Leksykologia: Dział językoznawstwa badający słownictwo

Wymieniana jest w zestawieniu z leksykografią, dla której stanowi naukę pomocniczą. Do kwestii leksykologicznych należą przede wszystkim: problematyka słowa jako podstawowej jednostki leksykalnej (leksemu), związek między znaczeniem a pojęciem i stosunek między znaczeniem leksykalnym a gramatycznym. Leksykologia zajmuje się badaniem zarówno pojedynczych słów, jak i zasobu słownego języka jako całości. Bada słowa z perspektywy ich znaczenia, miejsca w systemie słownikowym, pochodzenia, właściwości gramatycznych, sfer zastosowania i cech stylistycznych. Jednym z podstawowych odłamów nauki o słowie jest semantyka, która bada semantyczny aspekt słowa.

Słownictwo to nie tylko zespół słów (jednostek leksykalnych), ale także system oparty na związkach zależnościowych. Leksykologia bada zależności systemowe występujące w ramach leksyki. Leksykologia może być skierowana na przynajmniej trzy kierunki badawcze: grupowanie leksemów pod względem ich relacji z realiami pozajęzykowymi, wyodrębnianie pól semantycznych i pojęciowych, badanie zjawisk historyczno-semantycznych na gruncie jednego lub wielu języków. Przy badaniu stosunków systemowych słów w ramach leksyki można np. stwierdzić, że słowa (monosemantyczne i polisemantyczne) pozostają ze sobą w stosunkach homonimicznych i antonimicznych, a także fakt, że pewne starsze słowa wyszły z powszechnego obiegu albo zmieniły swoje znaczenia lub cechy stylistyczne. Badaniem leksyki z perspektywy jej pochodzenia, sposobu formowania i rozwoju zajmuje się leksykologia historyczna, odróżniająca się swoim celem od etymologii, która tworzy część leksykologii historycznej i zajmuje się pochodzeniem słów.

Przedmiotem zainteresowań leksykologii są takie zjawiska jak:

• synonimia – wyrażanie podobnych znaczeń za pomocą różnych leksemów (synonimia dotyczy także jednostek słowotwórczych i innych);
• homonimia – relacja między leksemami o identycznym brzmieniu, ale różnych znaczeniach;
• polisemia – różność odcieni znaczeniowych w ramach jednego leksemu;
• hiponimia – semantyczna podrzędność jednego leksemu względem drugiego; odwrotne zjawisko to hiperonimia;
• antonimia – relacja między przeciwnymi znaczeniami.

• polscy:
  • Witold Doroszewski
  • Jerzy Lukszyn
  • Jan Tokarski
  • Józef Wierzchowski
  • Maciej Grochowski
  • Mirosław Bańko
  • Piotr Müldner-Nieckowski
  • Andrzej Markowski
  • Andrzej Bańkowski
  • Stanisław Stachowski
  • Dorota Chłopek
  • Piotr Żmigrodzki

• zagraniczni:
  • Damaso Alonso
  • Jost Trier
  • Jurij D. Apresjan

• JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).
• Jarmila Panevová, Eva Hajičová, Petr Sgall: Úvod do teoretické a počítačové lingvistiky. I. svazek, Teoretická lingvistika. Wyd. 1. Praha: Karolinum, 2002. ISBN 80-246-0470-1. OCLC 53262536. (cz.).