Ыам Ыйын 19: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 226 күн баар.

• ССРС  ССРС — Сэбиэскэй пионердар күннэрэ. Бу күн ССРС бүттүүнүн үрдүнэн оскуолаларга "Зарница" оонньуу, араас күрэхтэһиилэр буолаллара, улахан кутаа уот оттуллара, сорох оҕолору пионерга ылаллара.

• АХШ  АХШ — Чуумпу Далай олохтоохторугар ВИЧ/СПИД туһунан кэпсиир күн
• АХШ  АХШ — Быар сыстыганнаах ыарыытыгар анаалыс туттарар күн
• Вьетнам  Вьетнам — Хо Ши Мин төрөөбүт күнэ
• Греция  Греция — Понт гириэктэрин геноцидын толук буолбут дьонун ахтар күн. Осмаан импиэрийэтигэр олорбут гириэктэри Аан дойду бастакы сэриитин кэмигэр уонна кини кэнниттэн үүрбүттэрин-үтүрүйбүттэрин түмүгэр өлбүт дьону ахталлар
• Дания  Дания — Бүттүүн мэлииппэ күнэ
• Кыргыстаан  Кыргыстаан — Ийэ күнэ
• Турция  Турция — Ататюрк, ыччат уонна спорт күнэ
• Финляндия  Финляндия — Өлбүттэри ахтар күн
• Финляндия  Финляндия — Байыаннай былаах күнэ
• Украина  Украина — Бэлиитикэ репрессиятын сиэртибэлэрин ахтар күн
• Иллинойс  Иллинойс, Миссури  Миссури (АХШ) — Малкольм Икс күнэ. Бу кэлин Малик эль-Шабаз диэн ааты ылыммыт киһи (1925-1965) АХШ-ка хараҥа тириилээхтэр бырааптарын турууласпыта, ону таһынан ислаамы тарҕаппыта

• 639 — Илин Түүр каганаатын бас-көс дьонуттан биирдэстэрэ Ашина Цзешешуай Тан импиэрийэ баһылыгын Тайцзун ыраахтааҕыны өлөрө сатаабыта табыллыбатах. Илин Түүр каганаата бу түбэлтэ буолуон 9 сыл иннинэ 630 сыллаахха Тан импиэрийэтин сабыдыалыгар киирэргэ күһэллибитэ.
• 1051 — Франция ыраахтааҕыта Генрих I Ярослав Муударай кыыһын Аннаны ойох ылбыт. Түөрт оҕоломмуттара, улахан уоллара Филипп I Францияны 48 сыл салайбыта.
• 1586 — Самаара өрүс төрдүгэр нууччалар кириэппэс тутан саҕалаабыттар. Самаара куорат олохтоммут күнэ.
• 1643 — Отут сыллаах сэрии кэмигэр Франция уонна Испания армияларын быһаарыылаах күөн көрсүһүүлэрэ - Рокруа кыргыһыыта буолбут. Манна Франция кыайбытын түмүгэр Испания үйэлээх гегемонията бүппүт.
• 1649 сыллаахха Англия өрөспүүбүлүкэ буолбут.
• 1745 сыл ыам ыйын 19 күнүттэн 1747 сыл ыам ыйын 26 күнүгэр дылы Саха сирин бойобуодатынан ананан Федот Аммосов сулууспалаабыт. Дьокуускайга олорон өлбүтэ биллэр. Бу кэмҥэ бойобуодалар иккилии сыл буола-буола уларытыллан иһэллэрэ. Арааһа, аныгылыы эттэххэ, хоруупсуйаҕа охтубатыннар диэн буолуо.
• 1880 — Польша тутулуга суох буолуутун хамсааһыгар кыттыбыт 22 саастаах Вацлав Серошевскай көскө ыытыллан 1880 сыл ыам ыйын 19 күнүгэр Верхоянскайга тиийбитэ. Түөрт сыл Үөһээ Дьааҥы уонна Халыма улуустарыгар олорбута. Кэлбит сылыгар Слепцова Анна диэн саха дьахтарын ойох ылбыта, кыыс оҕоломмуттара. Серошевскай хас да этнографияҕа үлэлэри суруйбута, ол иһигэр "Сахалар" диэн бөдөҥ үлэлээх, кэлин Польша суруйааччыларын тэрилтэтин салайбыта (1933-39 сылларга).
• 1909 — атыыһыт А. И. Громованы кытары Дьокуускайтан Өлүөнэ төрдүгэр Булуҥҥа диэри таһаҕаһы таһарга сөбүлэҥҥэ илии баттаммыт. Бу кэмҥэ Өлүөнэҕэ уонна Витимҥэ 40-ча борохуот баара, хас да чааһынай пароходстволар үлэлииллэрэ.
• 1922 — Арассыыйа хомсомуолун кэмпириэнсийэтигэр пионер этэрээттэрин тэрийии туһунан быһаарыы ылыныллыбыт. Сэбиэскэй Сойууска пионер тэрилтэтэ олохтоммут күнүнэн ааҕыллар.
• 1993 сыллаахха СӨ Үрдүкү Сэбиэтин XVIII сиэссийэтэ тыллар тустарынан сокуону олоххо киллэрэргэ анаммыт судаарыстыба бырагырааматын ырытан оҥорорго көрүк (концепция) ылыммыта.
• 1989 — Москубаҕа аан бастакы «Мисс СССР — 89» күрэс саҕаламмыт. Кыайыылаах онус кылаас үөрэнээччитэ Юлия Суханова (172, 55, 91-59-90) буолбут.
• 2005 — Арассыыйа 44 регионугар уҥа урууллаах массыыналары дойдуга киллэрэри бобууну утаран маассабай бырачыастар буолбуттар.
• 2005 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бэрэстээтэлинэн Ньургун Тимофеев талыллыбыт.
• 2008 — Сахалыы Бикипиэдьийэни Викимедиа пуондата бигэргэппит. Бу иннинэ 2006 сыл ахсынньытыттан биики-инкубаатар диэн туспа сиргэ тургутар бырайыак быһыытынан үлэлээбитэ.
• 2010 — Таиланд сэбилэниилээх күүстэрэ диктатуураны утары өрө турууну хам баттаабыттар, өрө туруу баһылыктара бэринэргэ күһэллибиттэр.

• 1881 — Мустафа Кемал Ататүрк, Туурсуйа Өрөспүүбүлүкэтин төрүттээччитэ уонна бастакы бэрэсидьиэнэ. Элбэх уларытыыларын иһигэр, туурак тылын арааб уонна перс тылларын аһара күүстээх сабыдыалыттан ыраастаабыта, төрүт түүр тылынан-өһүнэн солбуттарбыта, ол туһугар Бэкээрискэй саха тылын тылдьытын туурактыы тылбаастаппыта.
• 1913 — Эдьигээн Хатыгы нэһилиэгэр Николай Шемяков (08.07.1967 өлб.) — аҕыйах ахсааннаах эбэҥки норуотун чулуу уола, булчут-стахановец, 1939—1953 сс. Эдьигээн райисполкомун бэрэссэдээтэлэ.
• 1927 — Константин Чиряев (1997 өлб.) — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала, Ороһутааҕы норуодунай педагогика түмэлин олохтооччута. Константин Спиридонович Бүлүү Кыадаҥдатыгар төрөөбүтэ, үйэтин тухары Үөһээ Бүлүүгэ үлэлээбитэ.
• 1953 — Чурапчы Мырылатыгар Александра Иннокентьева — саха живописеһа. Кини сүрүн тиэмэтэ - дьахтары ойуулааһын.
• 1966 — Ньурба улууһун Марха нэһилиэгэр Өҥөлдьөҕө Лидия Романова — саха бэйиэһийэтэ XX үйэ саҕаланыытыгар сайдыытын, сүнньүнэн Өксөкүлээх Өлөксөй айар үлэтин чинчийэр учуонай.

• 1125 — Владимир Мономах (1053 төр.), Киев улуу кинээһэ (1113—1125).
• 1389 — Дмитрий Донской (1350 төр.), Москуба кинээһэ (1359 сылтан), Владимир улуу кинээһэ (1363 сылтан).
• 2004 — Петр Ильяхов (09.06.1938—19.05.2004) — ойууннааһыны чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата. 1938 сыллаахха бэс ыйын 9 күнүгэр Абый Мугурдааҕар төрөөбүт. 1997 сыллаахха «Ойууннааһын Саха сирин хоту өттүгэр (1920—1935 сс.)» диэн диссэртээссийэни көмүскээбит.