Олунньу 14: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 320 күн (ордук хонуктаах сылга 321 күн) баар.

• Тапталлаахтар күннэрэ
• Кинигэ бэлэхтэһии дойдулар ардыларынааҕы күнэ
• Аризона  Аризона (АХШ) — Судаарыстыбаннас күнэ
• Орегон  Орегон (АХШ) — Судаарыстыбаннас күнэ
• Ииндийэ  Ииндийэ (сорох сирдэрэ) — Төрөппүттэргэ сүгүрүйүү күнэ (Матру Питру Пуджан Дивас). 2007 сылтан арҕаа култууралар сүүрээннэригэр утары туруу курдук биир куоракка бэлиэтээбиттэрэ, кэлин элбэх штаат иилэ хабан ылан бэлиэтиир буолбута

• 286 — 1260 сыл эргин суруллубут "Көмүс номох" диэн христианнар үһүйээннэрин хомуурунньугар этиллэринэн, бу күн быраас уонна аҕабыыт Валентин Рим былаастарын дьаһалынан өлөрүллэргэ ууруллубут. Кини буруйа диэн ыал буолуо суохтаах саллааттары кистэлэҥинэн бэргэһэлиир эбит.
• 842 — Людовик II Ньиэмэс уонна Карл II Тараҕай Страсбургтааҕы андаҕардарын икки тылынан эппиттэр: романныы (эргэ боронсуустуу) уонна ньиэмэстии. Бу күн боронсуус тыла билиниллибит күнүнэн ааҕыллар.
• 1530 — Нуньо де Гусман баһылыктаах Испания конкистадордара Тангашуан II диэн ыраахтааҕыны бүрүстүөлүттэн суулларбыттар уонна өлөрбүттэр. Бу Ирекекуа (Иречеква) диэн бөдөҥ дойду Киин Миэксикэҕэ бүтэһик тутулуга суох дойду этэ. Аармыйата 100 тыһыынчаҕа тиийэрэ, ол эрээри быһаарыылаах кэмҥэ 1522 сыллаахха сэриилэһэртэн батыммыттара, ыраахтааҕылара өлүөн иннинэ 8 сыл тухары испанецтарга түһээн төлүү олорбуттара.
• 1556 — Акбар Улуу Моҕуоллар Импиэрийэлэрин ыраахтааҕыта буолбут.
• 1655 — Мапуче омуктар Чиилигэ испанецтары утары өрө туруулара саҕаламмыт.
• 1804 — Караджордже Осмаан импиэрийэтин утары Бастакы серб өрө туруутун баһылыга буолбут.
• 1918 — Арассыыйа Григориан халандаарыгар көспүт. Тохсунньу 31 күнүн кэнниттэн олунньу 14 күнэ буолбут.
• 1919 — Сэбиэскэй Арассыыйа уонна Польша Иккис өрөспүүбүлүкэтин ыккардыларыгар сэрии саҕаламмыт. Ленин өрөбөлүүссүйэни Европаҕа тарҕатар былааннаах ньиэмэстэр босхолообут сирдэригэр кимэн киирбитэ, оттон Пилсудскай баһылыктаах поляктар Польшаны урукку кыраныыссаларынан сөргүтэр былааннаахтара. Сэрии 1921 сыллаахха кулун тутар 18 күнүгэр Украина уонна Белорусия сирдэрин аҥаардааһынынан түмүктэммитэ.
• 1924 — Былатыан Ойуунускай «Кыһыл ойуун» поэматын бүтэрбит.
• 1939 — Саха сиригэр ойуур хаһаайыстыбатын тэрийии туһунан уурааҕы Саха АССР Норуотун Хамыһаардарын Сэбиэтэ таһаарбыт.
• 1946 — Америкаҕа Пенсильвания университетыгар бастакы электроннай көмпүүтэр ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) көрдөрүллүбүт.
• 1956 — ССКП XX сийиэһэ саҕаламмыт. Бу сийиэскэ улахан уларыйыылар торумнаммыттара: Иосиф Сталин алҕастара сараламмыта, социализм капитализмы кытта эйэлээхтик олоруон сөбө этиллибитэ, дойдулар социализмҥа эгэлгэ суолунан тиийиэхтэрин сөбө этиллибитэ, идеология олохтон арахсара сатамматын уонна догматизм суох буолуохтааҕын туһунан этиллибитэ.
• 2001 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын "Сахалыы таба суруйуу сиэрин туһунан" 83 №-дээх уурааҕа тахсыбыт. Онтон 2015 сыл ахсынньы 22 күнүнээҕи бырабыыталыстыба 501 №-дээх уурааҕынан саҥа таба суруйуу сиэрэ тахсыбыта.
• 2005 — YouTube видеохостинг төрүттэммит.
• 2011 — «Арааб сааһа»: Бахрейнҥа «Уордайыы күнэ» диэн ааттаммыт өрө туруу саҕаламмыт.
• 2023 — Дьокуускайга учуонай, суруйааччы Алтан Сарын төрөөбүтэ 125 сылыгар аналлаах «Терминология уонна терминография дисципилиинэлэр кээмэйдэригэр» диэн ааттаах омук сириттэн кыттыылаах билим кэмпириэнсийэтэ саҕаламмыт.

• 1943 — суруйааччы, экэниэмикэ билимин дуоктара Василий Дарбасов-Дабаччыма төрөөбүт.
• 1950 — Петр Захаров — Мэдиссиинэ Киинин кардиохирургияҕа салаатын сэбиэдиссэйэ, СӨ үтүөлээх бырааһа, СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2004), мэдиссиинэ билимин дуоктара.
• 1953 — Николай Ижендей — чувааш биллиилээх суруйааччыта.

• 1943 — Давид Гильберт — биллиилээх ниэмэс математига.
• 1995 — Огдуо Аксенова — дулгаан бэйиэтэ, дулгаан литэрэтиирэтин төрүттээччитэ.
• 2016 — Харлампий Луковцев, суруйааччы, суруналыыс, СӨ үтүөлээх учуутала.
• 2018 — Тарас Десяткин — геолог идэлээх, «Якутзолото» тэрилтэни өр сылларга салайбыт киһи. Социалистыы Үлэ Дьоруойа, «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьан икки төгүллээх кавалера (1969, 1981), Ленин уордьанын икки төгүллээх кавалера (1971, 1976). Алдан улууһун, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун (1998) уонна Дьокуускай куоратын (2013) Ытык киһитэ.