Jirolamo (nɣ d Jironimo) Kardano (Taṭalyanit : ; Tafṛansist : Jérôme Cardan; Talatinit : Hieronymus Cardamus; 24 cutanbir 1501 - 21 cutanbir 1576) ikka t nn iga yan ugtusnak awṭalyan, ur as yufi ad ikcm s tsdawit n imjjayn acku ilul d acnti, mac waxxa ɣmkann imurs sul ɣ uɣaras nns zun d umjjay, yura f tussna uggar n 200 twuriwin.
|
Jirulanu Kardanu | |
---|---|
Tudrt | |
Talalit | Pavie, 24 Ctember 1501 |
Taɣlant | duché de Milan |
Tamttant | Roma, 21 Ctember 1576 |
Tawja | |
Babas | [[Fazyu Kardano]] |
Innas | Chiara Micheri |
Itahl | Lucia Banderini |
Arraw nns | view
|
Tiɣri | |
Alma mater | université de Pavie université de Padoue |
Doctoral students | Ludovico Ferrari |
Tutlayin | Talatint Taṭlyant |
Inlmaden | view
|
Tawuri | |
Tawuri | aflsuf, amusnak, Amsnitri, Amsnulfu, Ajnyuṛ d ṭṭbib |
Adɣar n twuri | Padova, Milano, Pavie, Bologne d Roma |
Imɛllmn | université de Bologne université de Pavie |
Influenced by | Arxmids |
Taflst | |
Asgd | Tamzdayt takatulikt |
Ijgugl s tsugar nns d uynna s ikka ar ittrara taynit ɣ mnnaw n igran; zun d umusnak, amjjay, amsnuddr, amusnaw n tfizikt, amskrar, amsnitri, afilusuf, amara d uqmmaṛ. Ittyawssan s umata s mas t nn ikka iga yan zɣ imusnakn akkʷ nna mi txatr tzrirt ɣ tlslalit, yan zɣ wudmawn izalanen ɣ ussrsl n "probabilité" d umssidf amzwar n "coefficients binomiaux" d "théorème binomial" s umaḍal awtaram, d zɣ dars ad d ikka uglam amzwaru n tawla "Typhoïde*. Isnulfa d mnnawt n tɣawsiwin, ad gisnt naf "Kardan grille", taqcuct n Baguenaudier d usrgl bu tuddsa. Iskr awd kra n twafutin ɣ waljibr, issumr d itsnt tɣarasin ma s frrun tagdiwin "kwartik" d "kubik".
Ikka t nn Kardano ɣ umata n tikkal ar ittqmmar s war tnbbaḍt, yan ɣ idlisn nns, Libr di ludo aleae (Adlis f wurarn n wannaz), da gis issidif tazrawt tangrawant akkʷ izwarn n "probabilité" d yan ugzzum iqqnn s uɣndf ula ntta. Yura t ɣ wattayn n 1564, macc ittufsar i tikklt izwarn ḍart n tmttant nns ɣ 1663.
Ilul d ɣ Pavya Lumbardya d acnti n Fazyu Kardano, yan urgaz dar tlla yat tmfkit ɣ tusnakt, iswuri d anzzarfu d umstan, tsmun t d Lyunardu da Vintci yat tiddukkla idusn. Yura Kardano ɣ tsknudrt nns tanimant f immas Ciyara Micri, mas tswa mnnaw n isafarn n uɣray bac ad t tsḍr; "f uynna s iyi tnna imma, ldin id ɣ udis nns s tkṛiḍt , ɛlayn ad mmtɣ", dat n ad ilul s imikk, ikka t nn ccil f immas ad tmmuti zɣ Milan s Pavya afad ad trwl i ubayyuṛ "ṭṭaɛun", acku netta a s mmutn tarwa nns yaḍnin s kṛaḍ nnsn.
Ikcm d Kardano ɣ 1520 s tsdawit n Pavya mgal tirat n babas nna as iran tiɣuriwin n uzrf, ḍart yat tmẓi nna mi ixub waḍu, ikturn s tmuḍan ur smidnin, d usgmi icqqan n bu tɣnnant igan babas, yufa nn Jirolano ixf nns ɣ tayri n tflsuft d tussna. Ammas n girra tawṭalyant n 1526-1521, sbzzizn iduba n Pavya f tsdawit ad trgl tifliwin nns ɣ 1524. Ikmml Kardano tiɣri nns ilmma ɣ tsdawit n Padwa, mani ɣ sul yumẓ taduktuṛat nns ɣ tsnijjit aseggʷas n 1525. Ur t tujji tmamkt nns tamnalant igan bizarre ad bahra iskr imddukkal, d ula asiggl n twuri; yut gis tamara dffir mad kullu ismd tɣuriwin nns. Yuzn Kardano tuttriwin nns n wadaf s tɣiwanit n imjjayn ɣ Milan mnnawt n tikkal, mac ur t jju qbln s tmntilt n tsllit nns ixcnn d tlalit nns irkan zun d ucnti, mqqar ɣmkann, kkan t nn ayt tɣiwant ann n imjjayn ar bdda dis ttmciwirn ɣ kraygat tamsalt, f wudm n tɣist nns ur issinn tuccḍa.
Ira yadlli Kardano ad ixdm tasnijjit nns ɣ yat tmdint imqqurn igan tansbaɣurt zun d Milan, mac ur as tettufka turagt i tmskrt nns, ɣmkann ma f iɣts ad izdɣ tiɣrmt n Sakkulugu, ɣ ixdm tsnijjit nns bla kra n turagt. Itahl ɣinna Lucia Banderini ɣ 1531, yuru dis kṛaḍ tazzanin dat tmttant nns ɣ 1546, ad tn igan d Jyuvanni Battista (1543), Ciyara (1537) d Aldo Urbani (1543). Yura sul Kardano ḍart yat tizi f wussan nna; mas gisn izzri tumrt s timmad nns.
Iɣʷi d Kardano s twisi n idsn iristuqraṭiyn yat tsɣent ɣ uslmd n tusnakt ammas n Milan. Dffir mad yumẓ turagt nns tasjjant, ixdm tusnakt d tsnijjit s yat tikklt, jjin f ufus nns imuḍan bahra stawhmmanin, yurri d ilmma s tmntilt ad iga yan zɣ idukturn akkʷ nna s da ttllin middn ammas n Milan, is d akkʷ yufa ɣ 1536 ad ifl tawuri nns n uslmd, d mqqar jju ur isbidd tararit nns n taynit s tusnakt, tlkm d ccnɛt nns ɣ igr asjjan kra n iskʷfal attuynin, urmn akkʷ iristuqraṭiyn ad t-ssaggugn f Milan. Yura sul Kardano ḍart yat tizi mas yuga ɣ wakud ann iskanen d kkanin igllidn n Danimark d Franṣa, d ula tagllidt n Skutlanda.
Ittyawssan Kardano s mas iga umusnak akkʷ izwarn s usmrs angrawan n wuṭṭunn uzdirn, ifsr d s uzday ɣ udlis nns n 1545 Ars Magna, afssay n Cipiyuni dil Firru i tagda "kubik" d ufssay n unlmad nns Lodoviko Firrari i tagda "kwartik". Ilkm t id ufssay n yat tmackut iẓlin n tagda "kubik" {x^{3}+ax+b=0} zɣ dar Nikkolo Fontana Tartagliya ɣ 1539, nna as inna i umata ḍart yat tizi mas as iggulla Kardano ur tt immala i awd yan, isnkr dis s tmntilt ad yan umcubbk iɣzzifn f talɣa n tdyazt, mac izwar ufssay n Firro win Fontana. Idgga ɣ ufasr nns s uynna mi qqarn ɣilad uṭṭunn isugnann, waxxa yadlli ur igzi imnzayn nnsn nna d iglm ggʷ uzmz nns awṭalyan Rafael Bombelli i tikklt tamzwarut. Issidf d "Coefficient binomial" d "Théorème binomial" ɣ udlis nns igan s uzwl Nuser "proportions" imaynutnin "Opus novum de proportionibus."
Sin ɣ tarwa n Kardano — Giovanni Battista d Aldo Urbano — gulan nn tgiriwin timezdarin. Giovanni Battista, amnzu d umayuf nns, ittwazrf s tubbya n yixf ɣ 1560, acku inɣa tamɣart nns s irin ḍart mad yufa tarwa nns s kṛaḍ nnsn ur akkʷ gin winns. Aldo Urbano ittublan s tqmmaṛt, igdl fellas babas tukkust ɣ 1569 acku ikka t nn da as ittakʷr iqariḍn nns.
Immuti Kardano zɣ Pavya s Bulunya, zɣ yat tsga; acku ifls s mas d ikka uɣtas n "exécution" n Jyuvanni nns tazrirt n taẓit nns d tmrslt takadimikt ammas n Pavya, d tusmin nna as usin imidawn nns f ismdutn nns ussnanin, d acku t-rubln altu s tumliwin n wunufn ignusann d inlmadn nns.
Ittyamaẓ Kardano dar "Inquisition" ɣ 1570 s itsnt tmntal tirussinin, ittubzzaz fllas ad izzri yan mnnaw n wayyurn ɣ ubniq d ad d isḍr tasɣnt ann nns n uslmd. Immuti s Ṛuma, yumẓ gis yat "annuity" ar timḍlt zɣ dar ubaba Griguri wiss-13 (dffir mad yuga ubaba Pius wiss semmus tuttra nns), ismd ilmma ɣinna taskndurt nns tanimant.
Ittyawqbal ɣ tɣiwant tagldant n imjjayn, ikmml waxxa ɣmkann f tzrawin nns tiflsufiyin s uzday d tmskirt nns n tsnijjit ar tamttant nns ɣ 1576.
Amnni ad iga amud izdin d ixatarn d Iṭalyaniyn ttussannin lli isbuɣlan tamassant d tẓuṛi. Aws i Wikipidya s usnfl nns, tssimɣurt t. |
This article uses material from the Wikipedia Taclḥit article Jirulanu Kardanu, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Mayad illa ddu CC BY-SA 4.0 abla iɣ ittuybdar mas ur t-igi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Taclḥit (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.