James Whitmore

1 października 1921 w White Plains, zm. 6 lutego 2009 w Malibu) – amerykański aktor charakterystyczny. Laureat nagrody Złotego Globu, Grammy, Emmy i Tony Award, był dwukrotnie nominowany do Oscara.

James Whitmore

James Whitmore (1955)
Imię i nazwisko	James Allen Whitmore Jr.
Data i miejsce urodzenia	1 października 1921 White Plains
Data i miejsce śmierci	6 lutego 2009 Malibu
Zawód	aktor
Współmałżonek	Nancy Mygatt (1947–1971; rozwód) Audra Lindley (1972–1979; rozwód) Nancy Mygatt (1979–1981; rozwód) Noreen Nash (2001–2009; jego śmierć)
Lata aktywności	1946–2007

8 lutego 1960 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 6611 Hollywood Boulevard.

Wczesne lata

Urodził się w White Plains w stanie Nowy Jork jako syn Florence Belle (z domu Crane) i Jamesa Allena Whitmore’a Sr., urzędnika komisji parkowej. Przez trzy lata uczęszczał do Amherst Central High School w Amherst, po czym przeniósł się do Choate School w Wallingford w Connecticut na stypendium piłkarskie. Kontynuował studia na Uniwersytecie Yale, ale musiał porzucić grę w piłkę nożną po poważnej kontuzji kolanaj. W Yale był członkiem Czaszka i Kości i jednym z założycieli stacji radiowej Yale. Początkowo planował zostać prawnikiem i ukończył studia na kierunku rządowym na Uniwersytecie Yale. Po wybuchu II wojny światowej w 1942 zaciągnął się do Rezerwy Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych, kończąc studia w 1944. W piechocie morskiej szkolił się w Parris Island i Quantico w Wirginii oraz w Officers Candidate School i został mianowany podporucznikiem. Po dalszym szkoleniu został przydzielony do 4. Dywizji Piechoty Morskiej na Saipanie w lipcu 1944. Podczas pobytu w Tinian zachorował na pełzakowicę i trafił do szpitala. Po hospitalizacji pełnił wartę w Strefie Kanału Panamskiego aż do zwolnienia w marcu 1946. Po wojnie studiował aktorstwo w American Theatre Wing i Actors Studio w Nowym Jorku.

Kariera

W 1947 trafił na Broadway w roli sierżanta technicznego Harolda Evansa w sztuce Decyzja dowództwa, za którą otrzymał nagrodę Theatre World i Tony Award. Na ekranie debiutował w roli George’a Pappasa w dramacie kryminalnym noir Człowiek pod przykrywką (The Undercover Man, 1949) u boku Glenna Forda. Za kreację zmęczonego walką dowódcy plutonu w sensacyjnym dramacie historycznym Williama A. Wellmana Pole bitwy (Battleground, 1949) był nominowany do Oscara. bohaterski policjant stanowy walczący z gigantycznymi mrówkami w filmie science-fiction. Stał się rozpoznawalny dzięki charakterystycznym rolom drugoplanowym, w tym garbusa, właściciela restauracji i kiedyś przestępcę w dramacie sensacyjnym Johna Hustona Asfaltowa dżungla (1950), bandyty, który wraz z Keenanem Wynnem tańczy i śpiewa „Brush Up Your Shakespeare” w musicalu Pocałuj mnie, Kasiu (1953), dziennikarza, który przebiera się za czarnego mężczyznę w dramacie Czarny jak ja (Black Like Me, 1964), inspektora policji w dramacie kryminalnym Dona Siegela Madigan (1968), admirała Williama F. Halseya w dramacie wojennym Richarda Fleischera Tora! Tora! Tora! (1970) oraz starszego skazańca i bibliotekarza więziennego w dramacie kryminalnym Franka Darabonta Skazani na Shawshank (1994).

W horrorze fantastycznonaukowym One! (Them!, 1954) został obsadzony w roli bohaterskiego policjanta stanowego walczącego z gigantycznymi mrówkami. W komediodramacie Teda Posta Szkoła kochania (The Harrad Experiment, 1973) z Donem Johnsonem i Tippi Hedren o dojrzewaniu zagrał profesora Philipa Tenhausena Harrad College, w której uczniowie uczą się seksualności i eksperymentują ze sobą. Wystąpił jako komisarz Aldo Scavino we włosko–hiszpańskim dramacie kryminalnym Policja oskarża, prawo uniewinnia (La Polizia incrimina la legge assolve, 1973) u boku Franca Nera i Fernanda Reya.

Często występował gościnnie w serialach telewizyjnych, w tym ABC Najeźdźcy z kosmosu (The Invaders, 1967) Larry’ego Cohena z Royem Thinnesem, NBC Tarzan (1967) z Ronem Ely czy NBC Ulubiony syn (Favorite Son, 1988) o intrygach politycznych z Harrym Hamlinem. Zajmował się także dubbingiem. Użyczył swojego głosu Mojżeszowi w serialu animowanym Hanna-Barbera Największa przygoda: historie z Biblii (The Greatest Adventure: Stories from the Bible: Moses, 1985) i biblijnym filmie animowanym wideo Mojżesz (Moses, 1986) oraz Markowi Twainowi w filmie animowano–lalkowym Przygody Marka Twaina (The Adventures of Mark Twain, 1985) w reż. Willa Vintona.

Przez całą swoją karierę intensywnie pracował na scenie, w tym miał solowe występy jako Will Rogers, Harry S. Truman i Theodore Roosevelt, co przyniosło mu przydomek „Król teatru jednego aktora”. W 1975 na scenie zagrał zdeklarowanego prezydenta USA Harry’ego Trumana w spektaklu Give ’em Hell, Harry!. Przedstawienie zostało sfilmowane, a Whitmore zdobył swoją drugą nominację do Oscara, tym razem dla najlepszego aktora w filmie biograficznym Give ’em Hell, Harry! (1975). W 1977 w broadwayowskim spektaklu Bully zagrał Theodore’a Roosevelta, człowieka, którego w tamtym czasie określił jako „najbardziej zaniedbanego ważnego prezydenta w naszej historii”. W 1983 wystąpił na scenie off-Broadwayu w roli Dona w przedstawieniu Elba.

9 sierpnia 1947 zawarł związek małżeński z Nancy Richmond Mygatt, z którą miał trzech synów – Daniela, Stevena i Jamesa Allena. 2 grudnia 1970 doszło do rozwodu. Od lipca 1971 do 16 marca 1979 trwało jego drugie małżeństwo z aktorką Audrą Lindley. 24 marca 1979 poślubił Nancy Richmond Mygatt. Rozwiedli się 28 października 1982. 7 sierpnia 2001 ożenił się z aktorką Noreen Nash.

Śmierć

Zmarł 6 lutego 2009 w swoim domu w Malibu na raka płuca w wieku 87 lat.

Filmy

• 1949: Pole bitwy jako Kinnie
• 1950: Asfaltowa dżungla jako Gus Minissi
• 1951: Missouri jako dorosły Bill
• 1953: Pocałuj mnie, Kasiu jako Slug
• 1954: One! jako sierżant Ben Peterson
• 1955: Oklahoma! jako Andrew Carnes
• 1968: Podział jako Herb Sutro
• 1968: Planeta Małp jako przywódca enklawy
• 1969: Kolty siedmiu wspaniałych jako Levi Morgan
• 1970: Tora! Tora! Tora! jako admirał William F. Halsey
• 1975: Give ’em Hell, Harry! jako Harry Truman
• 1977: Jajo węża jako ksiądz
• 1980: Pierwszy śmiertelny grzech jako dr Sanford Ferguson
• 1994: Skazani na Shawshank jako Brooks Hatlen
• 2001: Majestic jako Stan Keller
• 2002: Światło wieczne jako dziadek
• 2005: Dick i Jane: Niezły ubaw jako ochroniarz sklepu z zabawkami

Seriale TV

• 1962: Rawhide jako sierżant Joe Duclos
• 1963: Doktor Kildare jako Henry Clay Kincaid
• 1963: Rawhide jako pułkownik John Macklin
• 1965: Strzały w Dodge City jako Amos Campbell / Jim Forbes
• 1965: Prawo Burke’a jako Joe Piante
• 1968: Bonanza jako John Postley
• 1973: Strzały w Dodge City jako Timothy Fitzpatrick
• 1985: Riptide jako Bill Wilkenson
• 1997–1999: Kancelaria adwokacka jako Raymond Oz
• 2007: CSI: Kryminalne zagadki Las Vegas jako Milton

• James Whitmore w bazie IMDb (ang.)
• James Whitmore w bazie Filmweb
• James Whitmore w bazie Notable Names Database (ang.)
• James Whitmore w bazie Discogs.com (ang.)