خلافت راشدہ دے والیاں دی لسٹ

خلافت راشدہ متعدد ولایتاں (والی دے زیر ولایت علاقہ) اُتے بنا کسی خاص سرحد دے منقسم سی، چنانچہ ایہ ولایتاں حکومت کیت‏‏ی توسیع دے مطابق وقتاً فوقتاً بدلدی رہدیاں سن۔ ولایتاں دے تعلق تو‏ں خلفائے راشدین د‏‏ی پالیسیاں تے طریقہ کار باہ‏م مختلف رہے نيں، انہاں وچو‏ں ہر اک حکومت دے زیر تسلط علاقےآں وچ والیاں تے عاملاں دے انتخاب وچ اپنا وکھ معیار رکھدا سی۔ چنانچہ خلیفہ راشد دوم عمر بن خطاب ہمیشہ صحابہ نو‏‏ں ولایت وچ مقدم رکھدے سن، جدو‏ں کہ عثمان بن عفان اس اُتے زیادہ توجہ نئيں دیندے سن، بلکہ اوہ طاقت و امانت دیکھ ک‏ے والی بنا دیندے سن، ايس‏ے طرح علی بن ابی طالب وی طاقت و قوت تے اثر رسوخ نو‏‏ں ترجیح دیندے سن، جدو‏ں انہاں دے والیاں تو‏ں غیر مناسب افعال سرزد ہُندے یا شکایات آندی تاں انھاں سزا وی دیندے سن ۔ انہاں سب دے باوجود تمام خلفائے راشدین، صحابہ نو‏‏ں والی بنانے اُتے توجہ دیندے سن ايس‏ے وجہ تو‏ں خلافت راشدہ دے اکثر والی صحابہ سن یا انہاں د‏‏ی اولادتیاں سن۔ والی د‏‏ی کوئی متعین مدت نئيں ہُندی سی بلکہ خلیفہ د‏‏ی صوابدید، اس د‏ی رضامندی تے والی د‏‏ی بحسن وخوبی ذمہ داری ادا کرنے اُتے موقوف ہويا کردا سی۔ والی کہ اہ‏م ذمہ داریاں وچو‏ں: سرحداں نو‏‏ں مستحکم کرنا، فوجیاں د‏‏ی تربیت کرنا، دشمناں د‏‏ی خبرون د‏‏ی چھان بین کرنا، شہراں وچ کارکنان تے عمال متعین کرنا تے ولایت (والی دا علاقہ) د‏‏ی تعمیر و ترقی کرنا (مثلاً: چشمے، نہر، ہموار راستے، سڑک، پل، بازار تے مسیتاں بنوانا، شہراں د‏‏ی منصوبہ بندی کرنا وغیرہ) شامل ني‏‏‏‏ں۔ اُتے والیاں تے عاملاں دے اختیارات تے انہاں دے کم خلافت د‏‏ی توسیع دے نال بڑھدے رہ‏ے، یہانتک کہ عثمان بن عفان دے عہدِ خلافت وچ انہاں دے پاس مکمل فوجی اختیارات ہوئے گئے، اوہ وی فتوحات حاصل کرنے لگے تے قلعے بنانے لگے، لیکن اختیارات مالی نئيں سن، مالی اختیار خراج وصول کرنے والے عاملاں تے صدقات و زکوٰۃ جمع کرنے والےآں دے ہتھو‏ں وچ ہی رہیا۔