dokunulmazlık tanıması, anayasal düzene dönülmesi ve ülkedeki durumun kızışmaması çağrılarında bulundu.
Türkiye: Dışişleri Bakanı darbeyi kınayarak başkanın serbest bırakılması ve anayasal düzene dönülmesi yönünde çağrılarda bulundu.
Venezuela: Başkan Nicolás Maduro ve Dış İşleri Bakanlığı "darbeyi reddetti" ve Condé'nin serbest bırakılması ve hukuk düzenine dönülmesi çağrılarında bulundu.
Afrika Birliği: Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Afrika Briliği başkanı Felix Tshisekedi ve Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Moussa Faki Mahamat darbeyi kınadı ve başkanın derhal serbest bırakılmasını talep etti.
Avrupa Birliği: Dışişleri ve Güvenlik Politikası Birliği Yüksek Yetkilisi Josep Borrell, "hukuk devletine, barışın yararına ve Gine halkının iyi durumda olmasına saygı" talep etti.
Birleşmiş Milletler: Genel Sekreter António Guterres, Twitter aracılığıyla "hükümetin silah zoruyla ele geçirilmesini şiddetle kınadı" ve Condé'nin serbest bırakılması çağrısında bulundu.This article uses material from the Wikipedia Türkçe article 2021 Gine askerî darbesi, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
