1943–1944 Polskie Siły Zbrojne W Zsrr

Ten artykuł dotyczy PSZ w ZSRR (tzw. Armii Berlinga). Zobacz też: Polskie Siły Zbrojne w ZSRR – stronę ujednoznaczniającą.

Armia Polska w ZSRR lub Armia Berlinga – nazwy przyjęte na określenie polskich jednostek wojskowych formowanych w ZSRR, pod kierownictwem polskich komunistów. Tworzono je po wyjściu z ZSRR Polskich Sił Zbrojnych pod dowództwem gen. Władysława Andersa, podporządkowanych rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie (w Londynie).

Polskie Siły Zbrojne w ZSRR
Armia Polska w ZSRR
Armia Berlinga

Orzeł wojskowy wz. 43 noszony m.in. na czapkach przez żołnierzy 1 DP im. Tadeusza Kościuszki
Państwo	ZSRR
Historia
Data sformowania	1943
Data rozformowania	1944
Pierwszy dowódca	ppłk dypl. Zygmunt Berling
Dane podstawowe

18 lipca 1944 Związek Patriotów Polskich przekazał Krajowej Radzie Narodowej swój dorobek organizacyjny i siłę zbrojną.

 

Wyjście armii gen. Andersa na Bliski Wschód w 1942 roku nie wyczerpało polskich możliwości mobilizacyjnych w ZSRR. Oprócz Polaków w głębi ZSRR pozostawali jeńcy niemieccy pochodzenia polskiego, przymusowo wcieleni do Wehrmachtu, oraz byli obywatele polscy niepolskiej narodowości i sowiecka Polonia.

W nocy z 14 na 15 lutego 1943 roku Stalin wezwał na Kreml Zygmunta Berlinga i wyraził zgodę na sformowanie Wojska Polskiego, zawieszając jednak realizację tego projektu do czasu zakończenia rozmów z rządem polskim na emigracji.

W marcu 1943 roku na Kremlu odbyły się rozmowy w sprawie formowania nowych jednostek polskich, prowadzone pomiędzy Józefem Stalinem z jednej strony, a Wandą Wasilewską i ppłk Zygmuntem Berlingiem. W kwietniu Biuro Polityczne WKP(b) podjęło polityczną decyzję o formowaniu oddziałów polskich pod auspicjami powołanego w marcu Związku Patriotów Polskich.

Na czele komitetu powołanego do formowania wojska stanęła Wanda Wasilewska. Już na pierwszym posiedzeniu uzgodniono, że formowaną jednostką będzie dywizja piechoty, a ppłk Zygmunt Berling zostanie jej dowódcą. Stalin jednak, po powtórnej rozmowie z ppłk. Berlingiem postanowił, że będzie tworzona nie tylko dywizja piechoty, ale również pułk czołgów, eskadra lotnicza i inne jednostki. Tworzone oddziały miały stać się zalążkiem nowych, pozostających pod kierownictwem komunistów, Polskich Sił Zbrojnych.

1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki

Osobny artykuł: 1 Warszawska Dywizja Piechoty.

Na rejon formowania dywizji wyznaczono obóz wojskowy Moskiewskiego Okręgu Wojskowego w Sielcach nad Oką. 6 maja Państwowy Komitet Obrony ZSRR podjął polityczną decyzję o formowaniu 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

Dywizję formowano, z niewielkimi poprawkami, według etatu dywizji piechoty gwardii. Składała się ona z dowództwa, trzech pułków piechoty, pułku artylerii lekkiej, batalionu szkolnego oraz dywizyjnych pododdziałów zabezpieczenia i obsługi. Okres organizowania dywizji trwał do końca czerwca. W tym czasie utworzono jednostki, umundurowano, uzbrojono i wyposażono, a dywizja osiągnęła pełny stan etatowy. Wielkim przeżyciem dla nowo wcielanych żołnierzy było pojawienie się w obozie sieleckim ks. Wilhelma Kubsza oraz polska oprawa przysięgi składanej w rocznicę bitwy pod Grunwaldem, 15 lipca 1943 roku.

Poza etatem dywizji formowano: 1 pułk czołgów, trzy dywizjony artylerii, kompanię rusznic przeciwpancernych, kursy oficerskie, 1 Samodzielny Batalion Kobiecy im. Emilii Plater, zapasowy pułk piechoty, eskadrę lotnictwa myśliwskiego i nieetatową kompanię karną. Etatowo formowane wojska liczyły ponad 16 tys. żołnierzy, a ich uzbrojenie stanowiło: 9147 karabinów, 2548 pistoletów maszynowych, 792 karabiny maszynowe, 417 rusznic przeciwpancernych, 218 moździerzy, 102 działa oraz 39 czołgów i 8 dział pancernych.

1 Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR

10 sierpnia władze radzieckie zgodziły się na rozwinięcie dywizji w Korpus. Miał on się składać z dwóch dywizji piechoty, dwóch brygad – artylerii i pancernej, dwóch pułków – lotniczego i zapasowego, czterech samodzielnych batalionów oraz pododdziałów zabezpieczenia i obsługi. Dowódcą korpusu został gen. Zygmunt Berling, a jego zastępcami ppłk Włodzimierz Sokorski oraz gen. Karol Świerczewski.

1 września wzmocniona 1 DP wyruszyła na front i wzięła udział w bitwie pod Lenino, a pozostałe siły korpusu rozwijały się pod względem organizacyjnym i prowadziły szkolenie bojowe. Jednak od września do grudnia 1943 roku sformowano w korpusie tylko 1 batalion specjalny. Dopiero zajęcie zachodniej Ukrainy umożliwiło dalszy rozwój organizacyjny korpusu. Zreorganizowano wówczas artylerię korpuśną oraz rozpoczęto formowanie 3 Dywizji Piechoty. W grudniu liczba żołnierzy w korpusie przekroczyła 32 tys. żołnierzy. W marcu 1944 roku korpus częściowo zmotoryzowano (dotyczyło to pułków: artylerii lekkiej, 5 kompanii kablowo-tyczkowej i pododdziałów rozpoznawczych, sformowano też 1 batalion samochodowy). 11 marca włączono do korpusu dywizjon dział pancernych SU-85.

Osobny artykuł: Ordre de Bataille 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.

1 Armia Polska w ZSRR

16 marca 1944 roku władze sowieckie wyraziły zgodę na przekształcenie 1 Korpusu w 1 Armię Polską. Dowódcą armii mianowano gen. dyw. Zygmunta Berlinga. Ośrodkiem formowania od marca do lipca 1944 rok był rejon Sum koło Charkowa, a od lipca do września – rejon Żytomierza.

20 lipca 1944 roku, 1 Armia Polska w ZSRR składała się z:

• dowództwa,
• czterech dywizji piechoty,
• jednej brygady pancernej,
• jednej brygady kawalerii,
• pięciu brygad artylerii,
• jednej dywizji artylerii przeciwlotniczej,
• jednej brygady saperów.

Osobny artykuł: Ordre de Bataille 1 Armii Polskiej w ZSRR.

Walki oddziałów 1 Armii Polskiej

8 kwietnia 1944 roku na stacji kolejowej Darnica pod Kijowem 1 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej stoczył nocną walkę z Luftwaffe atakującym stację zapełnioną transportami wojskowymi. Spośród około 50 atakujących samolotów Junkers Ju 88 strącono 5 samolotów.

W dniach 18–21 lipca zgrupowanie artylerii polskiej w składzie 1 i 5 Brygady Artylerii Ciężkiej, 1, 2 i 3 pułku artylerii lekkiej oraz 8 pułku artylerii haubic, 1 pułku moździerzy, 4 pułku artylerii przeciwpancernej i 5 dywizjonu pomiarów artyleryjskich, w łącznej sile 21 dywizjonów, wspierało wojska sowieckiej 69 Armii podczas walk nad Turią i Bugiem (nad rzekami Turią i Bugiem, w rejonie Dolska i Dorohuska). 23 lipca 69 Armia kontynuowała pościg za nieprzyjacielem, a zgrupowanie polskiej artylerii pod Husynnem dołączyło do przeprawiających się przez Bug związków 1 Armii Polskiej.

• Rada Wojenna Armii Polskiej w ZSRR powstała 18 kwietnia 1944 roku. W jej skład wchodzili: dowódca Armii Polskiej oraz jego zastępcy do spraw politycznych i do spraw liniowych. Była najwyższym wojskowym organem dowódczym PSZ w ZSRR. Miała m.in. następujące uprawnienia i zadania: wyznaczać na stanowiska służbowe, nadawać stopnie wojskowe i odznaczenia, formować nowe jednostki, instytucje i zakłady, utrzymywać łączność z centralnymi władzami Armii Czerwonej.
• 1 Armia Polska w ZSRR (inne nazwy: armia „czynna”, armia polowa, rzut bojowy Armii)
• Rzut organizacyjny Główny Sztab Formowania
  • ośrodek formowania w Żytomierzu
  • dwie szkoły oficerskie (Riazań)
  • inne jednostki
• Polski Sztab Partyzancki
  • Polski Samodzielny Batalion Specjalny
  • baza zaopatrzeniowa
  • specjalne urządzenia łączności
• 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego
• 2 Pułk Nocnych Bombowców „Kraków”
• przydzielony sowiecki 611 pułk lotnictwa szturmowego, który po sukcesywnej wymianie załóg na polskie przemianowany został na 3 Pułk Lotnictwa Szturmowego.

Pułki lotnicze znajdowały się pod rozkazami dowódcy Kijowskiego Obszaru Powietrznego.

21 lipca Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, wydał w imieniu Krajowej Rady Narodowej dekret scalający Armię Polską w ZSRR z Armią Ludową w Wojsko Polskie, a 22 lipca powołał Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego.

Naczelnym Dowódcą WP został gen. Michał Rola-Żymierski, który w rozkazie wydanym 29 lipca nakazał używanie terminu Wojsko Polskie w podległych sobie wojskach.

8 sierpnia 1944 roku Naczelne Dowództwo WP wydało rozkaz nr 3, w którym rozwiązano Radę Wojenną Armii Polskiej w ZSRR. Rozkaz ten ostatecznie kończy działalność Armii Polskiej w ZSRR.

Odezwa generała Zygmunta Berlinga rozrzucana na początku 1944 w formie ulotki na froncie wschodnim II wojny światowej (pisownia oryginalna):

Trzy miesiące temu, jak groźne przypomnienie przestępstwa, stanęły przed niemieckimi zbrodniarzami na froncie Wschodnim zwarte szeregi zbrojnych mścicieli z 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte.

Jesteśmy przepełnieni dumą i radością, że nie zaginął duch bohaterstwa, że płonie wielkim płomieniem miłość Ojczyzny.
Widzieliśmy na polu bitwy polskich żołnierzy, kiedy szli do szturmu, nie kładąc się zupełnie; widzieliśmy bezprzykładną zawziętość i pogardę śmierci; widzieliśmy, jak pękały linje obronne wroga jedna za drugą pod polskiemi ciosami; widzieliśmy przerażonych jeńców niemieckich, –

Nowi nasi bohaterowie idą i dojdą do Polski, a wtedy biada katom niemieckim!
Wielu naszym żołnierzom Rząd Radziecki nadał wysokie odznaczenia za wspaniałą postawę bojową. Jesteśmy z tego dumni. W Ojczyźnie, którą oswobodzimy, czeka nas miłość i wdzięczność Narodu. To daje nam nowe siły.

Patrzyliście i patrzycie na okrucieństwa, mordy, pożary, które Niemiec szerzy w kraju. Bezustannie dochodzi do waszych uszu jęk mordowanych braci, rozpaczliwy płacz zamęczanych na śmierć waszych matek, żon, sióstr i dzieci. Do waszych męskich serc biegnie z Ojczyzny wołanie o ratunek, o pomoc.

Wkrótce przybędą na front nowe polskie dywizje. Wy gwałtem wciśnięci w znienawidzony mundur niemiecki musicie się znaleźć wśród nich. Wielu z pośród was już walczy z Niemcami!

• Piosenkami marszowymi tej formacji były: Oka (autor Leon Pasternak) i Marsz 1 Korpusu (muzyka Aleksander Barchacz, słowa Adam Ważyk), a także „My, Pierwsza Dywizja” (przeróbka pieśni „My, Pierwsza Brygada”). Oczywiście żołnierze śpiewali również żołnierskie piosenki przedwrześniowe i wcześniejsze^{[potrzebny przypis]}.
• 5 maja 1984 roku w Riazaniu, w 40. rocznicą sformowania w obozie w Sielcach 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, wzniesiono Pomnik Radziecko-Polskiego Braterstwa Broni.

• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.brak strony w książce
• Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945. Wybór materiałów źródłowych, tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958
• Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III Ludowe Wojsko Polskie 1943–1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I