Władysław Jaxa-Rożen: Oficer Wojska Polskiego

29 marca 1875 w Krzyżopolu, zm. 24 czerwca 1931 w Warszawie) – polski inżynier rolnik oraz generał brygady Wojska Polskiego, uczestnik walk o niepodległość Polski w I wojnie światowej, a także wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Komendant Związku Strzeleckiego. Odznaczony Orderem Virtuti Militari.

Władysław Jaxa-Rożen

(Towarzysz) Barnaba, Harczenko

generał brygady
Data i miejsce urodzenia	29 marca 1875 Krzyżopol
Data i miejsce śmierci	24 czerwca 1931 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1895–1930
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	4 Moździerzowy Pułk Artylerii Polowej I Brygada Legionów Polskich Okręg Wojskowy Przemyśl 3 Pułku Artylerii Polowej 4 Pułku Artylerii Polowej Dowództwo Żandarmerii Wojskowej
Stanowiska	dowódca artylerii okręgu wojskowego dowódca pułku artylerii dowódca Żandarmerii Wojskowej komendant główny Straży Granicznej komendant garnizonu i placu Miasta Stołecznego Warszawy
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka
Późniejsza praca	komendant Związku Strzeleckiego
Odznaczenia
Multimedia w Wiki Commons

Służba w rosyjskiej armii i działalność niepodległościowa

W latach 1884–1887 uczęszczał do gimnazjum w Ananijowsku, a w latach 1887–1893 uczył się w Nowgorodzkim Korpusie Kadetów grafa Arakczejewa w Niżnym Nowgorodzie. W latach 1893–1895 był junkrem 3 Aleksandryjskiej Szkoły Wojskowej w Moskwie. W latach 1895–1899 jako podporucznik służył w 4 Moździerzowym pułku artylerii polowej.

W 1899 został urlopowany i rozpoczął studia w Warszawskim Instytucie Politechnicznym Mikołaja II jako wolny słuchacz. W 1900 zwolniony do rezerwy, przeniósł się do Lwowa, gdzie kontynuował studia w Szkole Politechnicznej. W 1901 po ukończeniu trzech semestrów przerwał studia i powrócił do Warszawy.

W tym samym roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej i rozpoczął pracę konspiracyjną pod pseudonimem „Harczenko”. Pracował w tajnej drukarni i kolportował bibułę partyjną. 19 sierpnia 1904 otrzymał powołanie do 3 pułku artylerii oblężniczej w Kijowie. Nie chcąc uczestniczyć w wojnie z Japonią, zdezerterował do Galicji. W 1905 w Krakowie został członkiem Organizacji Bojowej PPS oraz wykładowcą w szkołach bojowych. Występował pod pseudonimem „(Towarzysz) Barnaba”. W następnym roku wstąpił do Frakcji Rewolucyjnej PPS. W 1907 wyjechał do Lwowa, gdzie kontynuował studia w Akademii Rolniczej w Dublanach. W 1908 współtworzył Związek Walki Czynnej. Został członkiem Rady Głównej ZWC i Wydziału Związku. W 1910 skończył studia i uzyskał tytuł inżyniera oraz został członkiem Związku Strzeleckiego. 7 sierpnia 1914 objął kierownictwo ZS we Lwowie.

Służba w Legionach Polskich

We wrześniu 1914, po zajęciu miasta przez Rosjan udał się do Krakowa i wstąpił do Legionów Polskich. W koszarach zlokalizowanych w Przegorzałach objął dowództwo nad organizującą się 4 baterią II dywizjonu artylerii. Na początku października wraz z całym dywizjonem przeniósł się do Borzęcina. 19 października na czele swojej baterii wyruszył na front gdzie dołączył do I Brygady Legionów. Uczestniczył w walkach brygady na Podhalu, pod Krzywopłotami (17–18 listopada), Marcinkowicami (6 grudnia) i Pisarzową (7 grudnia). Po tej walce wraz z baterią przeszedł na odpoczynek do Zaskału, a następnie Osieka. Tam pozostawał do maja 1915. W tym czasie szkolił swój pododdział i przezbroił w nowe armaty. 18–19 maja uczestniczył w bitwie pod Konarami, a 4–8 sierpnia pod Kamionką koło Ożarowa. We wrześniu, w czasie koncentracji Legionów na Wołyniu, objął dowództwo II dywizjonu artylerii, w którego skład weszły baterie 4 i 5. W kwietniu 1916 zachorował i przebywał na leczeniu w Lublinie i Karlsbadzie. Od 20 czerwca do 31 grudnia 1916 dowodził kadrą artylerii w Kozienicach, a od 1 stycznia do 1 czerwca 1917 I dywizjonem artylerii. W lipcu ponownie objął dowództwo II dywizjonu artylerii. Po odmowie złożenia przysięgi został zwolniony z Legionów i powrócił do Lwowa, gdzie podjął pracę w Galicyjskim Towarzystwie Gospodarczym.

Służba w Wojsku Polskim

Od 1 listopada 1918 po wybuchu wojny polsko-ukraińskiej uczestniczył w walkach o Lwów, chwilowo pełniąc obowiązki komendanta naczelnego, a następnie dowodząc załogą Szkoły Konarskiego i kadrą piechoty. 2 grudnia został awansowany do stopnia majora i mianowany dowódcą artylerii Okręgu Wojskowego Przemyśl. Organizował 3 pułk artylerii polowej w Jarosławiu i 11 pułk artylerii polowej w Przemyślu. 22 stycznia 1919 objął dowództwo 3 pułku artylerii polowej. 15 maja był przydzielony do dowódcy X Brygady Artylerii. 25 maja 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego z dniem 1 listopada 1918 z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podpułkownika i mianowany dowódcą 3 pap. 10 sierpnia objął dowództwo 4 pułku artylerii polowej. 4 grudnia został zastępcą szefa Kierownictwa Organizacji Żandarmerii. 20 lutego 1920 wyznaczony został na stanowisko zastępcy dowódcy Żandarmerii Wojskowej, a po reorganizacji zastępcy Inspektora Żandarmerii Wojskowej Ministerstwa Spraw Wojskowych. 16 lutego 1921 został dowódcą Żandarmerii Wojskowej w Warszawie. 22 sierpnia 1921 otrzymał nominację na szefa Wydziału 2 Żandarmerii Departamentu I Piechoty MSWojsk. 1 lipca 1922 został komendantem głównym Baonów Celnych, a 1 września 1922, po przemianowaniu formacji – komendantem głównym Straży Granicznej. Z tego ostatniego stanowiska odwołany z dniem 30 czerwca 1923 i ponownie wyznaczony na stanowisko szefa Wydziału 2 Żandarmerii Departamentu Piechoty MSWojsk. Od 19 września 1926 do 19 marca 1929 był komendantem garnizonu i placu Miasta Stołecznego Warszawy.

16 marca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, awansował go do stopnia generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 2. lokatą w korpusie generałów.

Od 26 marca 1929 do śmierci był komendantem Związku Strzeleckiego. 1 kwietnia 1930 został przeniesiony do dyspozycji Ministra Spraw Wojskowych. Zmarł 24 czerwca 1931 w Warszawie. Spoczął w alei głównej Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie (kwatera A15-5-1/2).

Rodzina

• Ojciec Władysława, Witold Jaxa-Rożen, był sztabskapitanem armii rosyjskiej, zdymisjonowanym i skazanym na karę śmierci za okazywanie pomocy powstańcom styczniowym. Ułaskawiony przez cara Aleksandra II, został osadzony w twierdzy w Benderach.
• Matka, Maria z Matuszewskich, była córką Stanisława Matuszewskiego, członka Rządu Narodowego. Po śmierci Witolda wyszła za Szymona Kossobudzkiego.
• Siostra, Ludmiła, działaczka PPS, była pierwszą żoną Stanisława Grabskiego.
• Władysław Jaxa-Rożen był żonaty z Wiktorią z Kossobudzkich (1905), działaczką partyjną. Miał z nią troje dzieci:

• Stanisława (1906–1985, płk. saperów, w kampanii wrześniowej 1939 w stopniu kapitana, dowódca kompanii przeprawowej Batalionu Saperów Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej)
• Marię (ur. 20 sierpnia 1907, działaczka PLAN-u, rozstrzelana 14 czerwca 1940 w Palmirach)
• Bohdana (ur. 19 lutego 1915, student Wydziału Prawa UW, redaktor i wydawca pisma „Orka na Ugorze”, utonął w Dunajcu w czasie spływu kajakowego)

• Podporucznik – 8 sierpnia 1895
• Porucznik – 1898
• Porucznik – 29 września 1914
• Kapitan – 15 maja 1915 (1 lokata na liście starszeństwa oficerów Legionów Polskich z dnia 12 kwietnia 1917)
• Major – 2 grudnia 1918
• Podpułkownik – 1919
• Pułkownik – 11 czerwca 1920 zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920, w artylerii, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich, 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii
• Generał brygady – 16 marca 1927 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 2. lokatą w korpusie generałów

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1922)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1927)
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (20 stycznia 1931)
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1931)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Order Krzyża Orła II klasy (Estonia, 1930)
• Order Przywódcy (Sardar-i-A'ala) (Afganistan)

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Służył Ojczyźnie w trudzie i znoju. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 147 z 28 czerwca 1931. 
• Stanisław Grabski, Pamiętniki, Warszawa 1989 t. I.
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991, s. 83.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
• PiotrP. Stawecki PiotrP., Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa: „Bellona”, 1994, s. 93, ISBN 83-11-08262-6, OCLC 830050159 .
• Erazm Domański, Gen. bryg. Władysław Jaxa-Rożen, współtwórca Żandarmerii i odrodzonego Wojska Polskiego (1875–1931) – Zarys biografii, Warszawa 1995.
• Erazm Domański, Gen. bryg. Władysław Jaxa-Rożen, [w:] „Wojsko i Wychowanie”, Nr 4 z 1996, s. 67–69.
• Antoni Nawrocki, Dowódcy – komendanci Żandarmerii Wojskowej Rzeczypospolitej Polski w latach 1921–2005, w: 15 lat Żandarmerii Wojskowej III RP, Wyd. Polonia Militaris, 2005, s. 328–330.

• Nowgorodzki Korpus Kadetów Grafa Arakczejewa
• J. Wojtasik, Polskie szkolnictwo wojskowe w dobie porozbiorowej, „Biuletyn Akademii Obrony Narodowej”. chrobry.aon.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-18)].
• Andrzej Kerner, Pod jednym skrzydłem, „Gość Niedzielny”, Nr 52 z 26.12.2004 – Informacje o rodzinie generała