Aswuddu azayku n waman g Lmɣrib ismun kraygat tsrtay, tistratijiyyin d imussutn izdin s uswuddu d tbḍit n isugam n waman g Lmɣrib, afad ad iddr ufgan ddrn imudar ns ddrn ula igran ns.
Tiɣarasin n uswuddu n waman g Lmɣrib ur lulnt ass ad ula iḍgam ula asggʷas ad ula walli izrin, tiɣarasin ad gant tiqqbuṛin mklli iqqbuṛ ufgan g wakal n Lmɣrib, ar zzigiznt mklli izzigiz ufgan g tmazirt ns. Angraw n uswuddu azayku sul ukan iddr g kigan n tsgiwin g Lmɣrib ilint tmatarin f tɣarasin da inɣuban.
Anzwi n Lmɣrib iga ijjn unzwi izwan g wammas d iffus, ig anagam nɣ anbzag g ugafa. S umata, iqqand ad nini mas anzwi n Lmɣrib izwa drusn gis waman, mayad a yuddjan afgan amɣrib aqqbuṛ ad isiggl tusutin f tusutin s tɣarasin da ira at yaws g ussdms (tadmsa n waman) n waman. Ar ttinin mas asɣawsa ad igan immas nɣ innas n usnulfu, mqqaṛ awal ad nnant igdudn yaḍni macc, ati awal ad iɣẓa ula g Lmɣrib, acku tarsi n waman ad igan innas n tɣarasin maṛṛa n uswuddu n waman g Lmɣrib, tiɣarasin ad nttafa g tasgiwin g drusn waman zun iffus d lqqblt n Lmɣrib.
Aswuddu n waman ismun kṛaḍt tkliwin:
Tasult n tudrt tzdi s ili n waman g kraygat tmazirt, mayad a yttadjan afgan ad issmrs kraygat aẓmmaẓẓl g iẓmmaẓẓln ns afad ad iḍmn tasult n isugam ns sg waman.
Lmɣrib ur gis isaffn imqquṛn, illn nɣ iglmamn iẓḍaṛn ad gn isugam n waman i ufgan, mayad af add ittɣama unẓaṛ ad ig asagm agjdan n waman. Tudrt n ufgan aqqdim g Lmɣrib tzdi s unẓaṛ, ig ibbi ar ttbbi ula nttat. Anẓaṛ zdin srs isaffn, iɣbula d una ig ur illi unẓaṛ ar ttqqaṛan ula nttni, kigan n izmaz n taɣart ad izrin f Lmɣrib, ibbi gisn unẓaṛ bbin isaffn qqarnt trggʷa d una, mmtn imaddarn s fad mmtn ula igran.
imzdaɣ imzwwra g Lmɣrib munen d iɣbula n waman, ar ttzdaɣn g tmazirt nna g llan iɣbula n waman, macc mqqaṛ llan iɣbula g llan waman s umata at zdin s unẓaṛ, akud nna g ibbi unẓaṛ ar gisn ttbbin waman. Iɣbula n waman gan asagm n waman adslan n mswi acku aman nsn ar ttggan aman idusn g usggʷas akkʷ.
G tasgiwin n Lmɣrib llan tugt n iɣbula, zun ukan:
Lmɣrib ur ittyawssan s iglmamn, acku anzwi ns ur igi anzwi issbɣasn ili n iglmamn. Iglmamn gan aɣbalu n waman gn ula yat twnnaḍt issbɣasn tudrt tagamant zun igḍaḍ d imudar iramyarn. Llan g Lmɣrib tugt n iglmamn zun:
Ur ittyussan Lmɣrib s isaffn, macc gis isaffn f nẓẓḍaṛ ad nini mas mqquṛn. Ur llin g Lmɣrib isaffn idra d tmura yaḍni, isaffn akkʷ illan g Lmɣrib ur t ffiɣn ur sis d kcimn sg mani yaḍni, llan akkʷ g ugnsu n tmazirt. Sg uzmz aqqbuṛ gan isaffn yan usagm n waman i imzzaɣ n Lmɣrib, mayad ad iwddjan tuzduɣt g Lmɣrib ad ttmuna d isaffn, ar nttafa iḍuṛan d tqqbilin zdɣn f isaffn sg uzmz aqqbuṛ, acku asif ar asn ittgga aɣbalu n waman da igan aɣbalu n tudrt.
Isaffn imqqṛann g Lmɣrib:
Sg uzmz aqqbuṛ ad iɣaz ufgan amɣribi una (amyiwn: anu) g tmazirt ns, acku gan yan uɣbalu n waman slawan g tmizar g illa unzwi izwan. Aman n wanu ttyussann mas gan aman idusn izddagn acku ar zrrin sg kigan n tusutin n wakal ku tasut ar sgisn ttkks yan wanaw n irkan. G izmaz izrin, taɣuzi n wanu ur tgi kra n twwri icqqan acku kkanttin waman qqṛṛbn s udm wakal.
S tmaziɣt, uggug dars sin inumak:
Imɣribin iqqbuṛn ur ssin uggugn n wassad, ur ssin uggugn da ismunan aman macc ssnen uggugn da issaqqlayn aman sg wasif s trga. Aman gan aẓuṛ n tudrt mayan af ur ifil ufgan aqqbuṛ kra n tɣarast t isslkamn srsn ur tt iwmiẓ, iṣka uggugn afad ad isslkm aman s igran ns, iṣka uggugn afad ad isslkm aman s tgmmi ns, iṣka uggugn afad ad iẓẓu tudrt g twnnaḍt ns, iṣka uggugn afad ad isslkm aman i imudar ns d tuga nnsn.
iga tidt mas afgan aqqbuṛ ur iṣki uggugn umqqṛanen zun uggugn n wassad, macc at iwfa yat tɣarast yaḍni ma s ismuna aman, taɣarast ad trwas taɣarast n uggugn, ar gis issmras Tafṛḍit nɣ Tanut.
Tafṛḍit nɣ Afṛḍi tga isllwi n imɣribin, acku iga tayafut n wakal n Lmɣrib. Tafṛḍit tga tuṣka ittrsn nɣ ittyaɣazn g wakal, ar tettuyskar g uḍɣaṛ sg ad zrrin waman n unẓaṛ afad atn gis smunen, afad ad tn ssmrsn g mswi n igran akud nna izri unẓaṛ. Ar tettuyskar sg iẓṛan d wakal nɣ sg uknkil. Tga tafṛḍit tayafut immrwasn d uggug atrar mlmmi da tskar zun tawwuri ns.
Asmrs n tfṛḍit ar isɣawsa s udɣaṛ yattuyn afad ad sgis tfk tfṛḍit aman i idɣaṛn yaḍni, mayad a yuddjan tafṛḍit ad ttili g tmizar n udrar uggar n tmizar uẓaɣaṛ. G tmizar n udrar ar tt ssmrasn afad ad ssun igran maca g tmizar n uẓaɣaṛ ar tt ssmrasn afad ad sgis ssan imudar nnsn.
Afad ad issu ufgan igran ns s waman, ar d issufuɣ aman sg ddu akal s yat tɣarast igan tuddist kigan as tt igan d "Aɣṛuṛ", taɣarast ad ar sis d issufuɣ ufgan aman sg una (ddu akal) afad ad srsn issu igran ns. Aɣṛuṛ ar ittɛmmad f tzmrt n ufgan nɣ f tzmrt n imudar zun aɣyuln asrdun nɣ agmar, g ma iggutn ar ittɛmmad f imudar acku nutni ad iɣin ad swwurin ass akkʷ, ar d aqqlayn waman ilma munen g yat tfṛḍit n usmun waman arig ggutn acku ar d aqqlayn imik s imik, ku tikkli ar gis d aqqlayn imik n waman, akud nna ggutn waman g tfṛḍit ilma ttyaṛẓamn ad munn d usaru nɣ d kra n targa afad ad ftun s igran.
Sg izmaz iqqbuṛn ad iddr ufgan g wakal n Lmɣrib, tasult ad ur tẓḍaṛ ad tili mla d ur illi yan wanaw n uzrf das iẓḍaṛ ad iswuddu tudrt ns g ma izdin s tisqqan ingr udmawn n unamun, tisqqan n twjja, tukksa, tadamsa d usmuddu n waman ula ntta. Acku mklli nssn aman gan aɣbalu n tudrt, ig ur tn inbaḍ kra n uzrf ila fllasn ilin inaɣan icqqan, ku yan g middn ira ad gn waman wins waḥdut d win igran ns waḥdutn. G tasgiwin n Lmɣrib maṛṛa tlla yat tɣarast n uswuddu n waman, nɣ nẓḍaṛ ad nini mas taɣarast n uswuddu n waman g Lmɣrib dars tifras mmrwasnin mqqar illa kigan n uɣaras ingr tmazirt d tayyaḍ. Ar nttafa mas llan irmmusn imazarn g tmizar akkʷ.
Tikli tamzwarut g tiṭṭi n waman igat usslkm n waman s igran, ad nsslkm aman s igran ilma nbḍu aman f igran n ku yan. Afad a isslkm ufgan amɣribi aman s igran ar issmras kigan n imassn zun tirggʷin, isura, saylal, uggugn, tifṛḍin (nɣ ifṛḍin) d uggar.
Tiṭṭi n waman ur tgi kra twwuri igan tafrart acku tzdi s waman, aɣbalu n tudrt n ufgan, mayad af ur fllas ittbdda wanna ka yran nɣ wanna ka isalan, ar fllas ttbddan imnbaḍn n ku taqqbilt, imnbaḍn f d msickin middn n tmazirt maṛṛa. Ula taɣarast n uswuddu tga tussna skrn imzwwura ar ttid tffal tasut i tayyaḍ.
Azmz n tissi n igran nɣ azmz n mswi iga azmz g wass da g ad sswan middn igran ns. Azmz n tissi izdi s uɣbalu n waman, is iga targʷa nɣ tafṛḍit.
Aman g ku taqqbilt ar ttyabḍan f igran, tajumma n igr ad iswuttuyn (ittḥddadn) tasmkta n waman da ira as ittyafka, ig imqquṛ igr ar as akkan kada n waman, ig imẓẓi ar as akkan imiqq n waman. G kra n tqqbilin, uṭṭun n taddagin ula ntta ar iswuttuy tasmkta n waman da ira ad as ittyufka, acku ig drusn waman ar sswan middn ka taddagin ur ad sswan akal akkʷ. Ar ttyabḍan waman f wakal d imdanen, ar ittili ig ttyabḍan waman ka f warraw n tqqbilt, yan igan abṛṛani f tqqbilt ur ad as akkan aman acku ur igi iwis n tqqbilt. Akud nna ttyabḍan waman f wakal d imzdaɣ, ar asn skarn tawala, tawala igatt usnmala n middn g mswi n igran, matta wada iran ad ig amzwaru d matta wada ira ad ig amggaru d matta wada iran ad iḍfaṛ wayyaḍ. G tigira tawala n tissi ar tssudaw s imir, akud nna kmmln kullu middn ar d ttalsn daɣ sg umzwaru.
Tiṭṭi n waman tḍfuṛ i wadud nɣ i uzmz, ass ad ar ssmrasn middn "Lmagan nɣ tasragt" macc g ma izrin ar ssmrasn middn "Tanast" nɣ "Lmagana n waman", tanast tga imiss azayku n tiṭṭi n waman g Lmɣrib ur ittyussan man uzmz ag ssntin imɣribin assmrs ns macc nssn mas tga taqqburt, flnttid imzwwura i imggura tasut f tasut. Tlla tanast g tmizar yaḍni zun iṛumin zun i tmizar n lqqblt (Lɛiṛaq, Luṛḍun ...) tili ula g tmizar n Asya tanammast, mayad ar ittini yan wawal, afgan iga yan tussna tga yat.
Assmrs d tsmurt n waman zun akkʷ iɣrfan, imɣribin ar sisn sswan nɣ ar tn ssan nutni d imudar nsn. Taɣarast ur gis kra n umzaray iggudin ingr tasgiwin n Lmɣrib ar tn ssmrasn s yat tɣarast. G mswi n igran, ar d ttmuddun waman sg wasif ar igran sg uggug, targʷa, asaru s usfsi ilma kcmn s igr, afad ad srsn ssun taddagin nɣ taddagin d wakal ig gis kra n tuga zun amzgur, irdn, timẓin nɣ kra n wanaw yaḍni. Assmrs yaḍni igat tissi n ufgan d imudar, afgan ar d ttawin aman sg uɣbalu (lɛin) nɣ sg wasif ar d tnid ttawin s taddart ajjintn arig mmzdagn g ɣusn ilma ar sgisn ssan, acku kra s maṭln waman g taddart ar ittaggz warras s izdar n ugdur nɣ n tixibit. Assmrs wiss kṛaḍ igat asird, ar ssiridn misddn s waman, ar ssiridn ifckan n unwal nɣ iḥruyn da lssan.
Assmrs amzwaru n waman g Lmɣrib tgat tissi n igran minzi ar fllas ttɛmmadn middn g tudrt nnsn afad ad syafan uttci nnsn d uttci n imudar nnsn.
Aman gan tafada tamqqṛant n tudrt, ur ẓḍaṛn imudar ad ddrn war aman. Tudrt n ufgan tzdi s imudar d igran ns, nutni ad ittaddjan afgan ad immuddu sg tmazirt s tayyaḍ afad ad asn yaf aman d tuga. G izmaz zwarnin iggi n wakal, iddr ufgan war taddart war tamazirt, ar ittiḍfuṛ aman d tuga inna g llan.
Imudar gan sg iwttasn n tudrt tadamsant n ufgan, mayadd ad t ittadjan ad isiggil aman i ixf ns, isigglin i imudar ns.
Afgan awd ntta isɣawsa s waman i tasult n tudrt ns, ur ad issa ufgan sg uɣbalu inna ukan iga, ar isɣawsa s waman imzdagn zun d aman n iɣbula d waman n una.
This article uses material from the Wikipedia Taclḥit article Aswuddu azayku n waman g Lmɣrib, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Mayad illa ddu CC BY-SA 4.0 abla iɣ ittuybdar mas ur t-igi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Taclḥit (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.