Olita: Miasto na Litwie

mieszkańców w 2005) miasto Litwy, położone nad Niemnem, siedziba okręgu olickiego.

Olita

Alytus

Herb Flaga
Państwo	Litwa
Okręg	olicki
Burmistrz	Nerijus Cesiulis
Powierzchnia	48 km²
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	51 856 1392 os./km²
Nr kierunkowy	315
Kod pocztowy	LT-62504
Położenie na mapie Litwy Olita
54°23′20″N 24°02′50″E/54,388889 24,047222
Multimedia w Wiki Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Olita

Siedziba okręgu miejskiego Olita.

 

Pierwsza wzmianka o Olicie z krzyżackiej kroniki Wiganda z Marburga dotyczy 1377, gdzie na wzgórzu u styku Niemna i Alytupis znajdował się zamek obronny. W dokumentach krzyżackich Olitę określano nazwą Aliten.

Na mocy układu w Mielnie Olita pozostawała po stronie krzyżackiej, jednakże z czasem została odzyskana przez Wielkie Księstwo Litewskie.

W 1392 w rejonie Olity miało dojść do sporu między krzyżowcami z Niemiec i Anglii o prawo niesienia chorągwi św. Jerzego. W momencie gdy rycerstwo opuszczało Olitę i maszerowało w kierunku Lidy chorągiew niósł rycerz niemiecki Ruprecht Sekendorf. Z kolei angielski lord Perey, syn księcia Nordcumberlandu, również rościł sobie prawo do niesienia tej chorągwi. Na tym tle doszło między Niemcami i Anglikami do krwawej bójki, którą uśmierzyli dopiero dostojnicy zakonu krzyżackiego.

W połowie XVI w. na dworze Mikołaja Radziwiłła Czarnego w Olicie przebywał polski drukarz Jan Malecki.

15 czerwca 1581 król Stefan Batory nadał Olicie prawa miejskie (lokacja na prawie magdeburskim). Olita położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie trockim województwa trockiego. W czasach przedrozbiorowych w Olicie znajdowała się ekonomia królewska.

Zasadniczo Olita jest podzielona na dwie części. W przeszłości było nawet tak, że po III rozbiorze Polski zachodnia część Olity wraz z Suwalszczyzną należała do Prus, a wschodnia do Rosji. Po klęsce Napoleona Rosja zajęła obie części Olity, jednakże różnice administracyjne zlikwidowano dopiero upadku powstania styczniowego (1863). Zachodnia część od 1815 należała do Kongresówki. W 1870 pozbawiona praw miejskich. Istniała też wiejska gmina Olita. W XIX wieku w Olicie na lewym brzegu Niemna stał dwór, gorzelnia i drewniany kościółek, a na prawym brzegu murowany kościół. Pod koniec XIX w. Olitę uczyniono miastem obronnym doprowadzono tam kolej i szosę. Z tego czasu zachowały się koszary artyleryjskie, Park Garnizonowy i kościół garnizonowy.

W 1915 Olita została zajęta przez wojska niemieckie i była cała administrowana jako jedno miasto.

12 lutego 1919 w Olicie doszło do pierwszej potyczki litewskiego wojska z bolszewikami, którzy opanowali miasto^{[potrzebny przypis]}.

Na mocy rozejmu po walkach polsko-litewskich w 1919 Olita znalazła się po stronie litewskiej. Polacy z Suwalszczyzny domagali się przesunięcia polsko-litewskiej linii demarkacyjnej. W końcu października 1919 delegacja polska na rokowaniach pokojowych w Paryżu złożyła przedstawicielom Ententy memoriał, w którym domagano się wytyczenia linii demarkacyjnej od Wisztyńca do Olity. Na przeszkodzie stanęła sowiecka ofensywa na Warszawę (1920) i zajęcie Suwalszczyzny przez wojska litewskie. Od tego czasu Olita po obydwu brzegach Niemna pozostawała częścią niepodległej Litwy z wyjątkiem okupacji sowieckiej (1940–1941, 1944–1991) i niemieckiej (1941–1944). W grudniu 1927 roku część miasta spłonęła w wyniku wielkiego pożaru.

Po wrześniu 1939 w Olicie znajdował się obóz dla polskich żołnierzy internowanych na Litwie. Podczas okupacji niemieckiej (1941–1944) w rejonie Olity hitlerowcy wymordowali między 60 a 70 tysięcy Żydów (w Lesie Vidzgiris, południowo-wschodnie przedmieścia miasta, na lewym brzegu rzeki). Z kolei w obozie dla sowieckich jeńców wojennych (Stalag 343, umiejscowiony w lesie Olita, na wschodnich obrzeżach miasta, w pobliżu koszar) dochodziło do aktów kanibalizmu, w obozie zginęło nie mniej niż 20 tys. sowieckich jeńców wojennych wg niektórych źródeł liczba ofiar to około 35.000.

W 1944 w Olicie zatrzymała się eskadra lotnictwa francuskiego (Normandia-Niemen). Po wojnie w rejonie Olity działała do ok. 1952 litewska partyzantka antysowiecka (Okręg Dajnawa).

W Olicie pracował ksiądz katolicki Pranas Račiūnas (1919–1997), którego na początku 1984 komisja administracyjna rejonu Olita (Alytus) ukarała grzywną w wysokości 10 rubli za zorganizowanie na dziedzińcu kościoła uroczystości noworocznych dla dzieci.

Obecnie, według spisu litewskiego, miasto zamieszkane jest w 95% przez Litwinów.^{[potrzebny przypis]}

 

Przynależność państwowa

Od uzyskania praw miejskich Olita znajdowała się pod panowaniem następujących państw:

• 1581–1795 –   Rzeczpospolita Obojga Narodów,   Wielkie Księstwo Litewskie
• 1795–1807 –   Królestwo Prus/  Imperium Rosyjskie
• 1807–1815 –   Księstwo Warszawskie (protektorat   Cesarstwa Francuskiego)/  Imperium Rosyjskie
• 1815–1915 –   Imperium Rosyjskie,   Królestwo Polskie/ziemie zabrane
• 1915–1918 –   Rzesza Niemiecka (okupacja wojenna)
• 1918 –   Królestwo Litwy (zależne od Rzeszy Niemieckiej)
• 1918–1940 –   Republika Litewska
• 1940–1941 –   ZSRR,   Litewska SRR (okupacja wojenna)
• 1941–1944 –   Rzesza Wielkoniemiecka (okupacja wojenna)
• 1944–1990 –   ZSRR,   Litewska SRR
• od 1990 –   Republika Litewska

• Kościół św. Ludwika(inne języki) ufundowany przez Jana Zabrzezińskiego w 1520–1524
• Kościół św. Aniołów Stróżów(inne języki) (1810)
• Budynek przy stacji kolejowej z 1899 r.
• Synagoga z XIX w.

•  
  Kościół św. Ludwika
•  
  Kościół św. Aniołów Stróżów
•  
  Stacja kolejowa
•  
  Synagoga

W mieście stacjonuje Batalion Piechoty Zmotoryzowanej im. Wielkiej Księżnej Litewskiej Biruty. Wydzielał on część swoich sił do Litewsko-Polskiego Batalionu Sił Pokojowych, którego polski komponent stacjonował w Orzyszu.

 

W mieście znajduje się hala sportowa Alytus Sportas Arena. Urodził się tu kulturysta Robert Burneika oraz diva WWE Živilė Raudonienė (Aksana).

• Tadeusz Jankowski – polski historyk
• Szymon Marcin Kozłowski – polski duchowny katolicki, biskup łucko-żytomierski (1883–1891), następnie arcybiskup mohylewski, rektor Akademii Duchownej w Petersburgu, biblista, popularyzator teologii
• Wacław Szukiewicz – polski inżynier chemik
• Zygmunt Ugiański – polski korporant i dziennikarz
• Robert Burneika – celebryta, kulturysta, zawodnik MMA

• Olita, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 483 .
• Olita, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 407 .