Przedsiębiorstwo Państwowe: Podmiot prawny będący własnością Skarbu Państwa

Jest osobą prawną, do której stosuje się przepisy ustawy z dnia 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 437). Zgodnie z art. 1 tej ustawy przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się przedsiębiorcą posiadającym osobowość prawną.

Przedsiębiorstwa państwowe należy odróżniać od spółek kontrolowanych przez Skarb Państwa, które z prawnego punktu widzenia nie są przedsiębiorstwami państwowymi, ale spółkami uregulowanymi w Kodeksie spółek handlowych.

Przedsiębiorstwo państwowe może zostać przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w drodze komercjalizacji, która jest zazwyczaj etapem poprzedzającym prywatyzację.

W Polsce formę przedsiębiorstwa państwowego miało wiele podmiotów o różnej skali działania, np. Zakłady Przemysłu Metalowego „H. Cegielski” w Poznaniu, Stocznia Szczecińska im. Adolfa Warskiego czy Polskie Koleje Państwowe. Szczególnym rodzajem przedsiębiorstwa państwowego były Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR). W gospodarce Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przedsiębiorstwa państwowe należały do ogólnej kategorii opisywanej jako jednostki gospodarki uspołecznionej, do której należały także spółdzielnie oraz nieliczne spółki (np. Bank Polska Kasa Opieki S.A.).

W późniejszym okresie wyodrębniono szczególny rodzaj przedsiębiorstw państwowych, mianowicie państwowe przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (P.P.U.P.). Taką formę prawną miała m.in. od 1991 do 2009 roku Poczta Polska. W latach 1987-2023 jako przedsiębiorstwo państwowe funkcjonowały również „Porty Lotnicze”.

Według danych Ministerstwa Skarbu Państwa w 2014 r. w Polsce istniało 20 czynnych przedsiębiorstw państwowych podlegających bezpośredniemu nadzorowi ministra. Przykładem współcześnie funkcjonujących przedsiębiorstw, które zachowały tę formę prawną jest Polska Żegluga Morska; jednym z ostatnich przedsiębiorstw państwowych o mniejszym znaczeniu były Orzechowskie Zakłady Przemysłu Sklejek, które skomercjalizowano na przełomie lat 2013/2014 i funkcjonują jako „Sklejka Orzechowo SA”. Według danych Ministerstwa Aktywów Państwowych w dniu 31 marca 2023 r. w Polsce istniało 10 aktywnych przedsiębiorstw państwowych.

W Austrii przedsiębiorstwem państwowym są m.in. Österreichische Bundesbahnen.

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1927 r. o wydzielaniu z administracji państwowej przedsiębiorstw państwowych, przemysłowych, handlowych i górniczych oraz o ich komercjalizacji (Dz.U. z 1927 r. nr 25, poz. 195) (uchylone)
• Dekret z dnia 3 stycznia 1947 r. o tworzeniu przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 1947 r. nr 8, poz. 42) (uchylony)
• Dekret z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1960 r. nr 18, poz. 111) (uchylony)
• Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 437).

• Wykaz przedsiębiorstw państwowych na portalu dane.gov.pl