Teodor Bujnicki: Polski poeta, satyryk, krytyk literacki związany z grupą poetycką Żagary

lit. Pirmas, Aron, Billard (ur. 13 grudnia 1907 w Wilnie, zm. 27 listopada 1944 tamże) – poeta, satyryk, krytyk literacki związany z czasopismem „Żagary”, „Pion” oraz grupą poetycką Żagary.

Teodor Bujnicki

Pirmas, Aron, Billard

Data i miejsce urodzenia	13 grudnia 1907 Wilno
Data i miejsce śmierci	27 listopada 1944 Wilno
Dziedzina sztuki	liryka
Epoka	dwudziestolecie międzywojenne, II wojna światowa
Odznaczenia
Multimedia w Wiki Commons
Cytaty w Wikicytatach

 

Syn Tadeusza i Zofii z Kowalskich. Ukończył gimnazjum w Wilnie. Absolwent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (studia historyczne). W czasie studiów członek Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich. Najbardziej znany członek STO Sekcji Twórczości Oryginalnej Polonistów Słuchaczów USB. W poezji nawiązywał do tradycji romantycznych i programu artystycznego grupy Skamander. W 1931 roku wraz z Czesławem Miłoszem i Jerzym Zagórskim założył czasopismo „Żagary”. Pisał także skecze dla radiostacji wileńskiej (występował razem z Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim w satyrycznej audycji Kukułka wileńska). Poza pracą dziennikarską i literacką pracował zawodowo (od 1931 roku) w Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej.

W krótkim okresie administracji litewskiej w Wilnie, zastępca redaktora naczelnego „Gazety Codziennej”, której wydawcą był Józef Mackiewicz. W czasie drugiej okupacji sowieckiej Wilna (15 czerwca 1940 – 24 czerwca 1941) związał się z kolaboracyjnym pismem „Prawda Wileńska” (1940–1941). Został kierownikiem działu kulturalnego w „Prawdzie Wileńskiej”. Było to pismo codzienne wydawane przez okupantów przeznaczone do indoktrynacji Polaków. Drukował tam wierszydła chwalące ustrój bolszewicki („Do ojczyzny trudnego dzieciństwa wkroczy z Czerwoną Armią najpiękniejsza wolność…”). Sowietów „witał na ziemi wyzwolonej z jarzma w gwiazdorze Republiki Rad”.

W 1942 roku w wydawnictwie kolaborującym z Niemcami ukazała się książka w której napiętnowano Bujnickiego jako współpracującego z komunistami. W grudniu 1942 roku, po 18 miesiącach od ucieczki Sowietów z Wilna, został skazany na karę śmierci przez Trybunał Armii Krajowej – Wojskowy Sąd Specjalny RP – „za współpracę ze Związkiem Sowieckim na szkodę Polski”. Do wykonania wyroku jednak nie doszło, ponieważ Bujnicki ukrywał się w majątku swojej żony w Poniewieżu na Żmudzi. Ponadto dowódca obwodu w Podokręgu Kowno Julian Iwaszkiewicz „Ferdynand” odmówił w 1943 roku wykonania na Bujnickiem wyroku śmierci przekazanego przez komendanta AK na Litwę Adama Dowgirda uznając, że ten wyrok jest bezzasadny.

Bujnicki powrócił do Wilna dopiero 9 listopada 1944 roku, wstąpił do moskiewskiego Związku Patriotów Polskich i objął funkcję kierownika klubu i biblioteki ZPP. 27 listopada 1944 żołnierz AK Waldemar Butkiewicz (ps. „Rolandzik”) dokonał zamachu na poetę, wykonując wydany w 1942 roku wyrok śmierci. Wyrok ten uważano za pochopny i niewspółmierny do zarzutów (Bronisław Krzyżanowski, Paweł Jasienica, Zdzisław Siemaszko, Aleksander „Wilk” Krzyżanowski, Józef Mackiewicz).

Uchwałą Prezydium KRN z 18 stycznia 1946 „w uznaniu zasług, położonych dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej w dziele zorganizowania Polonii Radzieckiej na platformie ideowej Związku Patriotów Polskich” został pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.

• Po omacku, zbiór poezji (1933)
• 18 ohydnych paszkwilów na Wilno i Wilnian (1934)
• Pamiątki historyczne Wileńszczyzny i Nowogródzczyzny (1935)
• W połowie drogi, zbiór poezji (1937)
• Majówka w Afryce, wyd. pośm. (1950)
• Wybór wierszy, wyd. pośm. (1950)

• Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 197, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.
• Grzegorz Gazda: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo / obraz terytoria; Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008, s. 32-33. ISBN 978-83-7420-110-0.

• Bujnicki Teodor, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-10-19] .
• Henryk Mażul – Upaść garścią uschniętych kwiatów. 27 listopada (2004) minęła 60. rocznica tragicznej śmierci Teodora Bujnickiego, Tygodnik Wileńszczyzny, 2004 nr 49 (artykuł m.in. zawiera zdjęcie grobu Teodora Bujnickiego)
• Teodor Bujnicki – biogram w portalu granice.pl
• Renata Romejko – Teodor Bujnicki – Poeta nie tylko katastroficzny. vddb.laba.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-20)].. Praca magisterska przygotowana pod kierunkiem doc. dr Haliny Turkiewicz. Uniwersytet Pedagogiczny w Wilnie. Wydział Filologiczny. Katedra Filologii Polskiej. Wilno 2010.
• Tomasz Balbus – „Czy jesteś nikczemny, czy tylko mały i słaby?”. Likwidacja Teodora Bujnickiego (27 listopada 1944 r., Wilno) – dokument pdf z 26.11.2018; jest to wersja skrócona artykułu ogłoszonego drukiem: T. Balbus, „Czy jesteś nikczemny, czy tylko mały i słaby?”. Życie i śmierć Teodora Bujnickiego (1907–1944), w: „Biuletyn Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej”; grudzień 2016, nr 12 (320), s. 38–47.
• Bujnicki Teodor – wybór prac w katalogu BN
• Teodor Bujnicki — wybór prac poety
• Dzieła Teodora Bujnickiego w bibliotece Polona