Shōgatsu

Ten artykuł od 2017-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

trzy dni stycznia) – japoński Nowy Rok (powszechnie używa się zwrotu o-shōgatsu, gdzie o- jest przedrostkiem honoryfikatywnym). Jest formalnym świętem państwowym w dniu 1 stycznia, ale zwyczajowo i o różnym charakterze obchodzi się do 3 stycznia. Jest to nie tylko czas zabawy i spotkań z bliskimi, ale także szansa na pozamykanie starych spraw, rozpoczęcie życia od nowa i zapewnienie sobie szczęścia w przyszłości.

Przygotowania do obchodów Nowego Roku zaczynają się od susu-harai (także susu-haki) - porządków domowych. Składają się na nie czynności, dzięki którym domostwo ma wejść w nadchodzący rok oczyszczone ze złych wspomnień. Pierwszą z nich jest sprzątanie. Usuwane, a czasem spalane, są rzeczy dawno nieużywane, zbędne i związane z przykrymi momentami życia.

Kolejnym krokiem jest udekorowanie domu. Po obu stronach wejścia do domu ustawiane są kado-matsu - ozdoba złożona z trzech ostro przyciętych bambusów związanych słomą ryżową i przystrojonych gałązkami sosny. Jest ona miejscem zamieszkania Toshigami, bóstwa zapewniającego dobrobyt i urodzaj. Charakterystyczną dekoracją jest też shime-nawa, czyli wisząca kompozycja ze słomy ryżowej i poskręcanego w zygzakowaty wzór papieru. Ma ona odganiać złe duchy. Wcześniej przygotowuje się także niektóre potrawy np.: ryżowe ciasteczka mochi jedzone razem z zupą zōni oraz toso - ceremonialne, ostre sake z dodatkiem ziół.

Przed nadejściem Nowego Roku należy również złożyć ofiary bóstwom. Składają się one zazwyczaj z mochi, suszonych daktyli, nasion sosny, ryb, mięczaków, czarnej fasoli, kwiatów i owoców (zwykle mandarynek). Przed shōgatsu należy też wysłać okolicznościowe kartki z życzeniami, które nazywają się nenga-jō. Wszystkie przygotowania muszą zostać zakończone przed nocą 31 grudnia.

Wieczór poprzedzający shōgatsu tradycja nakazuje spędzić z rodziną. W czasie Nocy Noworocznej Japończycy odwiedzają świątynie lub oglądają programy noworoczne w telewizji. Najważniejszym wydarzeniem jest 108 uderzeń świątynnych dzwonów (joya-no kane). Ich bicie ma wypędzić stary rok, uwolnić ludzi od grzechów i dać im nową nadzieję.

Ranek 1 stycznia rodziny spędzają na wspólnych modlitwach przed domowymi ołtarzami. Podejmują tam noworoczne postanowienia i wypowiadają życzenia. Używa się do tego lalek darumy. Posiadają one tylko głowę i nie mają oczu. Podczas składania prośby lalce domalowywane jest jedno oko. Jeśli życzenie się spełni dorysowuje się też drugie, a jeżeli nie, to daruma zostanie spalona w następną Noc Noworoczną.

Tradycyjnie w pierwszy dzień roku wręcza się dzieciom podarki, czyli o-toshidama. Są to zwykle pieniądze włożone w koperty. Zwyczaj ten zobowiązuje do dawania prezentów nie tylko własnym dzieciom, ale także tym pochodzącym z zaprzyjaźnionych rodzin. Noworoczny poranek to także czas, gdy roznoszone są kartki z życzeniami. Tego dnia należy także obowiązkowo odwiedzić świątynie.

Drugi dzień obchodów Nowego Roku wiąże się z wieloma tradycjami i obyczajami:

• hatsu-yume - dosł. pierwsze marzenie sennne i wróżba, dotycząca interpretacji snu z nocy 1 na 2 stycznia, pomyślność zapewnia sen o górze Fuji, zielu oberżyny, sokołach i jastrzębiach;
• hatsu-ni - przyjęcie przez właścicieli sklepów pierwszego towaru w roku;
• kaki-zome - pierwsza kaligrafia, przedstawia ona często noworoczne postanowienie;
• Genshi-sai - dworska ceremonia odbywająca się w Pałacu Cesarskim, której częścią jest taniec gagaku wykonywany w obecności cesarza i dworu

Do popularnych zwyczajów noworocznych należy także wkładanie pod poduszkę zapewniającego szczęście obrazka z Shichi-fukujin (Siedmioma Bogami Szczęścia) lub z takara-bune (statkiem wiozącym tych bogów i ich skarby) oraz talizmanu baku, który odpędza złe sny.

Shōgatsu jest także czasem zabawy i odpoczynku. Tradycyjne noworoczne gry to:

• hane-tsuki - rodzaj japońskiego badmintona, odbijanie paletką specjalnej lotki, popularne wśród dziewczynek;
• tako-age - puszczanie latawców;
• karuta - gra karciana, jej znajomość świadczy o wykształceniu i wiedzy. Polega na połączeniu w pary 200 kart ilustrowanych fragmentami poematów, przysłów, portretami postaci historycznych i rysunkami kwiatów. Sędzia odczytuje część tekstu, a gracze muszą odszukać jego zakończenie. Wygrywa ten, kto pierwszy pozbędzie się wszystkich kart, a przegrany zakłada worek na głowę.
• sugoroku - gra planszowa przywieziona do Japonii z Chin w VI w., potrzebne są do niej dwie kostki do gry oraz po 15 krążków białych i czarnych

Festiwale i rytuały związane tematycznie z Nowym Rokiem trwają do początku lutego. 7 stycznia to dzień spożywania nana-kusa-gayu - kleiku na 7 ziołach, który ma chronić przed 7 rodzajami chorób. Po tym terminie można usunąć kado-matsu. Kagai-mochi to podwójny placek ryżowy ozdobiony noworocznymi symbolami. Jest zjadany 11 stycznia. Jest wtedy tak zeschnięty i twardy, że trzeba go rozbijać młotkiem. Tradycja zabrania go kroić, ponieważ jest to równoznaczne ze zniszczeniem swoich szans na szczęście. Placek spożywa się wraz z zupą, a ceremonia ta nazywa się kagami-biraki.

Rodzinne obchody świąteczne kończą się z dniem 14 stycznia. W ogniskach palone są wtedy ozdoby, ludzie bawią się przy muzyce, śpiewie i jedzeniu. Ten dzień uważany jest także za najlepszy czas do zawierania umów przedmałżeńskich.

• Japoński Nowy Rok (pol.)
• Artykuł o Nowym Roku w Japonii. nipponista.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-13)]. (pol.)
• Artykuł o japońskich tradycjach noworocznych (pol.)