Vertisole (Wertisole) - rząd gleb w systematyce gleb Polski z 2011 r.
Vertisole zawierają > 30% frakcji iłu, składającej się głównie z pęczniejących pod wpływem wody minerałów ilastych typu 2:1 (z grupy smektytu (gł. montmorillonitu) i illitu). Okresowe wysychanie i nawilżanie materiału glebowego powoduje cykliczne zmiany jego objętości. Podczas wysychania tworzą się głębokie szczeliny, a materiał na powierzchni kruszy się do struktury ziarnistej i wpada do tych szczelin. W okresie opadów woda deszczowa wpływa do szczelin i powoduje pęcznienie materiału. Powoduje to wewnętrzne naprężenia, ściskanie i wypychanie ku górze materiału w formie poligonów pomiędzy szczelinami. Powstaje przez to charakterystyczna rzeźba z, dochodzącymi do kilkudziesięciu cm, wyniesieniami i obniżeniami zwana mikrorzeźbą „gilgai”. Naprężenia wewnątrz profilu powodują, że pryzmatyczne elementy podczas wypychania ocierają się o siebie przez co powstają gładkie, lśniące tzw. powierzchnie ślizgu (ang. slickensides).
Poziomem diagnostycznym vertisoli jest endopedon vertic (Bi).
W Polsce vertisole występują w niewielkich enklawach w różnych regionach kraju. Vertisole próchniczne znane są pod nazwą smolnice. Powstały one z węglanowych iłów plejstoceńskich i można je spotkać w okolicach Pyrzyc, Gniewu nad Wisłą, a także Kętrzyna i Reszla. Vertisole powstałe z iłów neogeńskich występują m.in. w okolicach Poznania i Osieka nad Notecią.
Gleby podobne do polskich Vertisoli i klasyfikowane wg systematyki WRB i USDA Soil Taxonomy jako Vertisols można spotkać na całym świecie. Najpowszechniejsze są w strefie klimatyczno-glebowej strefie przejściowej pasa tropikalnego i ogólnie opisywane jako czarne gleby tropikalne. Ich największe powierzchnie występują w środkowych Indiach (tzw. czarne gleby bawełniane lub regury), wschodniej Australii (tzw. gilgai), południowo-wschodnim Sudanie i wschodnim Sudanie Południowym (tzw. badoby). Do niedawna traktowano je jako gleby strefowe, ale ostatnio coraz częściej łączy się je z występującymi na całym świecie glebami śródstrefowymi o bardzo drobnym uziarnieniu i przewadze pęczniejących minerałów ilastych z grupy smektytów (np. bałkańskie i polskie smolnice, włoskie terra nera, rosyjskie slitoziemy, amerykańskie vertisole).
Rząd vertisole w systematyce gleb Polski z 2011 r. posiada trzy typy gleb:
Vertisole są nowo powstałym rzędem w Systematyce gleb Polski z 2011 r. W systematyce gleb Polski z 1989 r. były one różnie klasyfikowane, m.in. jako czarne ziemie.
Zarówno w klasyfikacji gleb WRB jak i amerykańskiej USDA Soil Taxonomy Vertisole są klasyfikowane jako Vertisols (mimo iż obejmują one mniej więcej takie same gleby każda z tych taksonomii wydziela je niezależnie na podstawie własnych wytycznych).
This article uses material from the Wikipedia Polski article Vertisole, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.