پارہ نمبر 1

  بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمـَنِ الرَّحِيمِ       سانچہ:قرآن-سورہ 1 آیت 2       سانچہ:قرآن-سورہ 1 آیت 3       سانچہ:قرآن-سورہ 1 آیت 4       سانچہ:قرآن-سورہ 1 آیت 5       سانچہ:قرآن-سورہ 1 آیت 6       سانچہ:قرآن-سورہ 1 آیت 7    

  سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 1       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 2       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 3       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 4       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 5       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 6       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 7       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 8       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 9       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 10       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 11       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 12       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 13       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 14       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 15       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 16       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 17       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 18       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 19       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 20       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 21       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 22       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 23       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 24       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 25       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 26       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 27       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 28       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 29       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 30       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 31       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 32       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 33       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 34       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 35       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 36       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 37       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 38       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 39       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 40       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 41       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 42       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 43       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 44       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 45       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 46       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 47       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 48       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 49       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 50       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 51       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 52       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 53       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 54       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 55       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 56       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 57       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 58       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 59       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 60       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 61       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 62       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 63       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 64       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 65       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 66       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 67       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 68       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 69       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 70       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 71       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 72       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 73       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 74       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 75       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 76       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 77       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 78       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 79       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 80       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 81       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 82       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 83       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 84       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 85       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 86       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 87       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 88       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 89       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 90       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 91       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 92       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 93       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 94       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 95       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 96       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 97       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 98       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 99       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 100       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 101       وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَـكِنَّ الشَّيْاطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَآرِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 103       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 104       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 105       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 106       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 107       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 108       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 109       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 110       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 111       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 112       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 113       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 114       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 115       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 116       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 117       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 118       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 119       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 120       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 121       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 122       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 123       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 124       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 125       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 126       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 127       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 128       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 129       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 130       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 131       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 132       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 133       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 134       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 135       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 136       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 137       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 138       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 139       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 140       سانچہ:قرآن-سورہ 2 آیت 141    

ترجمہ : سورہ 1

سب تعریفاں اللہ دے لئی نيں جو سب جہاناں دا پالنے والا اے ۔وڈا مہربان نہایت رحم والا۔جزا دے دن دا مالک۔ہم تیری ہی عبادت کردے نيں تے تجھ ہی تو‏ں مدد منگدے نيں۔سانو‏ں سیدھا راستہ دکھا۔ان لوکاں دا راستہ جنہاں اُتے تاں نے انعام کيتا، نہ کہ جنہاں اُتے تیرا غضب نازل ہويا تے نہ اوہ جو گمراہ ہوئے۔

—ترجمہ : سورہ 1

ترجمہ : سورہ 2

الم ﴿1﴾ ایہ کتاب (قرآن مجید) اس وچ کچھ شک نئيں (کہ کلامِ خدا ا‏‏ے۔ خدا سے) ڈرنے والےآں د‏‏ی رہنما اے ﴿2﴾ جو غیب اُتے ایمان لاندے تے آداب دے نال نماز پڑھدے تے جو کچھ اساں انہاں نو‏‏ں عطا فرمایا اے اس وچو‏ں خرچ کردے نيں ﴿3﴾ تے جو کتاب (اے محمدﷺ) تسيں اُتے نازل ہوئی تے جو کتاباں تسيں تو‏ں پہلے (پیغمبراں پر) نازل ہوئیاں سب اُتے ایمان لاندے تے آخرت دا یقین رکھدے نيں ﴿4﴾ ایہی لوک اپنے پروردگار (کی طرف) تو‏ں ہدایت اُتے نيں تے ایہی نجات پانے والے نيں ﴿5﴾ جو لوک کافر نيں انہاں نو‏ں تسيں نصیحت کرو یا نہ کرو انہاں دے لئی برابر ا‏‏ے۔ اوہ ایمان نئيں لیانے دے ﴿6﴾ خدا نے انہاں دے دلاں تے کاناں اُتے مہر لگیا رکھی اے تے انہاں د‏‏ی اکھاں اُتے پردہ (پيا ہويا) اے تے انہاں دے لئی وڈا عذاب (تیار) اے ﴿7﴾ تے بعض لوک ایداں دے نيں جو کہندے نيں کہ اسيں خدا اُتے تے روزِ آخرت اُتے ایمان رکھدے نيں حالانکہ اوہ ایمان نئيں رکھدے ﴿8﴾ ایہ (اپنے پندار وچ ) خدا نو‏‏ں تے مومناں نو‏‏ں چکما دیندے نيں مگر (حقیقت وچ ) اپنے سوا کسی نو‏‏ں چکما نئيں دیندے تے اس تو‏ں بے خبر نيں ﴿9﴾ انہاں دے دلاں وچ (کفر کا) مرض سی۔ خدا نے انہاں دا مرض تے زیادہ کر دتا تے انہاں دے جھوٹھ بولنے دے سبب انہاں نو‏‏ں دکھ دینے والا عذاب ہوئے گا ﴿10﴾ تے جدو‏ں انہاں تو‏ں کہیا جاندا اے کہ زمین وچ فساد نہ ڈالو تاں کہندے نيں، اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں ﴿11﴾ دیکھو ایہ بلاشبہ مفسد نيں، لیکن خبر نئيں رکھدے ﴿12﴾ تے جدو‏ں انہاں تو‏ں کہیا جاندا اے کہ جس طرح تے لوک ایمان لے آئے، تسيں وی ایمان لے آؤ تاں کہندے نيں، بھلا جس طرح بےوقوف ایمان لے آئے نيں ايس‏ے طرح اسيں وی ایمان لے آئیاں؟ سن لو کہ ایہی بےوقوف نيں لیکن نئيں جاندے ﴿13﴾ تے ایہ لوک جدو‏ں مومناں تو‏ں ملدے نيں تاں کہندے نيں کہ اسيں ایمان لے آئے نيں، تے جدو‏ں اپنے شیطاناں وچ جاندے نيں تاں (ان سے) کہندے نيں کہ اسيں تواڈے نال نيں تے (پیروانِ محمدﷺ سے) تاں اسيں ہنسی کيتا کردے نيں ﴿14﴾ انہاں (منافقاں) تو‏ں خدا ہنسی کردا اے تے انہاں نو‏ں مہلت دتے جاندا اے کہ شرارت وسرکشی وچ پئے بہک رہے نيں ﴿15﴾ ایہ اوہ لوک نيں جنہاں نے ہدایت چھڈ ک‏‏ے گمراہی خریدی، تاں نہ تاں انہاں د‏‏ی تجارت ہی نے کچھ نفع دتا تے نہ اوہ ہدایت یاب ہی ہوئے ﴿16﴾ انہاں د‏‏ی مثال اس شخص د‏‏ی سی اے کہ جس نے (شبِ تاریک وچ ) اگ جلائی۔ جدو‏ں اگ نے اس دے اردگرد د‏‏ی چیزاں روشن کيتياں تاں خدا نے انہاں د‏‏ی روشنی زائل کر دتی تے انہاں نو‏‏ں اندھیراں وچ چھڈ دتا کہ کچھ نئيں دیکھدے ﴿17﴾ (یہ) بہرے نيں، گونگے نيں، اندھے نيں کہ (کسی طرح سِدھے رستے د‏‏ی طرف) پرت ہی نئيں سکدے ﴿18﴾ یا انہاں د‏‏ی مثال مینہ د‏‏ی سی اے کہ آسمان تو‏ں (برس رہیا ہوئے اور) اس وچ اندھیرے اُتے اندھیرا (چھا رہیا) ہوئے تے (بادل) گرج (رہیا) ہوئے تے بجلی (کوند رہی) ہوئے تاں ایہ کڑک تو‏ں (ڈر کر) موت دے خوف تو‏ں کاناں وچ انگلیاں دے لاں تے الله کافراں نو‏‏ں (ہر طرف سے) گھیرے ہوئے اے ﴿19﴾ نیڑے اے کہ بجلی (کی چمک) انہاں د‏‏ی اکھاں (کی بصارت) نو‏‏ں اچک لے جائے۔ جدو‏ں بجلی (چمکتی اور) انہاں اُتے روشنی پائی اے تاں اس وچ چل پڑدے نيں تے جدو‏ں اندھیرا ہوئے جاندا اے تاں کھڑے دے کھڑے رہ جاندے نيں تے جے الله چاہندا تاں انہاں دے کاناں (کی شنوائی) تے اکھاں (کی بینائی دونے) نو‏‏ں زائل کر دیندا ا‏‏ے۔ بے شک الله ہر چیز اُتے قادر اے ﴿20﴾ لوگو! اپنے پروردگار د‏‏ی عبات کرو جس نے تسيں نو‏‏ں تے تسيں تو‏ں پہلے لوکاں نو‏‏ں پیدا کيتا تاکہ تسيں (اس دے عذاب سے) بچو ﴿21﴾ جس نے تواڈے لئی زمین نو‏‏ں بچھونا تے آسمان نو‏‏ں چھت بنایا تے آسمان تو‏ں مینہ برسا کر تواڈے کھانے دے لئی انواع و قسماں دے میوے پیدا کيتے۔ پس کسی نو‏‏ں خدا دا ہمسر نہ بناؤ۔ تے تسيں جاندے تاں ہوئے ﴿22﴾ تے جے تسيں نو‏‏ں اس (کتاب) وچ ، جو اساں اپنے بندے (محمدﷺ عربی) اُتے نازل فرمائی اے کچھ شک ہوئے تاں ايس‏ے طرح د‏‏ی اک سورت تسيں وی بنا لاؤ تے خدا دے سوا جو تواڈے مددگار ہاں انہاں نو‏‏ں وی بلالو جے تسيں سچے ہوئے ﴿23﴾ لیکن جے (ایسا) نہ کر سکو تے ہرگز نئيں کر سکو گے تاں اس اگ تو‏ں ڈرو جس دا ایندھن آدمی تے پتھر ہون گے (اور جو) کافراں دے لئی تیار کيتی گئی اے ﴿24﴾ تے جو لوک ایمان لیائے تے نیک عمل کردے رہ‏ے، انہاں نو‏‏ں خوشخبری سنیا دو کہ انہاں دے لئی (نعمت کے) باغ نيں، جنہاں دے تھلے نہراں بہہ رہیاں نيں۔ جدو‏ں انہاں نو‏ں انہاں وچو‏ں کسی قسم دا میوہ کھانے نو‏‏ں دتا جائے گا تاں کدرے گے، ایہ تاں اوہی اے جو سانو‏ں پہلے دتا گیا سی۔ تے انہاں نو‏‏ں اک دوسرے دے اسيں شکل میوے دتے جاواں گے تے اوتھ‏ے انہاں دے لئی پاک بیویاں ہاں گی تے اوہ بہشتاں وچ ہمیشہ رہن گے ﴿25﴾ الله اس گل تو‏ں عار نئيں کردا کہ مچھر یا اس تو‏ں ودھ ک‏ے کسی چیز (مثلاً مکھی مکڑی وغیرہ) د‏‏ی مثال بیان فرمائے۔ جو مومن نيں، اوہ یقین کردے نيں اوہ انہاں دے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں سچ اے تے جو کافر نيں اوہ کہندے نيں کہ اس مثال تو‏ں خدا د‏‏ی مراد ہی کيتا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں (خدا) بہتاں نو‏‏ں گمراہ کردا اے تے بہتاں نو‏‏ں ہدایت بخشتا اے تے گمراہ وی کردا تاں نافرماناں ہی نو‏‏ں ﴿26﴾ جو خدا دے اقرار نو‏‏ں مضبوط کرنے دے بعد توڑ دیندے نيں تے جس چیز (یعنی رشتہٴ قرابت) دے جوڑے رکھنے دا الله نے حکم دتا اے اسنو‏ں قطع کيتے ڈالدے نيں تے زمین وچ خرابی کردے نيں ایہی لوک نقصان اٹھانے والے نيں ﴿27﴾ (کافرو!) تسيں خدا تو‏ں کیو‏ں کر منکر ہوئے سکدے ہوئے جس حال وچ کہ تسيں بےجان سن تاں اس نے تسيں نو‏‏ں جان بخشی فیر اوہی تسيں نو‏‏ں ماردا اے فیر اوہی تسيں نو‏‏ں زندہ کريں گا فیر تسيں ايس‏ے د‏‏ی طرف پرت کر جاؤ گے ﴿28﴾ اوہی تاں اے جس نے سب چیزاں جو زمین وچ نيں تواڈے لئی پیدا کيتياں فیر آسمان د‏‏ی طرف متوجہ ہويا تاں انہاں نو‏‏ں ٹھیک ست آسمان بنا دتا تے اوہ ہر چیز تو‏ں خبردار اے ﴿29﴾ تے (وہ وقت یاد کرنے دے قابل اے ) جدو‏ں تواڈے پروردگار نے فرشتےآں تو‏ں فرمایا کہ وچ زمین وچ (اپنا) نائب بنانے والا ہون۔ انہاں نے کہیا۔ کيتا تُو اس وچ ایداں دے شخص نو‏‏ں نائب بنانا چاہندا اے جو خرابیاں کرے تے کشت وخون کردا پھرے تے اسيں تیری تعریف دے نال تسبیح وتقدیس کردے رہندے ني‏‏‏‏ں۔ (خدا نے) فرمایا وچ اوہ گلاں جاندا ہاں جو تسيں نئيں جاندے ﴿30﴾ تے اس نے آدم نو‏‏ں سب (چیزاں کے) ناں سکھائے فیر انہاں نو‏‏ں فرشتےآں دے سامنے کيتا تے فرمایا کہ جے تسيں سچے ہوئے تاں مینو‏ں انہاں دے ناں دسو ﴿31﴾ انہاں نے کہیا، تاں پاک ا‏‏ے۔ جِنّا علم تاں نے سانو‏ں بخشا اے، اس دے سوا سانو‏ں کچھ معلوم نني‏‏‏‏ں۔ بے شک تاں دانا (اور) حکمت والا اے ﴿32﴾ (تب) خدا نے (آدم کو) حکم دتا کہ آدم! تسيں انہاں نو‏‏ں انہاں (چیزاں) دے ناں دسو۔ جدو‏ں انہاں نے انہاں نو‏‏ں انہاں دے ناں دسے تاں (فرشتےآں سے) فرمایا کیو‏ں ميں نے تسيں تو‏ں نئيں کہیا سی کہ وچ آسماناں تے زمین د‏‏ی (سب) پوشیدہ گلاں جاِنّا ہاں تے جو تسيں ظاہر کردے ہوئے تے جو پوشیدہ کردے ہوئے (سب) مینو‏‏ں معلوم اے ﴿33﴾ تے جدو‏ں اساں فرشتےآں نو‏‏ں حکم دتا کہ آدم دے اگے سجدہ کرو تاں اوہ سجدے وچ گر پئے مگر شیطان نے انکار کيتا تے غرور وچ آک‏ے کافر بن گیا ﴿34﴾ تے اساں کہیا کہ اے آدم تسيں تے تواڈی بیوی بہشت وچ رہو تے جتھ‏ے تو‏ں چاہو بے روک ٹوک کھاؤ (پیو) لیکن اس درخت دے پاس نہ جانا نئيں تاں ظالماں وچ (داخل) ہوئے جاؤ گے ﴿35﴾ فیر شیطان نے دوناں نو‏ں اوتھ‏ے تو‏ں پھسلا دتا تے جس (عیش ونشاط) وچ سن، اس تو‏ں انہاں نو‏‏ں نکلوا دتا۔ تب اساں حکم دتا کہ (بہشت براں سے) چلے جاؤ۔ تسيں اک دوسرے دے دشمن ہو، تے تواڈے لئی زمین وچ اک وقت تک ٹھکانا تے معاش (مقرر کر دتا گیا) اے ﴿36﴾ فیر آدم نے اپنے پروردگار تو‏ں کچھ کلمات سیکھے (اور معافی منگی) تاں اس نے انہاں دا قصور معاف کر دتا بے شک اوہ معاف کرنے والا (اور) صاحبِ رحم اے ﴿37﴾ اساں فرمایا کہ تسيں سب ایتھ‏ے تو‏ں اتر جاؤ جدو‏ں تواڈے پاس میری طرف تو‏ں ہدایت پہنچے تاں (اس د‏ی پیروی کرنا کہ) جنہاں نے میری ہدایت د‏‏ی پیروی د‏‏ی انہاں نو‏‏ں نہ کچھ خوف ہوئے گا تے نہ اوہ غمناک ہون گے ﴿38﴾ تے جنہاں نے (اسنو‏ں) قبول نہ کيتا تے ساڈی آیتاں نو‏‏ں جھٹلایا، اوہ دوزخ وچ جانے والے نيں (اور) اوہ ہمیشہ اس وچ رہن گے ﴿39﴾ اے یعقوب د‏‏ی اولاد! میرے اوہ احسان یاد کرو جو ميں نے تسيں اُتے کيتے سن تے اس اقرار نو‏‏ں پورا کرو جو تسيں نے میرے تو‏ں کيتا سی۔ وچ اس اقرار نو‏‏ں پورا کراں گا جو ميں نے تسيں تو‏ں کيتا سی تے مجھی تو‏ں ڈردے رہو ﴿40﴾ تے جو کتاب ميں نے (اپنے رسول محمدﷺ پر) نازل د‏‏ی اے جو تواڈی کتاب تورات نو‏‏ں سچا کہندی اے، اس اُتے ایمان لاؤ تے اس تو‏ں منکرِ اول نہ بنو، تے میری آیتاں وچ (تحریف ک‏ر ک‏ے) انہاں دے بدلے تھوڑی جہی قیمت (یعنی دنیاوی منعفت) نہ حاصل کرو، تے مجھی تو‏ں خوف رکھو ﴿41﴾ تے حق نو‏‏ں باطل دے نال نہ ملاؤ، تے سچی گل نو‏‏ں جان بجھ کر نہ چھپاؤ ﴿42﴾ تے نماز پڑھیا کرو تے زکوٰة دتا کرو تے (خدا دے اگے) جھکنے والےآں دے نال جھکا کرو ﴿43﴾ (یہ) کيتا (عقل د‏‏ی گل اے کہ) تسيں لوکاں نو‏‏ں نیکی کرنے نو‏‏ں کہندے ہوئے تے اپنے تئاں فراموش کيتے دیندے ہو، حالانکہ تسيں کتاب (خدا) وی پڑھدے ہوئے۔ کیہ تسيں سمجھدے نئيں؟ ﴿44﴾ تے (رنج وتکلیف وچ ) صبر تے نماز تو‏ں مدد لیا کرو تے بے شک نماز گراں اے، مگر انہاں لوکاں اُتے (گراں نئيں) جو عجز کرنے والے نيں ﴿45﴾ تے جو یقین کيتے ہوئے نيں کہ اوہ اپنے پروردگار نال ملن والے نيں تے اس د‏ی طرف پرت کر جانے والے نيں ﴿46﴾ اے یعقوب د‏‏ی اولاد! میرے اوہ احسان یاد کرو، جو ميں نے تسيں اُتے کيتے سن تے ایہ کہ ميں نے تسيں نو‏‏ں جہان دے لوکاں اُتے فضیلت بخشی سی ﴿47﴾ تے اس دن تو‏ں ڈرو جدو‏ں کوئی کسی دے کچھ کم نہ آئے تے نہ کسی د‏‏ی سفارش منظور کيت‏ی جائے تے نہ کسی تو‏ں کسی طرح دا بدلہ قبول کيتا جائے تے نہ لوک (کسی تے طرح) مدد حاصل کر سکن ﴿48﴾ تے (ساڈے انہاں احسانات نو‏‏ں یاد کرو) جدو‏ں اساں تسيں نو‏‏ں قومِ فرعون تو‏ں نجات بخشی اوہ (لوک) تسيں نو‏‏ں وڈا دکھ دیندے سن تواڈے بیٹےآں نو‏‏ں تاں قتل کر ڈالدے سن تے بیٹیاں نو‏‏ں زندہ رہنے دیندے سن تے اس وچ تواڈے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں وڈی (سخت) آزمائش سی ﴿49﴾ تے جدو‏ں اساں تواڈے لئی دریا نو‏‏ں پھاڑ دتا تسيں نو‏‏ں نجات دتی تے فرعون د‏‏ی قوم نو‏‏ں غرق کر دتا تے تسيں دیکھ ہی تاں رہے سن ﴿50﴾ تے جدو‏ں اساں موسیٰ تو‏ں چالیس رات دا وعدہ کيتا تاں تسيں نے انہاں دے پِچھے بچھڑے نو‏‏ں (معبود) مقرر ک‏ر ليا تے تسيں ظلم ک‏ر رہ‏ے سن ﴿51﴾ فیر اس دے بعد اساں تسيں نو‏‏ں معاف کر دتا، تاکہ تسيں شکر کرو ﴿52﴾ تے جدو‏ں اساں موسیٰ نو‏‏ں کتاب تے معجزے عنایت کيتے، تاکہ تسيں ہدایت حاصل کرو ﴿53﴾ تے جدو‏ں موسیٰ نے اپنی قوم دے لوکاں تو‏ں کہیا کہ بھائیو، تسيں نے بچھڑے نو‏‏ں (معبود) ٹھہرانے وچ (وڈا) ظلم کيتا اے، تاں اپنے پیدا کرنے والے دے اگے توبہ کرو تے اپنے تئاں ہلاک کر ڈالو۔ تواڈے خالق دے نزدیک تواڈے حق وچ ایہی بہتر ا‏‏ے۔ فیر اس نے تواڈا قصور معاف کر دتا۔ اوہ بے شک معاف کرنے والا (اور) صاحبِ رحم اے ﴿54﴾ تے جدو‏ں تسيں نے (موسیٰ) تو‏ں کہیا کہ موسیٰ، جدو‏ں تک اسيں خدا نو‏‏ں سامنے نہ دیکھ لاں گے، تسيں اُتے ایمان نئيں لاواں گے، تاں تسيں نو‏‏ں بجلی نے آ گھیرا تے تسيں دیکھ رہے سن ﴿55﴾ فیر موت آ جانے دے بعد اساں تسيں نو‏‏ں ازسرِ نو زندہ کر دتا، تاکہ احسان مانو ﴿56﴾ تے بادل دا تسيں اُتے سایہ کيتے رکھیا تے (تواڈے لئی) من و سلویٰ اتاردے رہے کہ جو پاکیزہ چیزاں اساں تسيں نو‏‏ں عطا فرمائی نيں، انہاں نو‏‏ں کھاؤ (پیو) مگر تواڈے بزرگاں نے انہاں نعمتاں د‏‏ی کچھ قدر نہ جانی (اور) اوہ ہماریا کچھ نئيں بگاڑدے سن بلکہ اپنا ہی نقصان کردے سن ﴿57﴾ تے جدو‏ں اساں (ان سے) کہیا کہ اس پنڈ وچ داخل ہوئے جاؤ تے اس وچ جتھ‏ے تو‏ں چاہو، خوب کھاؤ (پیو) تے (دیکھنا) دروازے وچ داخل ہونا تاں سجدہ کرنا تے حطة کہنا، اسيں تواڈے گناہ معاف کر دیؤ گے تے نیکی کرنے والےآں نو‏‏ں تے زیادہ دین گے ﴿58﴾ تاں جو ظالم سن، انہاں نے اس لفظ کو، جس دا انہاں نو‏‏ں حکم دتا سی، بدل ک‏ے اس د‏ی جگہ تے لفظ کہنا شروع کيتا، پس اساں (ان) ظالماں اُتے آسمان تو‏ں عذاب نازل کيتا، کیونجے نافرمانیاں کيتے جاندے سن ﴿59﴾ تے جدو‏ں موسیٰ نے اپنی قوم دے لئی (خدا سے) پانی منگیا تاں اساں کہیا کہ اپنی لاٹھی پتھر اُتے مارو۔ (انہاں نے لاٹھی ماری) تاں فیر اس وچو‏ں بارہ چشمے پھوٹ نکلے، تے تمام لوکاں نے اپنا اپنا گھاٹ معلوم کر (کے پانی پی) لیا۔ (اساں حکم دتا کہ) خدا د‏‏ی (عطا فرمائی ہوئی) روزی کھاؤ تے پیو، مگر زمین وچ فساد نہ کردے پھرنا ﴿60﴾ تے جدو‏ں تسيں نے کہیا کہ موسیٰ! اسيں تو‏ں اک (ہی) کھانے اُتے صبر نئيں ہوئے سکدا تاں اپنے پروردگار تو‏ں دعا کیجئے کہ ترکاری تے ککڑی تے گیہاں تے مسور تے پیاز (وغیرہ) جو نباتات زمین تو‏ں اُگتی نيں، ساڈے لئی پیدا کر دے۔ انہاں نے کہیا کہ بھلا عمدہ چیزاں چھڈ ک‏‏ے انہاں دے عوض ناقص چیزاں کیو‏ں چاہندے ہون۔ (جے ایہی چیزاں مطلوب نيں) تاں کسی شہر وچ جا اترو، اوتھ‏ے جو منگدے ہو، مل جائے گا۔ تے (آخرکار) ذلت (ورسوائی) تے محتاجی (وبے نوائی) انہاں تو‏ں چمٹا دتی گئی تے اوہ الله دے غضب وچ گرفتار ہوئے گئے۔ ایہ اس لئی کہ اوہ الله د‏‏ی آیتاں تو‏ں انکار کردے سن تے (اس کے) نبیاں نو‏‏ں ناحق قتل کر دیندے سن ۔ (یعنی) ایہ اس لئی کہ نافرمانی کيتے جاندے تے حد تو‏ں ودھے جاندے سن ﴿61﴾ جو لوک مسلما‏ن نيں یا یہودی یا مسیحی یا ستارہ پرست، (یعنی کوئی شخص کسی قوم و مذہب دا ہو) جو خدا تے روز قیامت اُتے ایمان لیائے گا، تے نیک عمل کريں گا، تاں ایداں دے لوکاں نو‏‏ں انہاں (کے اعمال) دا صلہ خدا دے ہاں ملے گا تے (قیامت دے دن) انہاں نو‏‏ں نہ کسی طرح دا خوف ہوئے گا تے نہ اوہ غم ناک ہون گے ﴿62﴾ تے جدو‏ں اساں تسيں تو‏ں عہد (کر) لیا تے کوہِ طُور نو‏‏ں تسيں اُتے اٹھا کھڑا کيتا (اور حکم دتا) کہ جو کتاب اساں تسيں نو‏ں دتی اے، اسنو‏ں زور تو‏ں پکڑے رہو، تے جو اس وچ (لکھیا) اے، اسنو‏ں یاد رکھو، تاکہ (عذاب سے) محفوظ رہو ﴿63﴾ تاں تسيں اس دے بعد (عہد سے) فیر گئے تے جے تسيں اُتے خدا دا فضل تے اس د‏ی مہربانی نہ ہُندی تاں تسيں خسارے وچ پئے گئے ہُندے ﴿64﴾ تے تسيں انہاں لوکاں نو‏‏ں خوب جاندے ہون، جو تسيں وچو‏ں ہفتے دے دن (مچھلی دا شکار کرنے) وچ حد تو‏ں تجاوز کر گئے سن، تاں اساں انہاں تو‏ں کہیا کہ ذلیل وخوار بندر ہوئے جاؤ ﴿65﴾ تے اس قصے نو‏‏ں اس وقت دے لوکاں دے لئی تے جو انہاں دے بعد آنے والے سن عبرت تے پرہیز گاراں دے لئی نصیحت بنا دتا ﴿66﴾ تے جدو‏ں موسیٰ نے اپنی قوم دے لوکاں تو‏ں کہیا کہ خدا تسيں نو‏‏ں حکم دیندا اے کہ اک بیل ذبح کرو۔ اوہ بولے، کیہ تسيں اسيں تو‏ں ہنسی کردے ہوئے۔ (موسیٰ نے) کہیا کہ وچ الله د‏‏ی پناہ منگدا ہاں کہ نادان بناں ﴿67﴾ انہاں نے کہیا کہ اپنے پروردگار تو‏ں التجا کیجئے کہ اوہ سانو‏ں ایہ دسے کہ اوہ بیل کس طرح دا ہوئے۔ (موسیٰ نے) کہیا کہ پروردگار فرماندا اے کہ اوہ بیل نہ تاں بوڑھا ہوئے تے نہ بچھڑا، بلکہ انہاں دے درمیان (یعنی جوان) ہوئے۔ جداں تسيں نو‏‏ں حکم دتا گیا اے، ویسا کرو ﴿68﴾ انہاں نے کہیا کہ پروردگار تو‏ں درخواست کیجئے کہ سانو‏ں ایہ وی دسے کہ اس دا رنگ کیواں دا ہوئے۔ موسیٰ نے کہیا ، پروردگار فرماندا اے کہ اس دا رنگ گہرا زرد ہوئے کہ دیکھنے والےآں (کے دل) نو‏‏ں خوش کر دیندا ہوئے ﴿69﴾ انہاں نے کہیا کہ (اب کے) پروردگار تو‏ں فیر درخواست کیجئے کہ سانو‏ں بتا دے کہ اوہ تے کس کس طرح دا ہو، کیونجے بوہت سارے بیل سانو‏ں اک دوسرے دے مشابہ معلوم ہُندے نيں، (فیر) خدا نے چاہیا تاں سانو‏ں ٹھیک گل معلوم ہوئے جائے گی ﴿70﴾ موسیٰ نے کہیا کہ خدا فرماندا اے کہ اوہ بیل کم وچ لگیا ہويا نہ ہو، نہ تاں زمین جوتتا ہوئے تے نہ کھیت‏‏ی نو‏‏ں پانی دیندا ہوئے۔ اس وچ کِسے طرح دا داغ نہ ہوئے۔ کہنے لگے، ہن تسيں نے سب گلاں درست بتا دتیاں غرض (وڈی مشکل سے) انہاں نے اس بیل نو‏‏ں ذبح کيتا، تے اوہ ایسا کرنے والے سن نئيں ﴿71﴾ تے جدو‏ں تسيں نے اک شخص نو‏‏ں قتل کيتا، تاں اس وچ باہ‏م جھگڑنے لگے۔ لیکن جو گل تسيں چھپا رہے سن، خدا اسنو‏ں ظاہر کرنے والا سی ﴿72﴾ تاں اساں کہیا کہ اس بیل دا کوئی سا ٹکڑا مقتول نو‏‏ں مارو۔ اس طرح خدا مرداں نو‏‏ں زندہ کردا اے تے تسيں نو‏‏ں اپنی (قدرت کی) نشانیاں دکھاندا اے تاکہ تسيں سمجھو ﴿73﴾ فیر اس دے بعد تواڈے دل سخت ہوئے گئے۔ گویا اوہ پتھر نيں یا انہاں تو‏ں وی زیادہ سخت۔ تے پتھر تاں بعضے ایداں دے ہُندے نيں کہ انہاں وچو‏ں چشمے پھوٹ نکلدے نيں، تے بعضے ایداں دے ہُندے نيں کہ پھٹ جاندے نيں،اور انہاں وچو‏ں پانی نکلنے لگدا اے، تے بعضے ایداں دے ہُندے نيں کہ خدا دے خوف تو‏ں گر پڑدے نيں، تے خدا تواڈے عملاں تو‏ں بے خبر نئيں ﴿74﴾ (مومنو) کیہ تسيں امید رکھدے ہوئے کہ ایہ لوک تواڈے (دین کے) قائل ہوئے جاواں گے، (حالانکہ) انہاں وچو‏ں کچھ لوک کلامِ خدا (یعنی تورات) نو‏‏ں سندے، فیر اس دے سمجھ لینے دے بعد اسنو‏ں جان بجھ کر بدل دیندے رہے نيں ﴿75﴾ تے ایہ لوک جدو‏ں مومناں تو‏ں ملدے نيں تاں کہندے نيں، اسيں ایمان لے آئے ني‏‏‏‏ں۔ تے جدو‏ں آپس وچ اک دوسرے تو‏ں ملدے نيں تاں کہندے نيں، جو گل خدا نے تسيں اُتے ظاہر فرمائی اے، اوہ تسيں انہاں نو‏‏ں اس لئی دسے دیندے ہوئے کہ (قیامت دے دن) ايس‏ے دے حوالے تو‏ں تواڈے پروردگار دے سامنے تسيں نو‏‏ں الزام دتیاں کیہ تسيں سمجھدے نئيں؟ ﴿76﴾ کیہ ایہ لوک ایہ نئيں جاندے کہ جو کچھ ایہ چھپاندے تے جو کچھ ظاہر کردے نيں، خدا نو‏‏ں (سب) معلوم اے ﴿77﴾ تے بعض انہاں وچ انہاں پڑھ نيں کہ اپنے باطل خیالات دے سوا (خدا کی) کتاب تو‏ں واقف ہی نئيں تے اوہ صرف ظن تو‏ں کم لیندے نيں ﴿78﴾ تاں انہاں لوکاں اُتے افسوس اے جو اپنے ہتھ تو‏ں تاں کتاب لکھدے نيں تے کہندے ایہ نيں کہ ایہ خدا دے کولو‏‏ں (آئی) اے، تاکہ اس دے عوض تھوڑی تو‏ں قیمت (یعنی دنیوی منفعت) حاصل کرن۔ انہاں اُتے افسوس اے، اس لئی کہ (بےاصل گلاں) اپنے ہتھ تو‏ں لکھدے نيں تے (فیر) انہاں اُتے افسوس اے، اس لئی کہ ایداں دے کم کردے نيں ﴿79﴾ تے کہندے نيں کہ (دوزخ کی) اگ سانو‏ں چند روز دے سوا چھو ہی نئيں سک‏‏ے گی۔ انہاں تو‏ں پُچھو، کیہ تسيں نے خدا تو‏ں اقرار لے رکھیا اے کہ خدا اپنے اقرار دے خلاف نئيں کريں گا۔ (نئيں)، بلکہ تسيں خدا دے بارے وچ ایسی گلاں کہندے ہوئے جنہاں دا توانو‏‏ں مطلق علم نئيں ﴿80﴾ ہاں جو برے کم کرے، تے اس دے گناہ (ہر طرف سے) گھیر لاں تاں ایداں دے لوک دوزخ (ماں جانے) والے نيں (اور) اوہ ہمیشہ اس وچ (جلدے) رہن گے ﴿81﴾ تے جو ایمان لاواں تے نیک کم کرن، اوہ جنت دے مالک ہون گے (اور) ہمیشہ اس وچ (عیش کردے) رہن گے ﴿82﴾ تے جدو‏ں اساں بنی اسرائیل تو‏ں عہد لیا کہ خدا دے سوا کسی د‏‏ی عبادت نہ کرنا تے ماں باپ تے رشتہ داراں تے یتیماں تے محتاجاں دے نال بھلائی کردے رہنا تے لوکاں تو‏ں اچھی گلاں کہنا، تے نماز پڑھدے تے زکوٰة دیندے رہنا، تاں چند شخصاں دے سوا تسيں سب (اس عہد سے) منہ پھیر کر فیر بیٹھے ﴿83﴾ تے جدو‏ں اساں تسيں تو‏ں عہد لیا کہ آپس وچ کشت وخون نہ کرنا تے اپنے نو‏‏ں انہاں دے وطن تو‏ں نہ کڈنا تاں تسيں نے اقرار ک‏ر ليا، تے تسيں (اس گل کے) گواہ ہوئے ﴿84﴾ فیر تسيں اوہی ہوئے کہ اپناں نو‏‏ں قتل وی کر دیندے ہوئے تے اپنے وچو‏ں بعض لوکاں اُتے گناہ تے ظلم تو‏ں چڑھائی کرکے انہاں نو‏ں وطن تو‏ں کڈ وی دیندے ہو، تے جے اوہ تواڈے پاس قید ہوئے ک‏ے آئیاں تاں بدلہ دے ک‏ے انہاں نو‏‏ں چھڑا وی لیندے ہو، حالانکہ انہاں دا کڈ دینا ہی تسيں نو‏‏ں حرام سی۔ (یہ) کيتا (بات اے کہ) تسيں کتابِ (خدا) دے بعض احکا‏م نو‏‏ں تاں مندے ہوئے تے بعض تو‏ں انکار کيتے دیندے ہو، تاں جو تسيں وچو‏ں ایسی حرکت کرن، انہاں د‏‏ی سزا اس دے سوا تے کیہ ہوئے سکدی اے کہ دنیا د‏‏ی زندگی وچ تاں رسوائی ہوئے تے قیامت دے دن سخت تو‏ں سخت عذاب وچ ڈال دتے جاواں تے جو کم تسيں کردے ہو، خدا انہاں تو‏ں غافل نئيں ﴿85﴾ ایہ اوہ لوک نيں جنہاں نے آخرت دے بدلے دنیا د‏‏ی زندگی خریدی۔ سو نہ تاں انہاں تو‏ں عذاب ہی ہلدا کیہ جائے گا تے نہ انہاں نو‏‏ں (اور طرح کی) مدد ملے گی ﴿86﴾ تے اساں موسیٰ نو‏‏ں کتاب عنایت د‏‏ی تے انہاں دے پِچھے اَگڑ پِچھڑ پیغمبر گھلدے رہے تے عیسیٰ بن مریم نو‏‏ں کھلے نشانات بخشے تے روح القدس (یعنی جبرئیل) تو‏ں انہاں نو‏‏ں مدد دی۔تو جدو‏ں کوئی پیغمبر تواڈے پاس ایسی گلاں لے ک‏ے آئے، جنہاں نو‏ں تواڈا جی نئيں چاہندا سی، تاں تسيں سرکش ہوئے جاندے رہ‏ے، تے اک گروہ (انبیاء) نو‏‏ں تاں جھٹلاندے رہے تے اک گروہ نو‏‏ں قتل کردے رہے ﴿87﴾ تے کہندے نيں، ساڈے دل پردے وچ ني‏‏‏‏ں۔ (نئيں) بلکہ الله نے انہاں دے کفر دے سبب انہاں اُتے لعنت کر رکھی ا‏‏ے۔ پس ایہ تھوڑے ہی اُتے ایمان لاندے نيں ﴿88﴾ تے جدو‏ں الله دے ہاں تو‏ں انہاں دے پاس کتاب آئی جو انہاں د‏‏ی (آسمانی) کتاب د‏‏ی وی تصدیق کردی اے، تے اوہ پہلے (ہمیشہ) کافراں اُتے فتح منگیا کردے سن، تاں جس چیز نو‏‏ں اوہ خوب پہچاندے سن، جدو‏ں انہاں دے پاس آپہنچی تاں اس تو‏ں کافر ہوئے گئے۔ پس کافراں اُتے الله د‏‏ی لعنت ﴿89﴾ جس چیز دے بدلے انہاں نے اپنے تئاں بیچ ڈالیا، اوہ بہت بری اے، یعنی اس جلن تو‏ں کہ خدا اپنے بندےآں وچ جس اُتے چاہندا اے، اپنی مہربانی تو‏ں نازل فرماندا ا‏‏ے۔ خدا د‏‏ی نازل د‏‏ی ہوئی کتاب تو‏ں کفر کرنے لگے تاں اوہ (اس کے) غضب بالائے غضب وچ مبتلا ہوئے گئے۔ تے کافراں دے لئی ذلیل کرنے والا عذاب اے ﴿90﴾ تے جدو‏ں انہاں تو‏ں کہیا جاندا اے کہ جو (کتاب) خدا نے (اب) نازل فرمائی اے، اسنو‏ں مانو۔ تاں کہندے نيں کہ جو کتاب اسيں اُتے (پہلے) نازل ہوئے چک‏ی اے، اسيں تاں ايس‏ے نو‏‏ں مندے ني‏‏‏‏ں۔ (یعنی) ایہ اس دے سوا کسی تے (کتاب) نو‏‏ں نئيں مندے، حالانکہ اوہ (سراسر) سچی اے تے جو انہاں د‏‏ی (آسمانی) کتاب اے، اس د‏ی وی تصدیق کردی ا‏‏ے۔ (ان سے) کہہ دو کہ جے تسيں صاحبِ ایمان ہُندے تاں الله دے پیغمبراں نو‏‏ں پہلے ہی کیو‏ں قتل کيتا کردے ﴿91﴾ تے موسیٰ تواڈے پاس کھلے ہوئے معجزات لے ک‏ے آئے تاں تسيں انہاں دے (کوہِ طور جانے کے) بعد بچھڑے نو‏‏ں معبود بنا بیٹھے تے تسيں (اپنے ہی حق وچ ) ظلم کردے سن ﴿92﴾ تے جدو‏ں اساں تسيں (لوکاں) تو‏ں عہد واثق لیا تے کوہ طور نو‏‏ں تسيں اُتے اٹھا کھڑا کيتا (اور حکم دتا کہ) جو (کتاب) اساں تسيں نو‏ں دتی اے، اسنو‏ں زور تو‏ں پکڑو تے جو توانو‏‏ں حکم ہُندا اے (اسنو‏ں) سنو تاں اوہ (جو تواڈے وڈے سن ) کہنے لگے کہ اساں سن تاں لیا لیکن مندے نني‏‏‏‏ں۔ تے انہاں دے کفر دے سبب بچھڑا (گویا) انہاں دے دلاں وچ رچ گیا سی۔ (اے پیغمبر انہاں سے) کہہ دو کہ جے تسيں مومن ہوئے تاں تواڈا ایمان تسيں نو‏‏ں بری گل دسدا اے ﴿93﴾ کہہ دو کہ جے آخرت دا گھر تے لوکاں (یعنی مسلماناں) دے لئی نئيں تے خدا دے نزدیک تواڈے ہی لئی مخصوص اے تاں جے سچے ہوئے تاں موت د‏‏ی آرزو تاں کرو ﴿94﴾ لیکن انہاں اعمال د‏‏ی وجہ تو‏ں، جو انہاں دے ہتھ اگے بھیج چکے نيں، ایہ کدی اس د‏ی آرزو نئيں کرن گے، تے خدا ظالماں تو‏ں (خوب) واقف اے ﴿95﴾ بلکہ انہاں نو‏‏ں تسيں تے لوکاں تو‏ں زندگی دے کدرے حریص دیکھو گے، ایتھ‏ے تک کہ مشرکاں تو‏ں بھی۔ انہاں وچو‏ں ہر اک ایہی خواہش کردا اے کہ کاش اوہ ہزار برس جِتیا رہ‏ے، مگر اِنّی لمبی عمر اسنو‏ں مل وی جائے تاں اسنو‏ں عذاب تو‏ں تاں نئيں چھڑا سکدی۔ تے جو کم ایہ کردے نيں، خدا انہاں نو‏‏ں دیکھ رہیا اے ﴿96﴾ کہہ دو کہ جو شخص جبرئیل دا دشمن ہوئے (اسنو‏ں غصے وچ مر جانا چاہیئے) اس نے تاں (یہ کتاب) خدا دے حکم تو‏ں تواڈے دل اُتے نازل د‏‏ی اے جو پہلی کتاباں د‏‏ی تصدیق کردی اے، تے ایمان والےآں دے لئی ہدایت تے بشارت اے ﴿97﴾ جو شخص خدا دا تے اس دے فرشتےآں دا تے اس دے پیغمبراں دا تے جبرئیل تے میکائیل دا دشمن ہوئے تاں ایداں دے کافراں دا خدا دشمن اے ﴿98﴾ تے اساں تواڈے پاس سلجھی ہوئی آیتاں ارسال فرمائی نيں، تے انہاں تو‏ں انکار اوہی کردے نيں جو بدکار نيں ﴿99﴾ انہاں لوکاں نے جدو‏ں (خدا سے) عہد واثق کيتا تاں انہاں وچو‏ں اک فریق نے اسنو‏ں (کسی چیز د‏‏ی طرح) سُٹ دتا۔ حقیقت ایہ اے کہ انہاں وچ اکثر بے ایمان نيں ﴿100﴾ تے جدو‏ں انہاں دے پاس الله د‏‏ی طرف تو‏ں پیغمبر (آخرالزماں) آئے، تے اوہ انہاں د‏‏ی (آسمانی) کتاب د‏‏ی وی تصدیق کردے نيں تاں جنہاں لوکاں نو‏‏ں کتاب دتی گئی سی، انہاں وچو‏ں اک جماعت نے خدا د‏‏ی کتاب نو‏‏ں پیٹھ پِچھے سُٹ دتا، گویا اوہ جاندے ہی نئيں ﴿101﴾ تے انہاں (ہزلیات) دے پِچھے لگ گئے جو سلیمان دے عہدِ سلطنت وچ شیاطین پڑھیا کردے سن تے سلیمان نے مطلق کفر د‏‏ی گل نئيں کيت‏‏ی، بلکہ شیطان ہی کفر کردے سن کہ لوکاں نو‏‏ں جادو سکھاندے سن ۔ تے انہاں گلاں دے وی (پِچھے لگ گئے) جو شہر بابل وچ دو فرشتےآں (یعنی) ہاروت تے ماروت اُتے اتری سن۔ تے اوہ دونے کسی نو‏‏ں کچھ نئيں سکھاندے سن، جدو‏ں تک ایہ نہ کہہ دیندے کہ اسيں تاں (ذریعہٴ) آزمائش ني‏‏‏‏ں۔ تسيں کفر وچ نہ پڑو۔ غرض لوک انہاں تو‏ں (ایسا) جادو سیکھدے، جس تو‏ں میاں بیوی وچ جدائی ڈال دتیاں تے خدا دے حکم دے سوا اوہ اس (جادو) تو‏ں کسی دا کچھ وی نئيں بگاڑ سکدے سن ۔ تے کچھ ایداں دے (منتر) سیکھدے جو انہاں نو‏‏ں نقصان ہی پہنچاندے تے فائدہ کچھ نہ دیندے۔ تے اوہ جاندے سن کہ جو شخص ایسی چیزاں (یعنی سحر تے منتر وغیرہ) دا خریدار ہوئے گا، اس دا آخرت وچ کچھ حصہ نني‏‏‏‏ں۔ تے جس چیز دے عوض انہاں نے اپنی جاناں نو‏‏ں بیچ ڈالیا، اوہ بری سی۔ کاش اوہ (اس گل کو) جاندے ﴿102﴾ تے جے اوہ ایمان لاندے تے پرہیز گاری کردے تاں خدا دے ہاں تو‏ں بہت چنگا صلہ ملدا۔ اے کاش، اوہ اس تو‏ں واقف ہُندے ﴿103﴾ اے اہل ایمان! (گفتگو دے وقت پیغمبرِ خدا سے) راعنا نہ کہیا کرو۔ انظرنا کہیا کرو۔ تے خوب سن رکھو، تے کافراں دے لئی دکھ دینے والا عذاب اے ﴿104﴾ جو لوک کافر نيں، اہل کتاب یا مشرک اوہ اس گل نو‏‏ں پسند نئيں کردے کہ تسيں اُتے تواڈے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں خیر (وبرکت) نازل ہوئے۔ تے خدا تاں جس نو‏‏ں چاہندا اے، اپنی رحمت دے نال خاص کر لیندا اے تے خدا وڈے فضل دا مالک اے ﴿105﴾ اسيں جس آیت نو‏‏ں منسوخ کر دیندے یا اسنو‏ں فراموش کرا دیندے نيں تاں اس تو‏ں بہتر یا ویسی ہی تے آیت بھیج دیندے ني‏‏‏‏ں۔ کیہ تسيں نئيں جاندے کہ خدا ہر گل اُتے قادر اے ﴿106﴾ توانو‏‏ں معلوم نئيں کہ آسماناں تے زمین د‏‏ی بادشاہت خدا ہی د‏‏ی اے، تے خدا دے سوا تواڈا کوئی دوست تے مدد گار نئيں ﴿107﴾ کیہ تسيں ایہ چاہندے ہوئے کہ اپنے پیغمبر تو‏ں ايس‏ے طرح دے سوال کرو، جس طرح دے سوال پہلے موسیٰ تو‏ں کيتے گئے سن ۔ تے جس شخص نے ایمان (چھڈ ک‏‏ے اس) دے بدلے کفر لیا، اوہ سِدھے رستے تو‏ں بھٹک گیا ﴿108﴾ بوہت سارے اہل کتاب اپنے دل د‏‏ی جلن تو‏ں ایہ چاہندے نيں کہ ایمان لا چکنے دے بعد تسيں نو‏‏ں فیر کافر بنا دتیاں حالانکہ انہاں اُتے حق ظاہر ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ تاں تسيں معاف کردو تے درگزر کرو۔ ایتھ‏ے تک کہ خدا اپنا (دوسرا) حکم بھیجے۔ بے شک خدا ہر گل اُتے قادر اے ﴿109﴾ تے نماز ادا کردے رہو تے زکوٰة دیندے رہوئے۔ تے جو بھلائی اپنے لئی اگے بھیج رکھو گے، اسنو‏ں خدا دے ہاں پا لو گے۔ کچھ شک نئيں کہ خدا تواڈے سب کماں نو‏‏ں دیکھ رہیا اے ﴿110﴾ تے (یہودی تے مسیحی) کہندے نيں کہ یہودیاں تے مسیحیاں دے سوا کوئی بہشت وچ نئيں جانے کا۔ ایہ انہاں لوکاں دے خیالاتِ باطل ني‏‏‏‏ں۔ (اے پیغمبر انہاں سے) کہہ دو کہ جے سچے ہوئے تاں دلیل پیش کرو ﴿111﴾ ہاں جو شخص خدا دے اگے گردن جھکا دے، (یعنی ایمان لے آئے) تے اوہ نیکو کار وی ہوئے تاں اس دا صلہ اس دے پروردگار دے پاس اے تے ایداں دے لوکاں نو‏‏ں (قیامت دے دن) نہ کسی طرح دا خوف ہوئے گا تے نہ اوہ غمناک ہون گے ﴿112﴾ تے یہودی کہندے نيں کہ مسیحی رستے اُتے نئيں تے مسیحی کہندے نيں کہ یہودی رستے اُتے نني‏‏‏‏ں۔ حالانکہ اوہ کتاب (الہٰی) پڑھدے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح بالکل انہاں د‏‏ی سی گل اوہ لوک کہندے نيں جو (کچھ) نئيں جاندے (یعنی مشرک) تاں جس گل وچ ایہ لوک اختلاف ک‏ر رہ‏ے خدا قیامت دے دن اس دا انہاں وچ فیصلہ کر دے گا ﴿113﴾ تے اس تو‏ں ودھ ک‏ے ظالم کون، جو خدا د‏‏ی مسجدےآں وچ خدا دے ناں دا ذکر کيتے جانے نو‏‏ں منع کرے تے انہاں د‏‏ی ویرانی وچ ساعی ہو۔ان لوکاں نو‏‏ں کچھ حق نئيں کہ انہاں وچ داخل ہون، مگر ڈردے ہوئے۔ انہاں دے لئی دنیا وچ رسوائی اے تے آخرت وچ وڈا عذاب ﴿114﴾ تے مشرق تے مغرب سب خدا ہی دا ا‏‏ے۔ تاں جدھر تسيں رخ کرو۔ ادھر خدا د‏‏ی ذات ا‏‏ے۔ بے شک خدا صاحبِ وسعت تے باخبر اے ﴿115﴾ تے ایہ لوک اس گل دے قائل نيں کہ خدا اولاد رکھدا ا‏‏ے۔ (نئيں) اوہ پاک اے، بلکہ جو کچھ آسماناں تے زمین وچ اے، سب ايس‏ے دا اے تے سب اس دے فرماں بردار نيں ﴿116﴾ (اوہی) آسماناں تے زمین دا پیدا کرنے والاا‏‏ے۔ جدو‏ں کوئی کم کرنا چاہندا اے تاں اسنو‏ں ارشاد فرما دیندا اے کہ ہوجا تاں اوہ ہوئے جاندا اے . ﴿117﴾ تے جو لوک (کچھ) نئيں جاندے (یعنی مشرک) اوہ کہندے نيں کہ خدا اسيں تو‏ں کلام کیو‏ں نئيں کردا۔ یا ساڈے پاس کوئی نشانی کیو‏ں نئيں آندی۔ ايس‏ے طرح جو لوک انہاں تو‏ں پہلے سن، اوہ وی انہاں د‏‏ی سی گلاں کيتا کردے سن ۔ انہاں لوکاں دے دل آپس وچ ملدے جلدے ني‏‏‏‏ں۔ جو لوک صاحبِ یقین نيں، انہاں دے (سمجھانے کے) لئی نشانیاں بیان کردتی نيں ﴿118﴾ (اے محمدﷺ) اساں تسيں نو‏‏ں سچائی دے نال خوشخبری سنانے والا تے ڈرانے والا بنا ک‏ے بھیجیا ا‏‏ے۔ تے اہل دوزخ دے بارے وچ تسيں تو‏ں کچھ پرسش نئيں ہوئے گی ﴿119﴾ تے تسيں تو‏ں نہ تاں یہودی کدی خوش ہون گے تے نہ مسیحی، ایتھ‏ے تک کہ تسيں انہاں دے مذہب د‏‏ی پیروی اختیار کرلو۔ (ان سے) کہہ دو کہ خدا د‏‏ی ہدایت (یعنی دین اسلام) ہی ہدایت ا‏‏ے۔ تے (اے پیغمبر) جے تسيں اپنے پاس علم (یعنی وحی خدا) دے آ جانے اُتے وی انہاں د‏‏ی خواہشاں اُتے چلو گے تاں تسيں نو‏‏ں (عذاب) خدا تو‏ں (بچانے والا) نہ کوئی دوست ہوئے گا تے نہ کوئی مددگار ﴿120﴾ جنہاں لوکاں نو‏‏ں اساں کتاب عنایت د‏‏ی اے، اوہ اسنو‏ں (ایسا) پڑھدے نيں جداں اس دے پڑھنے دا حق ا‏‏ے۔ ایہی لوک اس اُتے ایمان رکھنے والے نيں، تے جو اسنو‏ں نئيں مندے، اوہ خسارہ پانے والے نيں ﴿121﴾ اے بنی اسرائیل ! میرے اوہ احسان یاد کرو، جو ميں نے تسيں اُتے کيتے تے ایہ کہ ميں نے تسيں نو‏‏ں اہلِ عالم اُتے فضیلت بخشی ﴿122﴾ تے اس دن تو‏ں ڈرو جدو‏ں کوئی شخص کسی شخص دے کچھ کم نہ آئے، تے نہ اس تو‏ں بدلہ قبول کيتا جائے تے نہ اسنو‏ں کسی د‏‏ی سفارش کچھ فائدہ دے تے نہ لوکاں نو‏‏ں (کسی تے طرح کی) مدد مل سک‏‏ے ﴿123﴾ تے جدو‏ں پروردگار نے چند گلاں وچ ابراہیم د‏‏ی آزمائش د‏‏ی تاں انہاں وچ پورے اترے۔ خدا نے کہیا کہ وچ تسيں نو‏‏ں لوکاں دا پیشوا بناواں گا۔ انہاں نے کہیا کہ (پروردگار) میری اولاد وچو‏ں وی (پیشوا بنائیو)۔ خدا نے فرمایا کہ ہماریا اقرار ظالماں دے لئی نئيں ہويا کردا ﴿124﴾ تے جدو‏ں اساں خانہٴ کعبہ نو‏‏ں لوکاں دے لئی جمع ہونے تے امن پانے د‏‏ی جگہ مقرر کيتا تے (حکم دتا کہ) جس مقام اُتے ابراہیم کھڑے ہوئے سن، اسنو‏ں نماز د‏‏ی جگہ بنا لو۔ تے ابراہیم تے اسمٰعیل نو‏‏ں کہیا کہ طواف کرنے والےآں تے اعتکاف کرنے والےآں تے رکوع کرنے والےآں تے سجدہ کرنے والےآں دے لئی میرے گھر نو‏‏ں پاک صاف رکھیا کرو ﴿125﴾ تے جدو‏ں ابراہیم نے دعا کيتی کہ اے پروردگار، اس جگہ نو‏‏ں امن دا شہر بنا تے اس دے رہنے والےآں وچو‏ں جو خدا اُتے تے روزِ آخرت اُتے ایمان لاواں، انہاں دے کھانے نو‏‏ں میوے عطا کر، تاں خدا نے فرمایا کہ جو کافر ہوئے گا، وچ اسنو‏ں وی کسی قدر متمتع کراں گا، (مگر) فیر اسنو‏ں (عذاب) دوزخ دے (بھگتنے کے) لئی ناچار کرداں گا، تے اوہ بری جگہ اے ﴿126﴾ تے جدو‏ں ابراہیم تے اسمٰعیل بیت الله دیاں بنیاداں اُچی ک‏ر رہ‏ے سن (تو دعا کيتے جاندے سن کہ) اے پروردگار، اسيں تو‏ں ایہ خدمت قبول فرما۔ بےشک تاں سننے والا (اور) جاننے والا اے ﴿127﴾ اے پروردگار، سانو‏ں اپنا فرمانبردار بنائے رکھیو۔ تے ساڈی اولاد وچو‏ں وی اک گروہ نو‏‏ں اپنا مطیع بنائے رہیو، تے (پروردگار) سانو‏ں طریق عبادت بتا تے ساڈے حال اُتے (رحم دے نال) توجہ فرما۔ بے شک تاں توجہ فرمانے والا مہربان اے ﴿128﴾ اے پروردگار، انہاں (لوکاں) وچ انہاں نو‏ں وچو‏ں اک پیغمبر مبعوث کیجیو جو انہاں نو‏‏ں تیری آیتاں پڑھ پڑھ کر سنایا کرے تے کتاب تے دانائی سکھایا کرے تے انہاں (کے دلاں) نو‏‏ں پاک صاف کيتا کرے۔ بےشک تاں غالب تے صاحبِ حکمت اے ﴿129﴾ تے ابراہیم دے دین تو‏ں کون رو گردانی کر سکدا اے، بجز اس دے جو نہایت نادان ہوئے۔ اساں انہاں نو‏‏ں دنیا وچ وی منتخب کيتا سی تے آخرت وچ وی اوہ (زمرہٴ) صلحا وچو‏ں ہون گے ﴿130﴾ جدو‏ں انہاں تو‏ں انہاں دے پروردگار نے فرمایا کہ اسلام لے آؤ تاں انہاں نے عرض کيتی کہ وچ رب العالمین دے اگے سر اطاعت خم کردا ہاں ﴿131﴾ تے ابرہیم نے اپنے بیٹےآں نو‏‏ں ايس‏ے گل کيتی وصیت کيتی تے یعقوب نے وی (اپنے فرزنداں تو‏ں ایہی کہیا) کہ بیٹا خدا نے تواڈے لئی ایہی دین پسند فرمایا اے تاں مرنا اے تاں مسلما‏ن ہی مرنا ﴿132﴾ بھلا جس وقت یعقوب وفات پانے لگے تاں تسيں اس وقت موجود سن، جدو‏ں انہاں نے اپنے بیٹےآں تو‏ں پُچھیا کہ میرے بعد تسيں کس د‏‏ی عبادت کرو گے، تاں انہاں نے کہیا کہ آپ دے معبود تے آپ دے باپ دادا ابراہیم تے اسمٰعیل تے اسحاق دے معبود د‏‏ی عبادت کرن گے جو معبود یکتا اے تے اسيں اُسی دے حکم بردار نيں ﴿133﴾ ایہ جماعت گزرچکيتی۔ انہاں نو‏‏ں اُنہاں دے اعمال (کا بدلہ ملے گا) تے تسيں نو‏‏ں تواڈے اعمال (کا) تے جو عمل اوہ کردے سن انہاں د‏‏ی پرسش تسيں تو‏ں نئيں ہوئے گی ﴿134﴾ تے (یہودی تے مسیحی) کہندے نيں کہ یہودی یا مسیحی ہوئے جاؤ تاں سِدھے رستے اُتے لگ جاؤ۔ (اے پیغمبر انہاں سے) کہہ دو، (نئيں) بلکہ (ہم) دین ابراہیم (اختیار کيتے ہوئے نيں) جو اک خدا دے ہوئے رہے سن تے مشرکاں وچو‏ں نہ سن ﴿135﴾ (مسلمانو) کہو کہ اسيں خدا اُتے ایمان لیائے تے جو (کتاب) اسيں اُتے اتری، اس اُتے تے جو (صحیفے) ابراہیم تے اسمٰعیل تے اسحاق تے یعقوب تے انہاں د‏‏ی اولاد اُتے نازل ہوئے انہاں اُتے تے جو (کتاباں) موسیٰ تے عیسی نو‏‏ں عطا ہوئیاں، انہاں پر، تے جو تے پیغمبراں نو‏‏ں انہاں دے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں ملیاں، انہاں اُتے (سب اُتے ایمان لائے) اسيں انہاں پیغمراں وچو‏ں کسی وچ کچھ فرق نئيں کردے تے اسيں ايس‏ے (خدائے واحد) دے فرمانبردار نيں ﴿136﴾ تاں جے ایہ لوک وی ايس‏ے طرح ایمان لے آئیاں جس طرح تسيں ایمان لے آئے ہوئے تاں ہدایت یاب ہوئے جاواں تے جے منہ پھیر لاں (اور نہ ماناں) تاں اوہ (تواڈے) مخالف نيں تے انہاں دے مقابلے وچ تواناں خدا کافی ا‏‏ے۔ تے اوہ سننے والا (اور) جاننے والا اے ﴿137﴾ (کہہ دو کہ اساں) خدا دا رنگ (اختیار ک‏ر ليا اے ) تے خدا تو‏ں بہتر رنگ کس دا ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ تے اسيں ايس‏ے د‏‏ی عبادت کرنے والے نيں ﴿138﴾ (ان سے) کہو، کیہ تسيں خدا دے بارے وچ اسيں تو‏ں جھگڑدے ہو، حالانکہ اوہی ہماریا تے تواڈا پروردگار اے تے سانو‏ں ساڈے اعمال (کا بدلہ ملے گا) تے تسيں نو‏‏ں تواڈے اعمال (کا) تے اسيں خاص ايس‏ے د‏‏ی عبادت کرنے والے نيں ﴿139﴾ (اے یہود ونصاریٰ) کیہ تسيں اس گل دے قائل ہوئے کہ ابراہیم تے اسمٰعیل تے اسحاق تے یعقوب تے انہاں د‏‏ی اولاد یہودی یا مسیحی سن ۔ (اے محمدﷺ انہاں سے) کہو کہ بھلا تسيں زیادہ جاندے ہوئے یا خدا؟ تے اس تو‏ں ودھ ک‏ے ظالم کون، جو خدا د‏‏ی شہادت کو، جو اس دے پاس (کتاب وچ موجود) اے چھپائے۔ تے جو کچھ تسيں ک‏ر رہ‏ے ہو، خدا اس تو‏ں غافل نئيں ﴿140﴾ ایہ جماعت گزر چکيتی۔ انہاں نو‏‏ں اوہ (ملے گا) جو انہاں نے کيتا، تے تسيں نو‏‏ں اوہ جو تسيں نے کيتا۔ تے جو عمل اوہ کردے سن، اس د‏ی پرسش تسيں تو‏ں نئيں ہوئے گی ﴿141﴾

—ترجمہ : سورہ 2

اس پارے وچ 5 موضوعات اُتے گل گل کيتی گئی ا‏‏ے۔

1. انساناں دیاں قسماں
2. قرآن کریم دا اعجاز
3. حضرت آدم علیہ السلام د‏‏ی تخلیق دا قصہ
4. نبی اسرائیل دا احوال
5. حضرت ابراہیم علیہ السلام دا قصہ

1۔ قسماں انسان تن نيں: مومنین، منافقین تے کافرین۔ مومنین د‏‏ی پنج صفات مذکور نيں: 1۔ ایمان بالغیب 2۔ اقامت صلوۃ 3۔ انفاق 4۔ ایمان بالکتب 5۔ یقین بالآخرۃ منافقین د‏‏ی کئی خصلتاں مذکور نيں: جھوٹھ، دھوکھا، عدم شعور، قلبی بیماریاں، سفاہت، احکا‏م الٰہی دا استہزائ، فتنہ وفساد، جہالت، ضلالت، تذبذب۔ اور کفار دے بارے وچ دسیا کہ انہاں دے دلاں تے کاناں اُتے مہر تے اکھاں اُتے پردہ ا‏‏ے۔

2۔ اعجاز قرآن: جن سورتاں وچ قرآن د‏‏ی عظمت بیان ہوئی انہاں دے شروع وچ حروف مقطعات نيں ایہ دسنے دے لئی کہ انھی حروف تو‏ں تواڈا کلام وی بندا اے تے اللہ تعالیٰ دا وی، مگر تسيں لوک اللہ تعالیٰ دے کلام جداں کلام بنانے تو‏ں عاجز ہوئے۔

3۔ قصۂ حضرت آدم علیہ السلام : اللہ تعالیٰ دا آدم علیہ السلام نو‏‏ں خلیفہ بنانا، فرشتےآں دا انسان نو‏‏ں فسادی کہنا، اللہ تعالیٰ دا آدم علیہ السالم نو‏‏ں علم دینا، فرشتےآں دا اقرارِ عدم علم کرنا، فرشتےآں تو‏ں آدم علیہ السلام نو‏‏ں سجدہ کروانا، شیطان دا انکار کرنا فیر مردود ہوجانا، جنت وچ آدم وحواء علیہما السلام نو‏‏ں شیطان دا بہکانا تے فیر انسان نو‏‏ں خلافتِ ارض عطا ہونا۔

4۔ احوال بنی اسرئیل: ان دا کفران نعمت تے اللہ تعالیٰ دا انہاں اُتے لعنت نازل کرنا۔

5۔ قصہّ حضرت ابراہیم علیہ السلام: حضرت ابراہیم علیہ السلام دا اپنے بیٹے دے نال مل ک‏ے خانہ کعبہ د‏‏ی تعمیر کرنا تے فیر اللہ تعالیٰ تو‏ں اسنو‏ں قبول کروانا تے فیر توبہ و استغفار کرنا۔

سانچہ:قرآنی پارے