Filip Neriusz Golański

30 sierpnia 1753 w Krakowie, zm. 26 stycznia 1824 w Wilnie) – polski teoretyk literatury, krytyk literacki, publicysta, tłumacz, pedagog, kaznodzieja, pijar.

Pochodził z drobnej rodziny drobnoszlacheckiej spod Krakowa. Kształcił się w polskich szkołach pijarskich, aby w 1771 złożyć śluby zakonne. Doktor teologii i filozofii, nauczyciel w szkołach pijarskich na prowincji i w Warszawie, od 1787 wiceprofesor, a od 1793 profesor w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wilnie. Poparł powstanie kościuszkowskie. W 1794 redaktor Gazety Narodowej Wileńskiej aprobującej powstanie kościuszkowskie, ale zdystansowanej wobec metod terroru. Podczas 20-letniej pracy w Wilnie także wykładowca w Głównym Seminarium Duchownym. Wizytator szkół w guberni białostockiej i grodzieńskiej. Członek TPN. Wyróżniony medalem Merentibus.

Autor erudycyjnego traktatu O wymowie i poezji, jednego z ważniejszych, cenionych podręczników poetyki klasycystycznej. W pismach pedagogicznych i religijnych moralista, swój system wartości budował na etyce chrześcijańskiej; swobodnie sięgał do egzemplifikacji z antyku i kultur egzotycznych. Tłumacz utworów Plutarcha.

Odznaczony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego Medalem Merentibus za dzieło o wymowie.

Pisma filozoficzno-literackie

• O wymowie i poezji. Wilno 1808.
• Literatka chińska dla literatek i literatów w Europie... (1810)
• Filozof i antyfilozof. Rozmowy w zarzutach i odpowiedziach dla dochodzenia i uznania prawdy (1811)

Homiletyka

• Kazanie na dzień św. Kazimierza w katedrze wileńskiej miane (1790)
• Materiał kaznodziejski... służyć mogący do kazań (1813)

• Krystyna Jakowska, Podręczny słownik pisarzy polskich, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa, 2006, str. 157.

Utwory Filipa Neriusza Golańskiego w serwisie Polona.pl