Din, ahlak, felsefe ve psikolojide “iyi ve kötü” çok yaygın bir ikilemdir.
Maniheist ve İbrahimi kültürlerde kötülük, dualist kozmolojide iyinin, iyi tarafından yenilmesi gereken zıttı olarak algılanır. Budist manevi etkiye sahip kültürlerde, hem iyi hem de kötü, düşmanca bir ikiliğin parçasıdır; bu, iyilik ve kötülüğün gerçekliği olmayan iki karşıt ilke olduğunu kabul etme anlamında, dualiteyi boşaltıp onlardan boşluk anlamına gelen Śūnyatā' ve birliğe ulaşarak üstesinden gelinmesi gereken düşmanca bir ikiliğin parçası olarak algılanır.
.jpg)
Kötülük genellikle derin ahlaksızlığı belirtmek için kullanılır. Kötülük aynı zamanda doğaüstü bir güç olarak da tanımlanmıştır. Kötülüğün tanımları, güdülerinin analizi gibi değişir. Bununla birlikte, genellikle kötülükle ilişkilendirilen unsurlar, menfaat, bencillik, cehalet veya ihmal içeren dengesiz davranışlardır.
İyilik ve kötülükle ilgili modern felsefi sorular, üç ana çalışma alanına ayrılır: iyi ve kötünün doğasına ilişkin metaetik, nasıl davranmamız gerektiğine ilişkin normatif etik ve belirli ahlaki konularla ilgili uygulamalı etik.
Her dilde "doğru veya arzu edilen kaliteye sahip olma" (ἀρετή) anlamında iyi ve "istenmeyen" anlamında kötü ifade eden bir kelime vardır. Ahlaki bir yargı duygusu ve "doğru ve yanlış, iyi ve kötü" ayrımı kültürel evrensellerdendir.
Filozof Zerdüşt, erken dönem İran tanrılar panteonunu çatışan iki karşıt güç olarak basitleştirdi: Ahura Mazda ( Aydınlatıcı Bilgelik ) ve Angra Mainyu (Yıkıcı Ruh).
Bu fikir bir dine dönüşerek bazıları maddi dünyadan kaçınılması ve manevi dünyanın kucaklanması gerektiğine dair aşırı dualist bir inancı benimseyen birçok mezhepler doğurdu.
Gnostik fikirler, gnosis'e (çeşitli şekillerde aydınlanma, kurtuluş veya 'Tanrı ile birlik' olarak yorumlanır) kişisel yoksulluk, dinleyiciler olabildiğince, inisiyeler için tam cinsel perhiz ve hayırseverlik uygulayarak ulaşılabileceğini öğreten birçok eski dini etkiledi.
Benzer şekilde, eski Mısır'da, adalet, düzen ve uyum ilkesi olan Ma'at ve kaos, düzensizlik ve çürüme ilkesi olan İsfet kavramları vardı; ilki, toplumun aradığı güç ve ilkeler, ikincisi toplumu baltalayacak olanlar olarak somutlaştırıldı. Bu yazışma, eski Mezopotamya dinine yansıdığı kadarıyla Marduk ve Tiamat arasındaki çatışmada da görülebilir.
Batı uygarlığında mutlak anlamları yalnızca MÖ 400 civarında, Sokratik öncesi felsefeyle, özellikle de Demokritos ile ortaya çıkan κακός ve ἀγαθός'nin temel anlamları "kötü, korkak" ve "iyi, cesur, yetenekli"dir. Bu mutlak ahlak, Platon'un diyaloglarında, tek tanrılı düşüncenin ortaya çıkışıyla birlikte katılaşır (özellikle dindarlık (τὸ ὅσιον) kavramını ahlaki bir mutlak olarak düşünen Euthyphro'da). Bu fikir, Geç Antik Çağ'da Neoplatonistler, Gnostikler ve Kilise Babaları tarafından daha da geliştirildi.
Göreceli veya alışılagelmiş olandan mutlak olana olan bu gelişme, her ikisi de sırasıyla "bölgesel gelenek", Yunanca ήθος ve Latin mores terimlerinden türetilen etik ve ahlak terimlerinde de belirgindir. (ayrıca bkz. siðr ).
Augustine'in klasik tanımına göre günah, "Tanrı'nın ebedi yasasına aykırı bir söz, eylem veya arzu" dur.
Pek çok ortaçağ Hristiyan ilahiyatçısı, aşağıdakiler gibi birkaç, bazen karmaşık tanımlar elde edene kadar İyilik ve kötülük kavramını genişletmiş veya daraltmıştır:
Temel ikilik günümüzde genellikle bozuluyor:
Modern İngilizce kelime evil (Eski İngilizce yfel) ve bunun Almanca Übel ve Felemenkçe euvel gibi benzerlerinin, Hititçe huwapp- ile karşılaştırılabilen, Proto-Germen yeniden yapılandırılmış bir *ubilaz biçiminden geldiği kabul edilir. Avrupa biçimi *wap- ve ekli sıfır dereceli biçim *up-elo-. Daha sonraki diğer Germen formları arasında Orta İngilizce evel, ifel, ufel, Eski Frizce evel (sıfat ve isim), Eski Sakson ubil, Eski Yüksek Almanca: ubil ve Gotça: ubils formları bulunur.
İyi olmanın doğası için birçok açıklama getirilir; biri, iyiliğin, kişisel gelişimin en erken aşamalarında başlayan doğal sevgi, bağlanma ve şefkate dayanması; bir diğeri ise, iyiliğin gerçeği bilmenin bir ürünü olduğudur. Kötülüğün neden ortaya çıkabileceği konusunda farklı görüşler de mevcuttur. Pek çok dini ve felsefi gelenek, kötü davranışın kusurlu insanlık durumundan kaynaklanan bir sapma olduğunu iddia eder (örn. "İnsanın Düşüşü"). Kötülük bazen, özgür irade ve insan failinin varlığı (insanın kendi eylemlerinin yaratıcısı olması)na atfedilir. Bazıları, kötülüğün kendisinin nihayetinde kutsal olan "hakikat bilgisizliği"ne r,dayandığını iddia eder. Çeşitli düşünürler, kötülüğün zalim sosyal yapıların bir sonucu olarak öğrenilen bir şey öne sürdüler.
Konfüçyüsçülük ve Taoizm'de, Çin halk dininde şeytani etkiye yapılan atıflar yaygın olsa da, iyilik ve kötülüğün karşıtlığına doğrudan vurgu yapılmaz. Konfüçyüsçülüğün birincil kaygısı bilgili veya üstün insana uygun doğru sosyal ilişkiler ve davranıştır. Böylece kötülük, yanlış davranışa tekabül ederdi. Bu sistemdeki düalizmin merkeziliğine rağmen, Taoizm ile daha da az eşleşir.[kaynak belirtilmeli], ancak Taoizm'in temel erdemlerinin (şefkat, ılımlılık ve alçakgönüllülük) zıddının, ondaki kötülük analoğu olduğu çıkarılabilir.
Pironizm, iyilik ve kötülüğün doğası gereği var olmadığını, yani iyilik ve kötülüğün eşyanın kendisinde bulunmadığını savunur. Tüm iyi ve kötü yargıları, yargılamayı yapan kişiye bağlıdır.
Benedict de Spinoza şöyle der:
1. İyi derken, kesinlikle bildiğimiz şeyin bizim için yararlı olduğunu anlıyorum.
2. Kötü derken, tam tersine, kesinlikle bildiğimiz şeyin iyi olan herhangi bir şeye sahip olmamızı engellediğini anlıyorum.
Spinoza , yarı-matematiksel bir üslup varsayar ve Etika' nın IV. bölümünde:
Friedrich Nietzsche, Yahudi-Hristiyan ahlakını reddedtiği Beyond Good and Evil ve On the Genealogy of Morals adlı iki kitabında bunu ele alıyor. Bu eserlerinde doğal veya işlevsel, "iyi olmayan"ın, "güçlü efendilerine kızan" kitlelerin "köle zihniyeti" tarafından dinsel kötülük kavramına dönüştürüldüğünü belirtir. Ayrıca, kendilerini ahlaki gören pek çok kişinin sadece korkaklıktan - kötülük yapmak isteyip sonuçlarından korktuğu- hareket ettiğini söyleyerek ahlakı eleştiriyor.
Carl Jung, diğer yerler ve Job'a Cevap adlı kitabında kötülüğü Şeytan'ın karanlık yüzü olarak tasvir etti. İnsanlar, gölgelerini başkalarına yansıttıkları için kötülüğün kendilerinin dışında bir şey olduğuna inanma eğilimindedir. Jung, İsa'nın hikâyesini, Tanrı'nın kendi gölgesiyle yüzleşmesinin anlatımı olarak yorumladı.
Philip Zimbardo, 2007'de insanların kolektif bir kimliğin sonucu olarak kötü şekillerde hareket edebileceğini öne sürdü. Stanford hapishane deneyinden önceki deneyimine dayanan bu hipotez, Lucifer Etkisi: İyi İnsanların Kötüye Dönüşmesini Anlamak adlı kitapta yayınlandı.
Bahai Dini, kötülük kavramını iyiliğin yokluğu olarak ifade eder ve kötülüğün gerçek bir varlık olmadığını iddia eder; tıpkı soğuğun ısının olmaması, karanlığın ışığın olmaması, unutkanlığın hafızanın eksikliği, cehaletin bilginin olmaması gibi. Bunların hepsi birer eksiklik halidir ve gerçek bir varlıkları yoktur.
Böylece kötülük varlığı olan bir şey değildir ve insan ile ilgilidir. Dinin kurucusunun oğlu Abdülbaha, Mufavezat: Bazı Sorulara Cevaplar 19 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kitabında şöyle der:
"Burada hatıra bir şüphe gelir; Akrebin ve yılanın zehri var, bu bir şer midir? İyilik midir? Bu, mevcut olan bir şeydir. Evet, akrep şerdir, ama bize göre. Yılan şerdir, ama bize göre. Onlar kendilerine göre şer değildir. İğne onların müdafaa silahıdır, onunla düşman bildiklerini sokarak korunurlar."
Bu nedenle kötülük, reel bir gerçeklikten çok zihinsel bir kavramdır. Tanrı Tanrı her ne yaratmış ise iyi yaratmıştır; şer denilen şey yokluklara aittir.
Hristiyan teolojisi kötülük kavramını Eski ve Yeni Ahit kitabından alır. Mukaddes Kitap “Batı dünyasında Tanrı ve kötülük hakkındaki fikirler üzerinde baskın bir etki” uygular. Eski Ahit'te kötülük, Tanrı'ya karşı bir muhalefet olduğu kadar, düşmüş meleklerin lideri Şeytan gibi uygunsuz veya aşağı bir şey olarak anlaşılır. Yeni Ahit'te Yunanca poneros kelimesi uygunsuzluk, kakos Tanrı'ya muhalefeti ifade etmek için kullanılır. Katolik Kilisesi kötülük anlayışını kanonik antik çağından ve Summa Theologica'da kötülüğü iyinin yokluğu veya yoksunluğu olarak tanımlayan Dominikli teolog Thomas Aquinas'tan alır. Fransız-Amerikalı ilahiyatçı Henri Blocher, teolojik bir kavram olarak bakıldığında kötülüğü "haksız bir gerçeklik" olarak tanımlar. Genel tabirle kötülük, olmaması gereken, deneyimde meydana gelen 'bir şey'dir." 1 Timoteos 6:10'a göre "Para sevgisi tüm kötülüğün köküdür".
Mormonizm'de ölümlü yaşam, kişinin seçimlerinin Kurtuluş Planı'nın merkezinde olduğu bir inanç testidir. Kötülük, insanı Tanrı'nın doğasını keşfetmekten alıkoyan şeydir. Kişinin Tanrı'ya dönmek için kötü olmamayı seçmesi gerektiğine inanılır.
Christian Science, doğru (ruhsal) perspektiften bakıldığında kötülüğün doğası gereği mükemmel olduğu anlaşılan, doğanın iyiliğinin yanlış anlaşılmasından kaynaklandığına inanır. Tanrı'nın gerçekliğini yanlış anlamak, yanlış seçimler (kötü)'e yol açar.
Bu, "kötülüğün kaynağı olan herhangi bir ayrı gücün" veya Tanrı'nın kötülüğün kaynağı olarak görülmesinin reddedilmesi amacıyladır; kötülüğün ortaya çıkışını iyiliğin kavramsal olarak yanlış anlaşılmasına bağlarlar.
Hristiyan Bilim Adamları, en kötü kişinin bile kendi iyiliği için kötülüğün peşine düşmediğini, ancak bu yolla bir tür iyilik elde edeceğine dair yanlış bir bakış açısıyla tartışırlar.
İslam'da düalist anlamda hayırdan bağımsız ve ona eşit temel evrensel bir ilke olarak "mutlak şer" kavramı yoktur. İslam'da, bireyler tarafından ister iyi ister kötü olarak algılansın, her şeyin Tanrı'dan geldiğine inanmak esastır; kötü ya da kötü olarak algılanan şeyler ise doğa olayları (doğal afetler, hastalıklar) veya insanın özgür iradesiyle Allah'ın emirlerine karşı gelmesi gibi eylemlerdir.
Ahmediye anlayışında, karanlığın ışığın yokluğunun sonucu olması gibi, kötülüğün de kendi başına pozitif bir varlığı yoktur ve yalnızca iyiliğin yokluğudur.
Yahudilikte yetzer hara, doğuştan gelen Tanrı'nın iradesini ihlal ederen kötülük yapma eğilimidir. Terim, Tevrat'ın başında iki kez geçen "insan kalbinin tasavvuru kötü [dir]" ifadesinden alınmıştır (יֵצֶר לֵב הָאָדָם רַע yetzer lev-ha-adam ra; Yaratılış 6:5 ve 8:21.)
"Yetzer" kelimesi, Tevrat'ın sonunda tekrarlanır: "Onların tasarladığını biliyordum". Kalbin "yetzer"i sürekli olarak kötülüğe meyleder, insanoğluna ilişkin son derece karamsar bir bakış açısıdır. Ancak kutsama ile başlayan Tora, Tanrı'nın kalbi kuşatmasının bir sonucu olarak gelecek olan gelecekteki kutsamayı öngörür.
Geleneksel Yahudilikte, yetzer hara şeytani bir güç değil, insanın fiziksel bedenin hayatta kalması için ihtiyaç duyduğu şeyleri kötüye kullanmasıdır. Yemek ihtiyacı yetzer haradan dolayı oburluğa, üreme ihtiyacı gelişigüzelliğe dönüşür ve böyle devam eder. Yetzer hara bu nedenle en iyi şekilde kişinin temel içgüdüleri olarak tanımlanabilir.
Talmud risalesi Avot de-Rabbi Natan'a göre, bir çocuğun kötülük eğilimi, 13 yaşına gelene kadar (bar mitzvah) iyilik eğiliminden daha fazladır, bu noktada iyilik eğilimi davranışlarını kontrol altına alır. Bununla birlikte hahamlar şunu da söyler: "İnsan ne kadar büyükse, [kötü] eğilimi de o kadar fazladır."
Budist etiği geleneksel olarak Buda veya Bodhisattva gibi kişiliklerin aydınlanma perspektifine dayanır. Budizmde kullanılan Hint ahlak terimi Śīla veya sīla'dır (Pāli). Budizmde Śīla, Sekiz Katlı Yüce Yol'un üç bölümünden biridir ve temel motivasyon şiddetsizlik veya zarar vermeme özgürlüğü ile uyum ve kendini dizginleme taahhüdünü kucaklayan bir davranış dizisidir. Erdem, ahlaki disiplin ve kural olarak çeşitli şekillerde tanımlanmıştır.
Sīla, kişinin kurtuluş yoluna olan bağlılığına göre içsel, bilinçli ve amaçlı bir davranıştır. İngilizce "morality" kelimesiyle ilişkilendirilen (itaat, yükümlülük duygusu ve dış kısıtlama) şeyden ziyade, benlik ve ilişkiler için etik bir pusuladır.
Sīla, Budizmin ve mezhepsel olmayan Vipassana hareketinin temelini oluşturan üç uygulama (sīla, samādhi ve prajna)dan biridir; yanı sıra dāna ve Theravadanın temeli, aynı zamanda ikinci paramitadır. Sīla sağlıklı olana gönülden bağlılıktır. Eğitim için sīla'nın iki yönü esastır: doğru "performans" (caritta) ve doğru "kaçınma" (varitta).
Güven, saygı ve güvenlik atmosferi yarattığı için Sīla'nın ilkelerini yüceltmek başkalarına "büyük bir hediye" (mahadana) olarak kabul edilir. Bu, uygulayıcının başka bir kişinin hayatı, mülkü, ailesi, hakları veya refahı için herhangi bir tehdit oluşturmadığı anlamına gelir.
Ahlaki talimatlar gelenek yoluyla veya kutsal metinlerden aktarılır. Budist etiği bilim adamlarının çoğu, Budist etiğinin doğası hakkındaki iddiaları haklı çıkarmak için Budist kutsal metinlerinin incelenmesi ve geleneksel Budist toplumlarından elde edilen antropolojik kanıtların kullanımına güvenmektedir.
Hinduizmde dharma (doğruluk) kavramı, dünyayı açıkça iyi ve kötü olarak ikiye ayırır ve dharma'yı kurmak ve korumak için bazen savaşların verilmesi gerekir (Dharmayuddha). İyi ve kötü ayrımı, hem Ramayana hem de Mahabharata'nın destanlarında büyük önem taşır. Bununla birlikte, Hinduizmdeki ana vurgu, kötü insanlardan ziyade kötü eylemlerdir. Hindu kutsal metni Bhagavad Gita, iyi ve kötünün dengesinden bahseder. Bu denge bozulduğunda, ilahi enkarnasyonlar dengeyi yeniden sağlamaya yardım etmek için gelir.
Sihizmin kötülük fikri, manevi evrimin temel ilkesine bağlı olarak, kişinin kurtuluş yolundaki konumuna bağlı olarak değişir. Başlangıçta, iyi ve kötü net bir şekilde ayrılmış gibi görünebilir. Ancak insanın ruhu en net görebileceği noktaya geldiğinde, kötülük fikri ortadan kalkar. Guru Arjan yazılarında, Tanrı her şeyin kaynağı olduğu için, kötü olduğuna inandığımız şeylerin de Tanrı'dan gelmesi gerekir. Ve Tanrı nihai olarak mutlak iyiliğin kaynağı olduğu için, gerçekten kötü olan hiçbir şey Tanrı'dan kaynaklanamaz.
Sihizm, bunun yanında diğer birçok din gibi, acı, yozlaşma ve sefil olumsuzluğun ortaya çıktığı bir "ahlaksızlıklar" listesi verir. Bunlar, zihni bulandırma ve kişiyi doğru eylemin peşine takılmaktan saptırma eğilimleri nedeniyle Beş Hırsız olarak bilinirler. Bunlar:
Beş Hırsız'ın ayartmalarına teslim olan kişi "Manmuk" veya bencil ve erdemsiz yaşayan kişi olarak bilinir. Tersine, ilahi bilgiye karşı saygılarıyla gelişen Gurmuk, Sihizm'in yüksek erdemlerini uygulayarak ahlaksızlığın üstesinden gelir. Bunlar:
Pers kökenli Zerdüştçülük dininde dünya, tanrı Ahura Mazda (Ormazd) ile kötü ruh Angra Mainyu (Ahriman) arasında bir savaş alanıdır. İyi ve kötü arasındaki mücadelenin nihai çözümününde, bir Kıyamet Günü yaşamış tüm varlıklar bir ateş köprüsünden geçer ve kötü olanların sonsuza dek atılacağı bir yer olması gerekiyordu. Afgan inancında melekler ve evliyalar, iyiliğe giden yola ulaşmamıza yardımcı olmak için gönderilmiş varlıklardır.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article İyilik ve kötülük, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
