Көҕөн

Атыыра 1 киилэттэн тахса ыйааһыннаах буолар. Саас атыырын төбөтө уонна моонньо хараҥа от күөх өҥнөөхтөр. Моонньугар үрүҥ моойторуктаах. Хабарҕата уонна түөһүн илин өттө хараҥа хоҥор. Өрөҕөтө сырдык бороҥ, кыра туора барар сурааһыннардаах. Көхсүн илин өттө, лаппаахыта уонна моонньун кэлин өттө (буровато-серый). Көхсүн кэлин өттө хараҥа (черно-бурая). Эмэһэтэ хара. Кыната чэриниилэ өҥнөөх, үрүҥ сурааһыннарынан төгүрүтүллүбүт сирдээх (зеркальце). Тумса от күөхтүҥү саһархай (зеленовато-оливковый), сааһырдаҕын аайы саһарбыта күүһүрэр. Атаҕа кып-кыһыл.

Саха сиригэр ойуур зонатын соҕуруу өттүгэр үөскүүр. Саха сирин арҕаа өттүгэр ареаалын хотугу кыраныыссата Хотугу эргимтэҕэ тиийэр, илин өттүгэр — Верхоянскай кэтирээһинигэр тиийэр. Өрөспүүбулүкэ таһыгар киэҥник тарҕаммыт көтөр. Ареаала Европа, азия уонна Хотугу Америка хоту өттүлэрин хабар. Хотугу уонна киин Индияҕа, Кытай муора таһынааҕы сирдэригэр, Япония арыыларыгар кыстыыр.

Саха сирин киин өттүгэр атын кустардааҕар эрдэ кэлэр (үксүн муус устар бүтэһигэр - ыам ыйын саҕатыгар).

Тыһыта ыам ыйын бастакы күннэриттэн сымыыттаан барар. Ол гынан баран маннык түбэлтэлэр саас эрдэ кэллэҕинэ эрэ буоллаллар. Үксүн ыам ыйын ортотуттан эбэтэр бүтэһигэр сымыыттыыр. Сороҕор өссө хойут да сымыыттыан сөп. Уйата сиргэ баар буолар, талахха, кыра мастарга, окко саһыарар. Хоптолор сымыыттыыр сирдэригэр таптаан сымыыттыыр. Уйата хаппыт отунан, сэбирдэҕинэн, муоҕунан тэлгэтиллибит буолар, түү валигынан төгүрүтүллэр. Ортотунан 7-12 от күөхтүҥү өҥнөөх сымыыттаах. Бэс ыйын бүтүүтэ оҕолоро күөлгэ киирэллэр. Кынаттарыгар от ыйын иккис аҥаарыттан, атырдьах ыйын саҥатыгар дылы тураллар. Күһүҥҥү көтүүтэ атырдьах ыйын ортотуттан саҕаланар, балаҕан ыйын бүтүүтүгэр түмүктэнэр. Дьокуускай таһыгар сорох көтөрдөр алтынньы ортотугар дылы баар буолаллар.

Аһылыгар үүнээйилэр уонна үөннэр-көйүүрдэр тэҥ оруоллаахтар. Үүнээйи аһылыгы ордук саас эрдэ уонна уонна күһүн хойут элбэхтик сиир. Үүнээйилэртэн сугуну, тиит туорааҕын сиир, уу үүнээйилэрин сиэмэтин, силистэрин, сымнаҕас үнүгэстэрин кэбийэр. Үөнтэн-көйүүртэн чиэрбэлэри, моллюскалары, уу хомурдуостарын уонна уу үөннэрин ыамалырын элбэхтик сиир.

• Хара көҕөн
• Чааппара

• Справочник-определитель уток РС(Я), А. Г. Ларионов, Г. П. Ларионов, Дьокуускай, ЯФ из-ва СО РАН, 2001